Το πρωτοφανές περιστατικό με την εύρεση αποθηκευμένων τροφίμων σε ιδιωτικό χώρο αντιδημάρχου, αναστάτωσε και ευαισθητοποίησε το σύνολο της κοινωνίας αφού αφορά σε δωρεές ειδών πρώτης ανάγκης που απευθύνονταν στους πλημμυροπαθείς και οικονομικά αδυνάτους. Όπως η κορυφή ενός παγόβουνου, έτσι και το συγκεκριμένο γεγονός γίνεται αμέσως ορατό και ξεχωρίζει μεταξύ άλλων, εξαιτίας της σημασίας του. Ως οικονομικό μέγεθος όμως είναι μικρό σε σχέση με ότι κρύβεται από κάτω. Αυτό, δεν είναι άλλο από το μεγάλο σκάνδαλο των απ’ ευθείας αναθέσεων.
Τί είναι απ’ ευθείας ανάθεση έργου; αντί να κάνεις δημοπρασία με δημόσια δημοσίευση και να δώσουν προσφορά όσοι επιθυμούν, επιλέγεις χωρίς δημοσίευση τρεις εργολάβους της αρεσκείας σου, να δώσουν προσφορά. Τί σημαίνει αυτό πρακτικά; αποφασίζουν οι αιρετοί σε ποιον θα δώσουν το έργο και του λένε φέρε άλλες δύο προσφορές για να καλυφθεί ο τύπος του νόμου.
Αρκετά εκατομμύρια δημοσίου χρήματος έχουν ξοδευτεί για την αποκατάσταση ζημιών, με πολύ πενιχρά αποτελέσματα. Οι λόγοι είναι κυρίως δύο. α) Οι αναθέσεις γίνονται με μικρό ποσοστό έκπτωσης (μείωση επί των τιμών του προϋπολογισμού) που κυμαίνονται από 0% έως 20% ενώ υπό κανονικές συνθήκες οι εκπτώσεις είναι της τάξης του 55%. β) η ελλιπής επίβλεψη των εργασιών αποκατάστασης που παραπέμπει στην παροιμία “ο λύκος στην αντάρα χαίρεται”.
Ακούω τους αιρετούς στην προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν την αδιαφανή διαδικασία ότι ναι μεν είναι μικρές οι εκπτώσεις αλλά βελτιώνεται η ποιότητα εκτέλεσης του έργου. Η πραγματικότητα φυσικά τους διαψεύδει. Και αυτό γιατί επειδή οι συνθήκες ανάθεσης είναι αδιαφανείς και οι μελέτες ελλιπέστατες, πολλοί συνάδελφοι επιβλέποντες δεν δείχνουν διάθεση να επιβλέψουν και το βάρος πέφτει σε ελάχιστους που αδυνατούν να ανταποκριθούν και αυτό έχει αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα των έργων.
Δύο παραδείγματα. α) Στο δήμο Καρδίτσας σχεδόν το σύνολο των μελετών, τις συντάχθηκε στο πόδι, από έναν μόνο συνάδελφο, ο οποίος πιστοποίησε και την πλειοψηφία των εργασιών. Μπορούσε να ανταποκριθεί; φυσικά όχι. Του καταλογίζεις πρόθεση, θα ρωτήσει κάποιος; Όχι. Του πιστώνω θετική διάθεση και του καταλογίζω υπερβολική αφέλεια. Επί ημερών μας στον Δήμο, οι εντολές ήταν: “επιλέγουμε τον καλύτερο και τον φθηνότερο”, ενώ τώρα αποδεικνύεται ότι είναι άλλες. β) Στην Αντιπεριφέρεια Καρδίτσας (προσωπική εμπειρία), εξ’ αιτίας διαμαρτυρίας εργολάβου για την αυστηρότητά μου στον τρόπο πληρωμής σε έργο αποκατάστασης ζημιών, απομακρύνθηκα από επιβλέπων. Έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση πέφτουν όλα ξανά σε ελάχιστες πλάτες που αδυνατούν να ανταποκριθούν, με αποτέλεσμα να ξοδεύονται πολλά εκατομμύρια δημοσίου χρήματος και οι πληγές να είναι ακόμη εκεί.
Συμπερασματικά χάνονται τουλάχιστον τα μισά χρήματα από αυτά που οι πολίτες πληρώνουν αγόγγυστα. Ένα 30% έως 35% χάνεται εξ αιτίας της μειωμένης έκπτωσης και ένα περίπου 20% εξ αιτίας της ελλιπούς επίβλεψης.
