Ποιος είναι ο Άγιος αυτός, που τιμά η Εκκλησία, κλήρος και λαός, με τη δέουσα λαμπρότητα και ευλάβεια; Σύμφωνα με το συναξάρι του οι ειδήσεις είναι λίγες και ασαφείς. Σε πλήρη συμφωνία με το όνομά του, η εικόνα του Αγίου φανερώθηκε ξαφνικά στα τείχη της πόλης της Ρόδου, τα οποία επισκεύαζαν, στις 27 Αυγούστου, οπότε και έκτοτε εορτάζεται. Οι εργάτες βρήκαν στα τείχη της πόλης τα ερείπια μιας εκκλησίας με φθαρμένες εικόνες. Μεταξύ αυτών βρέθηκε και μία στην οποία ο μητροπολίτης Ρόδου Νείλος(1355 – 1369) διάβασε την επιγραφή «Άγιος Φανούριος ή Φανώ». Η εικόνα απεικόνιζε τον Άγιο Φανούριο με ρωμαϊκή στρατιωτική στολή. Στο ένα χέρι κρατά μια λαμπάδα και στο άλλο ένα σταυρό. Τριγύρω απεικονίζονται τα 12 μαρτύριά του. Αν και ο Άγιος ήταν άγνωστος, ο μητροπολίτης ανακαίνισε την ερειπωμένη εκκλησία και καθιέρωσε γιορτή την ημέρα εύρεσης της εικόνας. Αυτός συνέταξε την πρώτη ασματική ακολουθία και παρακλητικό κανόνα προς τιμήν του Αγίου. Έτσι η Ρόδος απέβη κέντρο λατρείας, όπου αναφέρονται πολλά θαύματα, ένα από τα οποία και τα πρώτα είναι η απελευθέρωση τριών Κρητών ιερέων εκείνη την περίοδο από τους Αγαρηνούς.
Η λατρεία απλώθηκε γρήγορα στα Δωδεκάνησα, στην Κρήτη, στην Κύπρο, στη Χίο, στη Λέσβο κι έπειτα στην υπόλοιπη Ελλάδα, σε βαθμό που ο άγιος είναι σήμερα ένας από τους δημοφιλέστερους αγίους της Εκκλησίας μας. Όσον αφορά στην λατρεία του Αγίου στην Κρήτη, όπου εμφανίζεται ιδιαίτερα έντονη, η πρώτη μαρτυρία στο νησί εντοπίζεται με την προσθήκη το 1426 εγκάρσιου κλίτους στη Μονή Βαλσαμονέρου ή Βαλσαμονερίου(τώρα, Βροντησίου), στο νομό Ηρακλείου, το οποίο είναι αφιερωμένο στον άγιο και στο οποίο σώζονται μάλιστα δύο εικόνες του αγίου φιλοτεχνημένες από τον σπουδαίο εικονογράφο Άγγελο(α΄ μισό 15ου αιώνα).
Η εύρεση και η εξάπλωση της λατρείας του Αγίου είχε ως συνέπεια και την δημιουργία λαογραφικών φαινόμενων, για τα οποία και θα γίνει μια μικρή αναφορά. Ο άγιος έγινε δημοφιλέστερος λόγω της παρήχησης του ονόματος προς το ρήμα φαίνω, φανερώνω, δηλαδή αποκαλύπτω, παρουσιάζω κάτι. Έχει τη δύναμη να φανερώνει όλα τα χαμένα αντικείμενα, με την επίκληση, « Άγιε Φανούριε, φανέρωσέ μου ή φανέρωσέ το». Αυτή η ιδιότητα του αγίου επεκτάθηκε, προπαντός στην Κρήτη και στη Θεσσαλία αργότερα, στην ανεύρεση κλεμμένων ζώων, κυρίως αιγοπροβάτων, και στην κατ’ ακολουθία αποκάλυψη του ζωοκλέφτη. Και γι’ αυτό οι βοσκοί στην Κρήτη και στη Θεσσαλία τον θεωρούν προστάτη τους και, ως ποιμένα, φύλακα των ποιμνίων. Την ημέρα εκείνη, μάλιστα, εορτάζεται και η μνήμη του οσίου Ποιμένα του Αιγυπτίου, σα να ήθελε να δηλωθεί και κάποια σχέση με τη φύλαξη ποιμνίων και φανερωμένων. Επίσης, σε μερικά μέρη, όπως στην Κρήτη, ο άγιος θεωρείται ως ιατήρ άγιος διαφόρων νοσημάτων και, ιδιαίτερα, των πονοκεφάλων. Ο άγιος θεωρείται ότι φανερώνει και την τύχη, όπως και τον δρόμο τον καλό, καθώς, όπως σημειώνει στο άρθρο του ο Βασίλης Λαμνάτος: «στην Παρνασσίδα λένε «Αγιε μου Φανούριε, φανέρωσέ μου το… και θα σου κάνω μια κουλούρα για την ψυχή της μάνας σου. Και αλλού «θ̉ ανάψω κερί για την ψυχή της αμαρτωλής μάνας σου».
