Οι εικόνες μιας δύσκολης και οδυνηρής προσφυγιάς και η ελπιδοφόρα μετεγκατάσταση στις νέες πατρίδες, ντύθηκαν με νότες και αναμνήσεις στην καθόλα ενδιαφέρουσα εκδήλωση που διοργάνωσαν τα Γενικά Αρχεία του Κράτους Τμήμα ΓΑΚ Καρδίτσας, ο Δήμος Σοφάδων και ο Μορφωτικός Σύλλογος Σοφάδων με θέμα: Πρόσφυγες και αρχεία. 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 19 Ιουνίου στο Πνευματικό Κέντρο Σοφάδων και ήταν αφιερωμένη στα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και στα δυο προσφυγικά χωριά Νέο Ικόνιο και Καππαδοκικό του Δήμου Σοφάδων.
Μεταξύ άλλων παρέστησαν ο Δήμαρχος Σοφάδων κ. Θάνος Σκάρλος, η βουλευτής κ. Ασημίνα Σκόνδρα, οι Αντιδήμαρχοι κκ Δημήτρης Αλεξόπουλος και Γιώργος Τσινόπουλος, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σοφάδων κ. Ιωάννης Σταμούλης, ο πρόεδρος του ΔΟΠΑΠΣ κ. Σπύρος Εκίζογλου, ο πρόεδρος της Κοινότητας Σοφάδων κ. Ντίνος Σακκάς, δημοτικοί σύμβουλοι, οι πρώην βουλευτές Παναγιώτα Βράντζα και Χρυσούλα Κατσαβριά – Σιωροπούλου, εκπρόσωποι Συλλόγων και φορέων και πλήθος κόσμου.
Στο χώρο λειτούργησε έκθεση αρχειακού και φωτογραφικού υλικού και ακολούθησε Μουσική βραδιά «Μνήμες Μικράς Ασίας» με τους:
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΨΑΘΑ : ΤΡΑΓΟΥΔΙ-ΚΙΘΑΡΑ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΤΡΙΝΙΩΤΗ: ΤΡΑΓΟΥΔΙ, ΛΑΦΤΑ
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΕΤΡΙΝΙΩΤΗΣ: ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ
ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΤΡΑΚΑ: ΛΑΟΥΤΟ
ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΤΡΑΚΑΣ: ΒΙΟΛΙ
ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΙΑΤΖΙΟΣ: ΚΡΟΥΣΤΑ
Το κοινό καλωσόρισε αρχικά η πρόεδρος του Μορφωτικού Συλλόγου Σοφάδων κ. Κατερίνα Σταθοπούλου και μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στο πρόγραμμα αλλά και στην πολυεπίπεδη σημασία της θεματολογίας της εκδήλωσης .
Ο Δήμαρχος Σοφάδων
Εν συνεχεία χαιρετισμό απηύθυνε ο Δήμαρχος Σοφάδων κ. Θάνος Σκάρλος τονίζοντας:
«Το 2022 είναι η σημαντική επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Συμπληρώνονται εκατό χρόνια από μια εθνική καταστροφή, η οποία γέννησε, ωστόσο, προσφυγικές πόλεις και χωριά, όπως το Καππαδοκικό και το Νέο Ικόνιο στο Δήμο Σοφάδων.
Το αίσθημα ευθύνης που φέρουμε είναι βαρύ. Και είναι αυτό που μας υποχρεώνει να παραδώσουμε τις ιστορικές μνήμες στις επόμενες γενιές ζωντανές και αναλλοίωτες , αποτρέποντας τη λήθη
Με την εκδήλωση τούτη, ο Δήμος μας τιμάει όλους τους Έλληνες της Μ. Ασίας, που με τα ήθη, τα έθιμα, τις αξίες και τον πολιτισμό τους, έδωσαν στον τόπο τούτο τη σημερινή του μορφή.
Η φετινή χρονιά είναι μια χρονιά σεβασμού και μνήμης. Σεβασμού στους ανθρώπους που χάθηκαν, σεβασμού σε όσους πολέμησαν, ξεριζώθηκαν, έχασαν τα σπίτια τους και εξαναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν εδάφη που ήταν επί πολλούς αιώνες ελληνικά.
Αυτοί οι άνθρωποι, οι πρόγονοί μας, έχασαν τα πάντα και αναγκάστηκαν να ξεκινήσουν από το μηδέν στην Ελλάδα, με ελάχιστη ή καθόλου βοήθεια από την κατεστραμμένη οικονομικά πολιτεία .
Βίωσαν ακόμη και την διάκριση και τον ρατσισμό.
Η ζωή όμως προχώρησε.
Οι άνθρωποι αυτοί εγκαταστάθηκαν εδώ. Εχτισαν ζωές, τις υπερασπίστηκαν πολέμησαν στους μετέπειτα πολέμους.
