Πόσες φορές δεν παίξαμε με τη σκιά μας, που μια μεγαλώνει και μια μικραίνει! Πόσες φορές δεν την κυνηγήσαμε, δεν τρέξαμε να την ξεπεράσουμε, δεν κοντοσταθήκαμε να μην την πατήσουμε, δεν κρυφτήκαμε από το φως, για να σταματήσει να μας παρακολουθεί!… Ποιος τη γεννάει τη σκιά μας; Το φως. Όταν έχουμε φως, έχουμε και σκιά. Το φως είναι η πηγή της δημιουργίας, της ύπαρξής μας. Πρώτα ο ήλιος, και μετά η φωτιά. Σήμερα στο παιχνίδι με τη σκιά, βοηθάνε και οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες. Τόσο παλιά είναι η ύπαρξη της σκιάς. Μαζί με την γέννηση του ήλιου. Το Θέατρο Σκιών είναι μια τέχνη με πλούσιο παρελθόν στη χώρα μας. Αποτέλεσε την τέχνη εκείνη όπου ο Καραγκιοζοπαίχτης με την μεγαλύτερη ίσως αμεσότητα παρουσίαζε και σχολίαζε γεγονότα και καταστάσεις της εποχής του. Ένας Αριστοφανικός τύπος, έξυπνος ως και πανούργος, φοβητσιάρης αλλά και ήρωας όταν το καλούσε η περίσταση, γεμάτος ζωή και δράση, αποκάλυπτε τα στραβά και τα ανάποδα, χάριζε γέλιο στους μικρούς και μεγάλους και είχε λόγο βαθιά πολιτικό… Η Καρδίτσα έχει γεννήσει έναν από τους μεγαλύτερους Καραγκιοζοπαίχτες της εποχής μας, τον Θωμά Χάρμπα, με πανελλαδική αναγνώριση και διακρίσεις.
Ερ.: Πότε άρχισες να ασχολείσαι με το Θέατρο Σκιών;
Μ. Χάρμπας: Με το Θέατρο Σκιών άρχισα να ασχολούμαι από το καλοκαίρι του ’93, όπου και έδωσα την πρώτη μου παράσταση. Ένα χρόνο πριν όμως είχα ξεκινήσει να ασχολούμαι θεωρητικά και πρακτικά. Βρίσκοντας δηλαδή και μελετώντας ότι έντυπο υπήρχε γύρω από το Θέατρο Σκιών, ή προσπαθώντας να βρω όσους περισσότερους καραγκιοζοπαίχτες μπορούσα για να συζητήσω μαζί τους για να δω πως λειτουργούν αυτοί οι άνθρωποι, γιατί μπορεί το Θέατρο Σκιών να συγγενεύει με το Θέατρο, αλλά έχει μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα, μια φιλοσοφία, τόσο στο παίξιμο όσο και στη σύλληψη της ιδέας και των κειμένων. Ένας χρόνος λοιπόν ήταν η προεργασία. Ουσιαστικά θα μπορούσα να πω ότι ξεκίνησα από το ’92, αλλά η παράσταση ήρθε μετά από ένα χρόνο, όταν θεώρησα ο ίδιος ότι ήμουν έτοιμος.
Ερ.: Το Θέατρο Σκιών το επέλεξες συνειδητά.
Μ. Χάρμπας: Το Θέατρο Σκιών μου άρεσε από παιδί, όπως σε όλα τα παιδιά. Ποτέ όμως δεν είχα σκεφτεί ή έβαλα στόχο ότι μεγαλώνοντας θα γίνω καραγκιοζοπαίχτης. Ατό προέκυψε. Επιστρέφοντας το ’91 από τη Γερμανία πήρα την απόφαση να ζήσω στον τόπο που γεννήθηκα και μεγάλωσα. Στον Πρόδρομο Καρδίτσας. Αφού με το θέατρο ήταν πολύ δύσκολο να επιβιώσεις γιατί έπρεπε να έχεις γνωριμίες, επιχορηγήσεις κλπ, αφού διαφορετικά δεν μπορείς να επιβιώσεις, έψαξα να βρω κάτι που να έχει σχέση με το θέατρο, με την τέχνη του ηθοποιού, με αυτό που σπούδασα, αλλά και εργαζόμενος πάνω σ’αυτό να μπορώ να ζήσω. Έτσι μου ήρθε το Θέατρο Σκιών και δεν το μετανιώνω.
Ερ.: Να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά.