Διάφορα είναι τα τάματα, που προσφέρουν για την ανεύρεση χαμένων ή κλεμμένων πραγμάτων. Με τα χρόνια όμως, ως τάμα έχει επικρατήσει σχεδόν αποκλειστικά το ψήσιμο της πίτας, της πασίγνωστης φανουρόπιτας, άπαξ ή τρία Σάββατα. Ανεξάρτητα πάντως από οποιαδήποτε τάμα έχει επικρατήσει οι νοικοκυρές να ζυμώνουν την ημέρα της γιορτής του Αγίου ή την παραμονή(Καρδίτσα) και αφού διαβαστεί από τον ιερέα, να μοιραστεί σε συγγενείς και στον υπόλοιπο κόσμο με την ευχή: «Ο Θεός σ’χωρέσ’ τη μάνα του αγίου Φανουρίου». Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις για τη μάνα και την κακία της, καθώς και ότι ήταν στην κόλαση και ο άγιος προσπάθησε να τη σώσει, έστω και με την ελάχιστη πράξη προσφοράς ενός «κρεμμυδότσουφλου» σε ένα φτωχό ζητιάνο. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις γίνεται για τη συγχώρεση της αδελφής ή του αναδόχου του αγίου. Στην Κρήτη, στην Κύπρο, στην Φλώρινα και στην Καρδίτσα και οι ανύπανδρες κοπέλες ψήνουν τη πίτα, για να τους φανερώσει ή να τους φέρει ένα καλό γαμπρό, ενώ στη Σκιάθο και στην Καρδίτσα και οι μητέρες για την φανέρωση καλής τύχης και του καλού γαμπρού για τις κόρες τους. Η φανουρόπιτα παρασκευάζεται με εννιά ή επτά λογιών υλικά και είναι, σχεδόν πάντοτε, νηστίσιμη.
Σύμφωνα με την παράδοση, που ο Άγιος θεωρείται από τους βοσκούς προστάτης των ποιμένων, των ποιμνίων αλλά και της υγείας και των δύο, ανθρώπων και ζώων, κάποιοι άνθρωποι στη συνοικία των Καμινάδων, οι οποίοι και ασχολούνται και με την κτηνοτροφία, αφιέρωσαν, παλαιότερα, τα ζωντανά τους για τη χάρη του Αγίου, διασώζοντας μ’ αυτόν τον τρόπο μια παράδοση αιώνων, με την προσφορά των σφαχτών για την κοινή τράπεζα μετά την ευχαριστιακή τράπεζα και μάλιστα με κέντρο και γύρω από το ναό.
Ο εορτασμός γίνεται, όπως φαίνεται, με την οικοδόμηση του παλαιού ναού του Αγίου Φανουρίου στη συνοικία της Καρδίτσας, με την ονομασία Γαρδικάκι, που, παλαιότερα, ήταν μέρος της συνοικίας Καμινάδων και, μάλιστα, κοντά στα ʺΑμπελάκια», σε σύνορο, με οικίες και κτήματα και κήπους(ʺμπαξέδεςʺ) Καρδιτσιωτών, όπως του Κολτσίδα.