Στην προσπάθεια να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα οι αναθέτοντες λένε. Δίνουμε τα έργα σε ντόπιους και τα λεφτά μένουν στον τόπο. Τότε πως γίνεται σε κάποιες αναθέσεις όπως στις στέγες στο Μουζάκι ή στις αποκαταστάσεις ζημιών στο Παλέρμο να καλούνται αποκλειστικά εκτός νομού εργολάβοι;
Τουλάχιστον γίνονται γρήγορα οι αποκαταστάσεις θα πει κάποιος. Όχι, είναι η απάντηση. Οι εργολάβοι που έχουν τον “τρόπο” να προσεγγίσουν τους αιρετούς παίρνουν πολλά έργα με ανάθεση και στην Περιφέρεια και στους Δήμους με αποτέλεσμα να καθυστερεί η ολοκλήρωση των εργασιών και να αίρεται η επίκληση του επείγοντος.
Υπάρχει αδιαφάνεια και ροή αδιαφανούς χρήματος; Ένα έργο προϋπολογισμού 1.000.000 € με έκπτωση 50% στοιχίζει τελικά 500.000 € ενώ με έκπτωση 10% στοιχίζει 900.000 €. Η διαφορά είναι 400.000 €. Γιατί λοιπόν κάποιος να επιλέξει να πληρωθούν επιπλέον τόσα λεφτά σε κάποιον ανάδοχο;
Γιατί η κυβέρνηση, για να μειώσει την αδιαφάνεια, δεν συντόμευσε το χρόνο δυνατότητας αναθέσεων στους δύο πρώτους μήνες μετά τη θεομηνία, που θα ήταν δικαιολογημένο και έδωσε έξι μήνες και στη συνέχεια παράταση άλλους έξι μήνες;
Η απάντηση είναι γιατί επέλεξε να μπει και η ίδια στο παιχνίδι των αναθέσεων. Η Αντιπεριφέρεια και οι Δήμοι Καρδίτσας χρηματοδοτήθηκαν και έδωσαν με ανάθεση χωρίς δημοσίευση, έργα περίπου 60 εκατομμύρια €. Η κυβέρνηση κράτησε το μεγάλο μερίδιο για τον εαυτό της. Έτσι σήμερα είναι στη διαδικασία ανάθεσης σε μία εταιρεία ενός μεγάλου έργου που αποτελείται από 30 περίπου μικρά ανεξάρτητα μεταξύ τους έργα συνολικού προϋπολογισμού 143 εκατομμύρια €. Ναι, καλά διαβάζετε 143 εκατομμύρια €. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει προηγούμενο στην Ελληνική ιστορία μία τόσο μεγάλη εταιρεία να μπει με αυτόν τον τρόπο στην μικροεργολαβία.
Κάνουμε τις αναθέσεις για την ταχύτητα αποκατάστασης ζημιών, απαντούν οι αναθέτοντες.
Υπάρχει τρόπος να γίνονται τα έργα με διαφάνεια και οικονομία ώστε να πιάνουν τόπο τα χρήματα που πληρώνουν οι πολίτες και να μην χάνεται πολύτιμος χρόνος στη γραφειοκρατία των δημοπρασιών; Φυσικά ναι.
Να ακολουθείται η διαδικασία του επείγοντος, δηλαδή προσφυγή στο άρθρο 32 του Ν.4412/16 αλλά με δημοσίευση τριών ημερών και η ανάθεση να γίνεται σε αυτόν που δίνει την καλύτερη προσφορά. Έτσι και η ταχύτητα και η διαφάνεια εξασφαλίζονται και η διάχυση σε περισσότερους εργολάβους αφού συμμετέχουν όλοι κι όχι μόνο “οι συνεργάσιμοι”.
Τέλος, αφού εξασφαλιστεί ότι η διαδικασία της επιλογής αναδόχου θα είναι διαφανής, το επόμενο βήμα που δεν έχει δοθεί προσοχή είναι η οργάνωση των επιβλέψεων και η κατανομή τους στο σύνολο του υπάρχοντος δυναμικού ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα κατασκευής και να είναι πιο ακριβείς οι επιμετρήσεις των εργασιών.
Συμπερασματικά, είναι βέβαιο ότι μπορεί να υπάρξει ελεύθερος ανταγωνισμός με διαφάνεια, ταχύτητα εκτέλεσης και πληρωμή μόνο των εργασιών που εκτελούνται.
Όπου δεν συμβαίνει κάτι σάπιο υπάρχει στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας.
Γράφει ο Φώτης Αλεξάκος, πρώην δήμαρχος Καρδίτσας