Μ. Χάρμπας: Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Καρδίτσα. Μόλις τελείωσα το σχολείο πήγα στην Αθήνα για σπουδές πάνω στη ζωγραφική τέχνη, γιατί αυτό ήταν το όνειρό μου. Μέσα από τη σκηνογραφία ήρθα σε επαφή με το θέατρο και στο στρατό ζητούσαν να επανδρώσουν ένα στρατιωτικό θέατρο με όσους είχαν σχέση με το θέατρο (σκηνογράφοι, ηθοποιοί, σκηνοθέτες, μουσικοί κλπ) και έτσι σαν ζωγράφος μπήκα σ’αυτή τη στρατιωτική ομάδα θεάτρου η οποία έκανε περιοδεία σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες της Βορείου Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου. Εκεί λοιπόν άρχισα να παίζω και ένα μήνα πριν απολυθώ από φαντάρος έδωσα εξετάσεις στη Δραματική Σχολή. Πέρασα και από τότε ασχολούμαι με το θέατρο.
Ερ.: Και η Γερμανία πως προέκυψε;
Μ. Χάρμπας: Στη Γερμανία είχα μια υποτροφία. Πήγα το ’86 και έμεινα μέχρι το ’91. Εκεί παρακολούθησα επιπλέον σπουδές θεάτρου και εργαζόμουν σε κάποια θέατρα της Γερμανίας.
Ερ.: Επειδή δεν το ξέρω, υπάρχει κλάδος στις σπουδές θεάτρου που ασχολείται με το θέατρο σκιών;
Μ. Χάρμπας: Ούτε υπήρχε, ούτε υπάρχει μέχρι τώρα που μιλάμε. Και αυτό είναι μια μεγάλη παράληψη. Είχα κάνει το ’99 ένα εξάμηνο στη Δραματική Σχολή Αθηνών όπου και αποφοίτησα. Δίδασκα εκεί στα παιδιά, αλλά μετά για διαφόρους λόγους σταμάτησα. Μέσα από το Πανελλήνιο Σωματείο Καραγκιοζοπαιχτών που έχουμε στην Αθήνα σχεδιάζουμε να κάνουμε κάτι. Έχουμε κάνει μια πρόταση στο Υπουργείο Πολιτισμού για κάποια επιχορήγηση έστω για τον χώρο όπου θα στεγαστεί μια τέτοια σχολή και περιμένουμε να δούμε τι θα γίνει.
Ερ.: Πόσοι Καραγκιοζοπαίχτες υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα;
Μ. Χάρμπας: Μέλη του σωματείου μας αυτή τη στιγμή είναι γύρω στους 50. Υπάρχουν όμως και άλλη που δεν είναι μέλη του σωματείου, οπότε μετρώντας και αυτούς φτάνουμε περίπου στους 150. Και αυτό γιατί σαν σωματείο έχουμε κάνει μια επιτροπή η οποία ελέγχει όποιον συνάδελφο θέλει να γίνει μέλος του σωματείου. Η επιτροπή αυτή εκλέγεται μαζί με το Δ.Σ. του σωματείου μας και στόχο έχει να κρατήσει το επάγγελμά μας σε κάποιο επίπεδο. Γι’αυτό και δεν δεχόμαστε όλους τους καραγκιοζοπαίχτες. Πρέπει να είναι από ένα επίπεδο και πάνω.
Ερ.: Έχει μέλλον το επάγγελμα; Υπάρχουν νέα παιδιά που θέλουν να ασχοληθούν με αυτό;
Μ. Χάρμπας: Από την εμπειρία μου θα σου πω ότι το παράπονό μου είναι ότι δεν ήρθε κάποιο παιδί να μου πει ότι θέλει να μάθει την τέχνη, ότι θέλει να έρθει μαζί μου, ότι θέλει να γίνει καραγκιοζοπαίχτης. Δεν το έχω συναντήσει μέχρι τώρα, στα 16 χρόνια που εργάζομαι.
Ερ.: Γιατί νομίζεις;
Μ. Χάρμπας: Το γιατί δεν μπορώ να σου το πω. Θα σου πω όμως ότι την ίδια ερώτηση έκανε και εγώ στον Ευγένιο Σπαθάρη, όταν γνωριστήκαμε πάρα πολύ καλά και απέκτησα μια οικειότητα μαζί του. Του είπα λοιπόν ότι δεν συνάντησα κανέναν που να μου πει ότι ήταν δικός του μαθητής και τον ρώτησα αν έβγαλε ποτέ κανέναν μαθητή. Μου απάντησε «όχι».