Ο Δήμος Σοφάδων τιμά και κάνει την αρχή σε μία σειρά δράσεων και εκδηλώσεων αφιερωμένων στην φετινή επέτειο των 100 ετών. Ως δημοτική αρχή, θεωρούμε χρέος μας να κρατήσουμε τη μνήμη ζωντανή, και αυτή είναι η κατεύθυνσή μας. Σε κρίσιμες στιγμές εθνικής δοκιμασίας, όπως και η σημερινή, η ιστορική μνήμη είναι πολύτιμη. Για να διδασκόμαστε από τα λάθη του παρελθόντος και ενωμένοι να παίρνουμε αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον της πατρίδας μας»
Η κ. Ελπινίκη Αγγελίνα
Ιδιαίτερα σημαντικά στοιχεία για τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Σοφάδων παρέθεσε η Προϊσταμένη στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Τμήμα Καρδίτσας κ. Ελπινίκη Αγγελίνα. Μεταξύ άλλων στην εισήγησή της ανέφερε:
«Είναι κοινή παραδοχή πως η Μικρασιατική καταστροφή επηρέασε σημαντικότατα την πορεία ολόκληρου του ελληνικού έθνους. Για την περίοδο αυτή, έχουν γραφτεί πολλά. Η έρευνα όμως ακόμη δεν έχει τελειώσει. Ούτε οι συνέπειές της έχουν σβήσει από τις ψυχές των μεταγενέστερων γενεών. Είναι η περίοδος που όλοι δοκιμάστηκαν, ντόπιοι και πρόσφυγες. Αυτοί κυρίως που παρείσακτοι και στις δυο «πατρίδες τους» ένιωθαν να μην ανήκουν πουθενά.
Μετά την προσωρινή διευθέτηση του ζητήματος της στέγασης των προσφύγων σε σκηνές, σχολεία, δημόσια κτήρια ή δημόσια κτήματα η κυβέρνηση προχώρησε στην μονιμότερη αντιμετώπιση του προβλήματος, συγκροτώντας αστικούς και αγροτικούς συνοικισμούς.
Στο Δήμο μας έχουμε δυο χωριά που είναι αμιγώς προσφυγικά, τα οποία δημιουργήθηκαν μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, το 1926. Το Καππαδοκικό και το Νέο Ικόνιο. Επίσης υπάρχει στη σημερινή κοινότητα Αμπελώνα του Δήμου Παλαμά εγκατάσταση προσφύγων στον τότε οικισμό Αλμαντάρ ή Χωματόκαστρο σύμφωνα με έγγραφα από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών που καταγράφει τα Καππαδοκικά χωριά στην περιοχή των Σοφάδων.
Το Καππαδοκικό είναι χωριό που οι ρίζες του είναι στα βάθη της Καππαδοκίας, στο Τσουχούρ. Με την ανταλλαγή των προσφύγων Καππαδόκες από το Τσουχούρ έφτασαν τον Οκτώβριο του 1924 στον Πειραιά και κατευθύνθηκαν στο Βόλο. Εκεί παρέμειναν ελάχιστοι. Οι υπόλοιποι κατευθύνθηκαν στην Καρδίτσα με στόχο την ενασχόλησή τους με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια καπνού. Προωθήθηκαν να μείνουν στην περιοχή Κεμερλέρ (παλαιό τσιφλίκι Τούρκου Πασά Διοικητού της περιοχής μέχρι την απελευθέρωση, μεταξύ της σημερινής Έπαυλης και τις Μαρίες, δηλαδή μεταξύ των χωριών Γεφύρια – Αγίου Βησσαρίωνα και σημερινού Καππαδοκικού) όπου υπήρχαν υποτυπώδη οικήματα χωρίς πόρτες και παράθυρα. Ελάχιστοι έμειναν στο Κεμερλέρ ενώ η πλειονότητα τους προτίμησε να μείνει για δυο χρόνια στους στρατώνες της Καρδίτσας. Στη σημερινή του θέση το χωριό Καππαδοκικό οικοδομήθηκε το 1926 και εγκαταστάθηκαν 120 οικογένειες. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 στο Καππαδοκικό διαμένουν 234 Έλληνες πρόσφυγες.
Πρόσφυγες από το Ικόνιο ( το Τσελτέκ) της Μικράς Ασίας κατευθύνθηκαν με τον ίδιο τρόπο στην περιοχή της Καρδίτσας και εγκαταστάθηκαν περί τις 90 οικογένειες στην περιοχή Καραλάρ. Το Νέο Ικόνιο Καρδίτσας ιδρύθηκε το 1927 και οι κάτοικοι του είναι 234 Έλληνες πρόσφυγες σύμφωνα με την απογραφή του 1928. Εκεί ρίζωσαν και μετέδωσαν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που έφεραν από τις πατρίδες τους. Οι εξ Ικονίου πρόσφυγες είναι αυτοί που θα φέρουν την τέχνη της ταπητουργίας στην Ελλάδα καθώς αυτή ήταν σχεδόν άγνωστη στην Ελλάδα. Πρόσφυγες από το Ικόνιο διασκορπίστηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Π.χ. στο Πέραμα Αττικής συναντούμε Νέο Ικόνιο. Στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας υπάρχει οδός Ικονίου προς τιμήν του ιστορικού κέντρου του Ελληνισμού.