Η εκκλησία οικοδομήθηκε σε ρυθμό μιας μικρής μονόχωρης δρομικής βασιλικής, χωρίς να έχει γίνει γνωστό, ακόμα, ο ακριβής χρόνος ανέγερσής της, και, ολοκληρώθηκε, με την κάλυψη ολόκληρης της δαπάνης οικοδόμησης της εν λόγω εκκλησίας από μία γυναίκα, σύζυγο κάποιου εύπορου Καρδιτσιώτη, δικηγόρου στο επάγγελμα, στην οποία φανερώθηκε η ύπαρξη της εικόνας του Αγίου Φανουρίου στην εν λόγω περιοχή, που ήταν και η αιτία κατασκευής της. Ο ναός είναι ιδιωτικός, ενώ απέτυχε η υπαγωγή του στη δικαιοδοσία της μητρόπολης, πράγμα, που δεν οδήγησε και στην τέλεση ακολουθιών κατά την ημέρα της εορτής, με την αποστολή κληρικών από την Ιερά μας Μητρόπολη, ως πέρυσι. Η εύρεση της εικόνας, όπως μου μετέφεραν, που είναι παλαιότερη της εκκλησίας ήταν και η αιτία ανοικοδόμησης αυτής της εκκλησίας, ενώ φανερώνει τη διάδοση και της λατρείας του Αγίου και στη Θεσσαλία και στην περιοχή καθώς και στην πόλη της Καρδίτσας, αποτελώντας ένα ante guem για την επιβεβαιωμένη εισαγωγή και διάδοση της λατρείας του Αγίου σε αυτές.
Αυτή είναι η μεγάλη παράδοση, που ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καμινάδων Καρδίτσας συνέχισε να επιτελεί και καθιέρωσε την πολύχρονη και πολυήμερη εκδήλωση – θεσμό στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, με το όνομα «Αυγουστιάτικες βραδιές τις Καμινάδες». Αυτός ονομάστηκε και διοργανώθηκε, με πρωτοβουλία του αείμνηστου προέδρου του, Νικολάου Λάμπρου, της χοροδιδασκάλου, κας Νίκης Λάμπρου – Γκιάτα, του διοικητικού συμβουλίου και του γράφοντα, πριν από δεκαπέντε χρόνια, με ημερομηνία έναρξης το 2008, ενώ λόγω της λοιμικής ασθενείας του νέου ιού του Covid 19 το 2019 και λόγω ούτως ή άλλως των κρουσμάτων και της απαγόρευσης των εκδηλώσεων και σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, είχαν, ως αποτέλεσμα, να σταματήσουν, τότε, για ένα χρόνο, μόνο, οι εκδηλώσεις εορτασμού του εκ μέρους του Συλλόγου.
Παρόλα ταύτα πράγμα, που μαρτυρεί τη μεγάλη διάδοση της λατρείας στην περιοχή είναι η διοργάνωση και πολλών και πολυήμερων εκδηλώσεων, με την ίδια ονομασία, τόσο, τοπικά, όσο, και πανελλήνια. Εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί για δεύτερη χρονιά και στη συνοικία Καμινάδων από τη Λαογραφική Εταιρεία Μουσικών και Χορευτικών Μελετών “Νικολαος Πλαστηρας‟, με τίτλο ”Φανούρεια 2024‟, μια εκδήλωση που ξεκίνησε, μόνο. από τη χρονιά, που η ως άνω Εταιρεία εγκαταστάθηκε στην ομώνυμη συνοικία. Ή, όπως συμβαίνει στην κοινότητα του Μάρκου, με τον εορτασμό του παρεκκλησίου του Αγίου Φανουρίου, με προσφορά και διανομή φαγητού και του εκκλησιαστικού συμβουλίου, παλαιότερα, εδώ και πολλά χρόνια, και, πέρυσι, με το επιπλέον, με την οργάνωση, δηλαδή, μουσικοχορευτικής εκδήλωσης, όπως δημοσιεύτηκε, ως πρωτοβουλία και δράση του Λαογραφικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μάρκου. Επίσης, και αλλαχού στην Ελλάδα οι περισσότερες εκδηλώσεις λαμβάνουν την ονομασία «Φανούρεια», όπως στην Αθήνα και σε περιφέρειες γύρω από αυτή ενώ υπάρχουν και άλλες με την ονομασία «Βραδιές του Αυγούστου», ενώ η ονομασία του Συλλόγου είναι, σχεδόν, μοναδική.
