Ποιος είναι ο Άγιος αυτός, που τιμά η Εκκλησία, κλήρος και λαός, με τη δέουσα λαμπρότητα και ευλάβεια; Σύμφωνα με το συναξάρι του οι ειδήσεις είναι λίγες και ασαφείς. Σε πλήρη συμφωνία με το όνομά του, η εικόνα του Αγίου φανερώθηκε ξαφνικά στα τείχη της πόλης της Ρόδου, τα οποία επισκεύαζαν, στις 27 Αυγούστου, οπότε και έκτοτε εορτάζεται. Οι εργάτες βρήκαν στα τείχη της πόλης τα ερείπια μιας εκκλησίας με φθαρμένες εικόνες. Μεταξύ αυτών βρέθηκε και μία στην οποία ο μητροπολίτης Ρόδου Νείλος(1355 – 1369) διάβασε την επιγραφή «Άγιος Φανούριος ή Φανώ». Η εικόνα απεικόνιζε τον Άγιο Φανούριο με ρωμαϊκή στρατιωτική στολή. Στο ένα χέρι κρατά μια λαμπάδα και στο άλλο ένα σταυρό. Τριγύρω απεικονίζονται τα 12 μαρτύριά του. Αν και ο Άγιος ήταν άγνωστος, ο μητροπολίτης ανακαίνισε την ερειπωμένη εκκλησία και καθιέρωσε γιορτή την ημέρα εύρεσης της εικόνας. Αυτός συνέταξε την πρώτη ασματική ακολουθία και παρακλητικό κανόνα προς τιμήν του Αγίου. Έτσι η Ρόδος απέβη κέντρο λατρείας, όπου αναφέρονται πολλά θαύματα, ένα από τα οποία και τα πρώτα είναι η απελευθέρωση τριών Κρητών ιερέων εκείνη την περίοδο από τους Αγαρηνούς.
Η λατρεία απλώθηκε γρήγορα στα Δωδεκάνησα, στην Κρήτη, στην Κύπρο, στη Χίο, στη Λέσβο κι έπειτα στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε βαθμό που ο άγιος είναι σήμερα ένας από τους δημοφιλέστερους αγίους της Εκκλησίας μας. Όσον αφορά στην λατρεία του Αγίου στην Κρήτη, όπου εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονη, η πρώτη μαρτυρία στο νησί εντοπίζεται με την προσθήκη το 1426 εγκάρσιου κλίτους στη Μονή Βαλσαμονέρου ή Βαλσαμονερίου(τώρα, Βροντησίου), στο νομό Ηρακλείου, το οποίο είναι αφιερωμένο στον άγιο και στο οποίο σώζονται μάλιστα δύο εικόνες του αγίου φιλοτεχνημένες από τον σπουδαίο εικονογράφο Άγγελο(α΄ μισό 15ου αιώνα).
Η εύρεση και η εξάπλωση της λατρείας του Αγίου είχε ως συνέπεια και την δημιουργία λαογραφικών φαινόμενων, για τα οποία και θα γίνει μια μικρή αναφορά. Ο άγιος έγινε δημοφιλέστερος λόγω της παρήχησης του ονόματος προς το ρήμα φαίνω, φανερώνω, δηλαδή αποκαλύπτω, παρουσιάζω κάτι. Έχει τη δύναμη να φανερώνει όλα τα χαμένα αντικείμενα, με την επίκληση, « Άγιε Φανούριε, φανέρωσέ μου ή το». Αυτή η ιδιότητα του αγίου επεκτάθηκε, προπαντός στην Κρήτη και στη Θεσσαλία αργότερα, στην ανεύρεση κλεμμένων ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων, και στην κατ’ ακολουθία αποκάλυψη του ζωοκλέφτη. Και γι’ αυτό οι βοσκοί στην Κρήτη και στη Θεσσαλία τον θεωρούν προστάτη τους και, ως ποιμένα, φύλακα των ποιμνίων. Την ημέρα εκείνη, μάλιστα, εορτάζεται και η μνήμη του οσίου Ποιμένα του Αιγυπτίου, σα να ήθελε να δηλωθεί και κάποια σχέση με τη φύλαξη ποιμνίων και φανερωμένων. Επίσης, σε μερικά μέρη, όπως στην Κρήτη, ο άγιος θεωρείται ως ιατήρ άγιος διαφόρων νοσημάτων και, ιδιαίτερα, των πονοκεφάλων. Ο άγιος θεωρείται ότι φανερώνει και την τύχη, όπως και τον δρόμο τον καλό, καθώς, όπως σημειώνει στο άρθρο του ο Βασίλης Λαμνάτος: «στην Παρνασσίδα λένε «Αγιε μου Φανούριε, φανέρωσέ μου το…και θα σου κάνω μια κουλούρα για την ψυχή της μάνας σου. Και αλλού «θ̉ ανάψω κερί για την ψυχή της αμαρτωλής μάνας σου».