Ένας μικρότερος συνοικισμός προσφύγων, το Αλμαντάρ ή Χωματόκαστρο στην ευρύτερη περιοχή των Σοφάδων ιδρύθηκε το 1926. Πρόκειται για την κοινότητα Αμπελώνα η οποία σήμερα ανήκει στο Δήμο Παλαμά. Εκεί εγκαταστάθηκαν 30 με σαράντα οικογένειες από την Καισάρεια της Καππαδοκίας, αφού έμειναν τα πρώτα χρόνια στη Θεσσαλονίκη. Το 1928 τους δόθηκε γεωργικός κλήρος, λαχανόκηπος και ένα ζευγάρι άλογα ή βόδια για καλλιέργεια. Χτίστηκαν σπίτια, εκκλησία και σχολείο.
Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, που ξαφνικά και απρόσμενα πετάχτηκαν στα βράχια μιας ακτής, δεν έσκυψαν μοιρολατρικά το κεφάλι στη δυστυχία και το κακό που τους βρήκε. Πολλοί από αυτούς έλαμψαν σαν φωτεινά αστέρια στον ελλαδικό χώρο: στο εμπόριο και στην οικονομία, στις τέχνες και στα γράμματα, στο στερέωμα της ελληνικής παιδείας.
Έμειναν όμως αθεράπευτα νοσταλγοί της χαμένης πατρίδας τους και αυτήν την αγάπη και τη νοσταλγία τους φρόντισαν να την μεταγγίσουν ως τα κατάβαθα της ψυχής των απογόνων τους. Αδιάψευστο τεκμήριο, όσον αφορά τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή των Σοφάδων, είναι η ίδρυση και λειτουργία των συλλόγων τους και το μουσείο του Καππαδοκικού από το σύλλογο γυναικών του χωριού με πλούσιο και σημαντικό έργο.
Μία δεύτερη κιβωτός της ιστορικής μνήμης είναι η δική μας υπηρεσία, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, που συνεργάζεται με δημόσιες υπηρεσίες, συλλόγους, μεμονωμένους πολίτες,κλπ για τη διάσωση των αρχείων, που μαζί με τα μνημεία αποτελούν τα τεκμήρια της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Η διαρκής μας μέριμνα είναι η αναζήτηση αρχείων. Πολλά από αυτά είναι ξεχασμένα, πεταμένα, αγνοημένα από πολλούς, τα αναζητούμε, για να τα αξιοποιήσουμε. Ο στόχος μας είναι τα αρχεία αυτά, να είναι προσβάσιμα σε όλους. Ερευνητές, αλλά και πολίτες, μαθητές και εκπαιδευτικοί να έχουν πρόσβαση στις πρωτογενείς μας πηγές. Να γνωρίζει όχι μόνο ο μυημένος ιστορικός, αλλά και ο κάθε πολίτης την δική του τοπική ή προσωπική ιστορία και να την αντιλαμβάνεται στο πλαίσιο της συνολικής ζωής του παρελθόντος.
Το τμήμα των Γ.Α.Κ Καρδίτσας παρέλαβε πρόσφατα 4 φακέλους αρχειακού υλικού από το Τμήμα Τοπογραφίας και Διαχείρισης Ακινήτων της Π.Ε. Καρδίτσας και το οποίο αφορά τα προσφυγικά χωριά του Δήμου Σοφάδων. Προσπαθούμε συνεχώς με καλές συνεργασίες να εμπλουτίσουμε το υλικό αυτό και με ιδιωτικά αρχεία και προφορικές μαρτυρίες. Η αξιοποίηση των αρχείων και η ευαισθητοποίηση του κοινού όλων των ηλικιών είναι οι στόχοι μας. Στον τομέα αυτό σκοπεύουμε να επεκταθούμε στο μέλλον, αφενός με το περαιτέρω ενδιαφέρον μας για την προφορική ιστορία, πολύτιμο και παρεξηγημένο κομμάτι της ελληνικής ιστορίας, αφετέρου με τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα για την ευαισθητοποίηση μαθητών κυρίως σε θέματα αναζήτησης πληροφοριών, βιβλιογραφικής έρευνας και τεκμηρίωσης.»
Ακολούθησαν ενδιαφέρουσες εισηγήσεις από τους:
Βλάση Βλασίδη. Αναπληρωτή καθηγητή Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας στο Τμήμα Βαλκανικών Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με θέμα «Το 1922 μέσα από τα μάτια της καρδιάς και τα αρχεία»
Αναστάση Γκίκα Διδάκτορα πολιτικών επιστημών μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ με θέμα «Αναζητώντας τους παράγοντες που συντέλεσαν στη Μικρασιατική Καταστροφή»
Στρατή Δουνιά κάτοχο μεταπτυχιακού διπλώματος στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ με θέμα «Πτυχές της αποκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα»