Οι εκδηλώσεις του Πολιτιστικού Συλλόγου Καμινάδων Καρδίτσας θα είναι πολυήμερες προς τιμήν του Αγίου Φανουρίου και φέτος, όπως ήταν και ξεκινούσαν από την προπαραμονή και διαρκούσαν ως και ανήμερα, παλαιότερα. Αυτές θα είναι οι εξής: Την Κυριακή, 25 Αυγούστου, στις 21:00 η “Θεατρική Σκηνή Καρδίτσας” θα παρουσιάσει δωρεάν την παράσταση “Τα καλύτερα έ(ρ)πονται“. Την Τρίτη, 27 Αυγούστου, μετά την τέλεση του μεθέορτου εσπερινού, στις 21:00μ. μ., το βράδυ, στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Φανουρίου θα εμφανιστούν παραδοσιακά χορευτικά τμήματα από το Σύλλογο Καμινάδων και, έπειτα, θα ακολουθήσει γλέντι για όλους. Την παραμονή, Δευτέρα, 26 Αυγούστου 2023, θα συμμετάσχει, με την παρουσία ατόμων από τα χορευτικά τμήματα του συλλόγου, ντυμένα, με τις παραδοσιακές ενδυμασίες της περιοχής μας και της συνοικίας και θα πλαισιώσουν την εικόνα του Αγίου. Οι χορευτές – μέλη του Συλλόγου θα στέκονται δίπλα και από τις δύο πλευρές της ιεράς Εικόνας του Αγίου από την έναρξη ως το πέρας του εόρτιου Εσπερινού. Τη Δευτέρα το πρωί, 27/08/2023, ο Σύλλογος και ο γράφοντας θα συμμετάσχει, με τη διανομή και προσφορά του υψώματος, των εορτίων κολλύβων προς τιμήν του Αγίου, της παραδοσιακής φανουρόπιτας, του παραδοσιακού γλυκίσματος της περιοχής, που είναι το λουκούμι, και αναψυκτικών.
Και αυτά, ως κατακλείδα των πολυήμερων εορτασμών του δεκαπεντάχρονου Θεσμού «Αυγουστιάτικων βραδιών, με τη μοναδική και ποιητική ονομασία του στο πλαίσιο του πολυήμερου εορτασμού του Αγίου στη συνοικία αυτή και με την ύπαρξη δύο ναών, και του παλαιού και του νέου στα όρια αυτής, και τηρώντας στο έπακρον τις συνήθειες και τις παραδόσεις του τόπου μας, με αποκορύφωμα, προπέρυσι, όπου είχαμε την ιδιαίτερη τιμή και χαρά και το ύψωμα και η πίτα να ευλογηθούν από τον Επίσκοπό μας. Και τι δεν πραγματοποιήθηκε προπαραμονές, παραμονές και ανήμερα όλα αυτά τα χρόνια και του θεσμού αυτού, που είναι ανάγκη και να κατοχυρωθεί και, επίσημα, στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης; Από θεατρικές παραστάσεις και παραστάσεις Θεάτρου Σκιών ως χορευτικές εκδηλώσεις, με τη συμμετοχή πολλών χορευτικών και προσφορά γευμάτων σε όλους, που συνεχίζει, ελπίζοντας και φέτος στην πραγματοποίηση αυτών και ότι θα γίνουν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, καπνίζοντας τις Καμινάδες εν τω τέλει του θέρους για μία, ακόμα, φορά ο Σύλλογος της συνοικίας αυτής και μέσω αυτού, με καπνούς, λόγω εορτασμού, χαράς, εκδηλώσεων και εδεσμάτων προς τιμήν του μεγάλου αυτού νεοφανούς Αγίου. Του Αγίου με τη μεγαλύτερη διάδοση της λατρείας και του εορτασμού την περίοδο αυτή στον Ορθόδοξο κόσμο και με την ύπαρξη πολλών και παλαιών παραδόσεων σε όλο τον Ελληνισμό και, ιδιαίτερα, σε αυτόν, αφού η λατρεία ξεκινά σε αυτόν τον ευλογημένο χώρο της Μεσογείου και της πατρίδας μας……
Γράφει ο Κωνσταντίνος Πεσλής, Ιστορικός – Λαογράφος – Συντηρητής Έργων Τέχνης & Ζωγραφικής, Τακτικός Επιστημονικός Υπεύθυνος του Πολιτιστικού Συλλόγου Καμινάδων Καρδίτσας
