Ήταν 27 Ιανουαρίου 1945, όταν απελευθερώθηκε το ναζιστικό στρατόπεδο του Άουσβιτς, με τους ελάχιστους σκελετωμένους κρατούμενους, που οι Γερμανοί δεν είχαν προλάβει να θανατώσουν στις εγκαταστάσεις της πιο τρομερής βιομηχανίας θανάτου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ήταν η ημέρα που αποκαλύφθηκε το Ολοκαύτωμα, που στοίχισε τη ζωή σε 6.000.000 Εβραίους, ανάμεσά τους σε 63.000 Έλληνες, από τους οποίους 139 από τους περίπου 520 Εβραίους που ζούσαν προπολεμικά στα Τρίκαλα.
Η ελληνοεβραϊκή κοινότητα των Τρικάλων ήταν μια από τις πιο δραστήριες και ευημερούσες εβραϊκές κοινότητες της Θεσσαλίας, με διακεκριμένα μέλη στον επαγγελματικό στίβο και στην κοινωνική ζωή της πόλης. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα διέθετε τρεις ξεχωριστές Συναγωγές. Ο εκτοπισμός και η εξόντωση, μείωσε τον αριθμό των μελών της, αλλά δεν έσβησε το σημαντικό αποτύπωμα τους στην τρικαλινή ιστορία, κοινωνία και κουλτούρα της πόλης. Βρισκόμαστε λοιπόν εδώ σήμερα για να τιμήσουμε την «Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος». Βρισκόμαστε εδώ για να τιμήσουμε τα αθώα θύματα, τους επιζώντες και τους άξιους απογόνους τους που κρατούν άσβεστη τη φλόγα της ιστορικής κληρονομιάς τους. Και γιατί είναι ηθικό χρέος μας προς τις επόμενες γενιές, το «ποτέ ξανά», το σπουδαίο μήνυμα που προτάσσει την αγάπη, την αποδοχή και την ειρηνική συνύπαρξη απέναντι στη μισαλλοδοξία, το τυφλό μίσος, τον απανθρωπισμό.
Το Ολοκαύτωμα μας αφορά όλους. Είναι ένα ανοιχτό τραύμα στο παγκόσμιο συλλογικό ασυνείδητο και στη συνείδηση κάθε δημοκρατικού πολίτη παντού στον κόσμο, που πάντα θα αναρωτιέται για το γιατί. Η φράση του Πρίμο Λέβι που επιβίωσε από το Αουσβιτς είναι χαρακτηριστική: «Τα τέρατα υπάρχουν αλλά είναι λίγα για να είναι επικίνδυνα. Οι πιο επικίνδυνοι είναι οι απλοί υπάλληλοι, πρόθυμοι να πιστέψουν και να δράσουν χωρίς να ρωτήσουν τίποτα».
Η πανδημία, ο πόλεμος που μαίνεται στην Ευρώπη, η κλιματική κρίση μας απέδειξαν τα τελευταία χρόνια με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο, ότι η παγκόσμια μοίρα είναι κοινή, αλληλοεξαρτώμενη, συνδεδεμένη. Και ότι είναι αναγκαίο να οικοδομήσουμε μια κοινή πλανητική συνείδηση, πάνω σε ανθρωπιστικά θεμέλια: τη συνεργασία μεταξύ των εθνών, την αλληλεγγύη, την ενσυναίσθηση.
Η διατήρηση της ιστορικής μνήμης και ο σεβασμός της ετερότητας αποτελούν ένα συνεχή, ανθρώπινο αγώνα ενάντια στην επιλεκτική λήθη, τις προκαταλήψεις, τη βία απέναντι σε κάθε διαφορετικό, σε κάθε Άλλο. Μας διδάσκει ότι εκείνοι που είναι καλά ενημερωμένοι για το παρελθόν δεν πρόκειται να απελπιστούν για το μέλλον. Και η κατάκτηση της μνήμης γίνεται μόνο μέσα από τη γνώση της ιστορίας. Γιατί «από την Ιστορία δεν μπορούμε να αποδράσουμε», όπως θύμιζε, ο αμερικανός πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν. Αλλά και γιατί η Ιστορία εύκολα παραχαράσσεται, όταν έχει σύμμαχους την αδιαφορία και την άγνοια.
Το Καθήκον της Μνήμης είναι πρώτα και κύρια Καθήκον Ευθύνης, απέναντι στην Ιστορία και απέναντι στις νέες γενιές. Γιατί σήμερα, όπως και χθες, η παθητικότητα, η αδιαφορία και η ουδετερότητα ήταν και είναι συνενοχή. Κερδίζοντας τη μάχη της Ευθύνης, διεκδικούμε τη νίκη στη μάχη της Μνήμης, της Γνώσης, της Διδαχής. Αυτό είναι το δικό μας χρέος και το μεγαλύτερο δώρο της γενιάς μας σε αυτές που έρχονται.