Διάφορα είναι τα τάματα, που προσφέρουν για την ανεύρεση χαμένων ή κλεμμένων πραγμάτων. Με τα χρόνια όμως, ως τάμα έχει επικρατήσει σχεδόν αποκλειστικά το ψήσιμο της πίτας, της πασίγνωστης φανουρόπιτας, άπαξ ή τρία Σάββατα. Ανεξάρτητα πάντως από οποιαδήποτε τάμα έχει επικρατήσει οι νοικοκυρές να ζυμώνουν την ημέρα της γιορτής του Αγίου ή την παραμονή(Καρδίτσα) και αφού διαβαστεί από τον ιερέα, να μοιραστεί σε συγγενείς και στον υπόλοιπο κόσμο με την ευχή: «Ο Θεός σ’χωρέσ’ τη μάνα του αγίου Φανουρίου». Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για τη μάνα και την κακία της, καθώς και ότι ήταν στην κόλαση και ο άγιος προσπάθησε να τη σώσει, έστω και με την ελάχιστη πράξη προσφοράς ενός «κρεμμυδότσουφλου» σε ένα φτωχό ζητιάνο. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις γίνεται για τη συγχώρεση της αδελφής ή του αναδόχου του αγίου. Στην Κρήτη και στην Καρδίτσα και οι ανύπανδρες κοπέλες ψήνουν τη πίτα, για να τους φανερώσει ή να τους φέρει ένα καλό γαμπρό. Η φανουρόπιτα παρασκευάζεται με εννιά ή επτά λογιών υλικά και είναι, σχεδόν πάντοτε, νηστίσιμη.
Σύμφωνα με την παράδοση, που ο Άγιος θεωρείται από τους βοσκούς προστάτης των ποιμένων, των ποιμνίων αλλά και της υγείας και των δύο, ανθρώπων και ζώων, κάποιοι άνθρωποι στη συνοικία των Καμινάδων, οι οποίοι και ασχολούνται και με την κτηνοτροφία, αφιέρωσαν, παλαιότερα, τα ζωντανά τους για τη χάρη του Αγίου, διασώζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο μια παράδοση αιώνων, με την προσφορά των σφαχτών για την κοινή τράπεζα μετά την ευχαριστιακή τράπεζα και μάλιστα με κέντρο και γύρω από το ναό.
Ο εορτασμός γίνεται, όπως φαίνεται, με την οικοδόμηση του παλαιού ναού του Αγίου Φανουρίου στη συνοικία της Καρδίτσας, με την ονομασία Γαρδικάκι, που, παλαιότερα, ήταν μέρος της συνοικίας Καμινάδων και, μάλιστα, κοντά στα ʺΑμπελάκια», σε σύνορο, με οικίες και κτήματα και κήπους(ʺμπαξέδεςʺ) Καρδιτσιωτών, όπως του Κολτσίδα. Ο ναός είναι ιδιωτικός, ενώ απέτυχε η υπαγωγή του στη δικαιοδοσία της μητρόπολης, πράγμα, που δεν οδήγησε και στην τέλεση ακολουθιών κατά την ημέρα της εορτής, με την αποστολή κληρικών από την Ιερά μας Μητρόπολη, ως πέρυσι.
Αυτή είναι η μεγάλη παράδοση, που ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καμινάδων Καρδίτσας συνέχισε να επιτελεί και καθιέρωσε την πολύχρονη και πολυήμερη εκδήλωση – θεσμό στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, με το όνομα «Αυγουστιάτικες βραδιές τις Καμινάδες», με πρωτοβουλία του προέδρου, κ. Νικολάου Λάμπρου, της χοροδιδασκάλου, κας Νίκης Λάμπρου – Γκιάτα, του διοικητικού συμβουλίου και του γράφοντα, και που και φέτος λόγω της λοιμικής ασθενείας του νέου ιού του Covid 19 έχει, ούτως ή άλλως λόγω των κρουσμάτων, απαγορευτεί και σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να σταματήσει και ελπίζουμε, τουλάχιστον, και για φέτος, όπως και πέρυσι. Ελπίζουμε ο Άγιος, που έχει φανερώσει στους επιστήμονες το φάρμακο, να το «φανερώσει» και στη μαζική παραγωγή και κυκλοφορία και να σταματήσει αυτή την πανδημία, με την φανέρωση αυτής της θεραπείας και την εξάλειψη της νόσου από την πλευρά του Αγίου, ώστε του χρόνου να εορτάσουμε τον Άγιο όλοι μαζί υγιείς και περιχαρείς, κοντά και ομοτράπεζοι, με ανεκλάλητη ευγνωμοσύνη, στην και γύρω από την εκκλησία, με πολυποίκιλλες και πολύμορφες εκδηλώσεις εις «τιμήν και δόξαν του Αγίου».
Γράφει ο Κωνσταντίνος Πεσλής, Ιστορικός – Λαογράφος – Συντηρητής Έργων Τέχνης & Ζωγραφικής, Τακτικός Επιστημονικός Υπεύθυνος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καμινάδων Καρδίτσας