Ερ.: Μήπως κάποιοι φοβούνται πως το επάγγελμα δεν έχει «πέραση» ή ότι δεν τους εξασφαλίζει ένα καλό εισόδημα, γι’ αυτό και δεν το ακολουθούν;
Μ. Χάρμπας: Είναι γεγονός ότι για να επιβιώσεις στο δικό μας επάγγελμα πρέπει να είσαι πιο πάνω και από το καλός. Να πεις δηλαδή ότι θα ασχοληθείς επαγγελματικά με αυτό. Γιατί σαν ηθοποιός και μέτριος να είσαι ή λίγο κατώτερος, μπορείς να επιβιώσεις γιατί είσαι μέλος μιας ομάδας και σε καλύπτει κάποιος συνάδελφος σε μια παράσταση. Ενώ στο Θέατρο Σκιών είσαι μόνος σου. Οπότε ή τα λες ή δεν τα λες. Αν τα λες επιβιώνεις, αν δεν τα λες, κάνεις τις «αρπαχτές». Δεν πρόκειται να σε ξαναφωνάξουν εκεί που έχεις παίξεις μια φορά. Για τους συναδέλφους που είναι από μέτριοι και πάνω, πάντα έχουν δουλειά.
Ερ.: Να γυρίσουμε ξανά σε σένα. Είπες ότι από το ’93 ασχολείσαι επαγγελματικά με το Θέατρο Σκιών.
Μ. Χάρμπας: Από το ’93 επαγγελματικά, αλλά από το ’92 -όπως προείπα- άρχισα να ψάχνομαι, να κάνω πρόβα μόνος μου, να κατασκευάζω φιγούρες μόνος μου, γιατί ήθελα να αποκτήσω ένα δικό μου στιλ που θεωρώ ότι έχω τόσο στο λόγο, όσο στην κίνηση και στην υποκριτική. Και γι’αυτό δεν ανήκω σε καμιά σχολή (π.χ. Χαρίδη ή Σπαθάρη). Και μου ήταν δύσκολο να ακολουθήσω κάποιον άλλο, γιατί είχα δικό μου παίξιμο λόγω της Σχολής Θεάτρου. Θεωρώ ότι έχω πάει το Θέατρο Σκιών ένα βήμα πιο πέρα. Για να μην πω πιο πάνω -γιατί είναι μεγάλη κουβέντα-, θα πω ένα βήμα αριστερά ή δεξιά. Έχω βάλει καινούριες φιγούρες μέσα, έχω προσθέσει καινούρια έργα, γι’αυτό και πάρα πολλοί συνάδελφοι όταν παίζω στην Αθήνα έρχονται και με παρακολουθούν.
Ερ.: Όλα όσα έχεις εισάγει στο Θέατρο Σκιών έχουν γίνει αποδεκτά από τους συναδέλφους σου; Ο Ευγένιος Σπαθάρης τι σου έχει πει;
Μ. Χάρμπας: Ο Ευγένιος Σπαθάρης συμφωνεί με όλα όσα κάνω, γιατί και αυτός είναι από τους νεωτεριστές. Στην εποχή του έκανε και αυτός πολλά πρωτοποριακά πράγματα. Έπαιξε αρχαία κωμωδία στο θέατρο σκιών ή έπαιξε τον Ερωτόκριτο.
Ερ.: Γνωρίζω ότι οι ημέρες σου είναι όλες «κλεισμένες» με παραστάσεις όλο το χρόνο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Γνωρίζω επίσης ότι στην Καρδίτσα οι παραστάσεις είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού. Ισχύει αυτό που λέμε «κανείς δεν αγιάζει στον τόπο του»;
Μ. Χάρμπας: Αυτό που λες είναι γεγονός. Είναι αλήθεια ότι στην Καρδίτσα δεν παίζω πάνω από 10 παραστάσεις το χρόνο σε όλο το νομό.
Ερ.: Και αυτό… επειδή δεν προλαβαίνεις;
Μ. Χάρμπας: Αλίμονο! Αφού προλαβαίνω σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό… Είναι γιατί σαν ηθοποιός και σαν καλλιτέχνης πιστεύω ότι πρέπει να βρίσκεσαι πάντα στην αντιπολίτευση. Πρέπει να λες τα πράγματα όπως έχουν. Εγώ δεν είμαι διπλωμάτης. Για παράδειγμα όταν το σχολείο στο χωριό μου έχει γκρεμιστεί εδώ και 5 χρόνια και δεν έχει γίνει ακόμη θα πρέπει να βγω δημόσια και να το πω ή να το περάσω μέσα από μια παράσταση. Ή όταν δεν έχει γίνει η γέφυρα…
Ερ.: Αυτός πιστεύεις είναι ο λόγος που δεν σε καλούν; Επειδή «τα λες»;
Μ. Χάρμπας: Προφανώς. Αυτό όμως είναι πολύ σπουδαίο για μένα σαν άνθρωπο και σαν χαρακτήρα, γιατί δεν συμβιβάζομαι με πολλά πράγματα. Και αυτό είναι που μένει στις μέρες μας. Η ανθρωπιά. Το οικονομικό είναι το λιγότερο. Είτε με λιγότερα, είτε με περισσότερα, θα επιβιώσεις.
Ερ.: Στο εξωτερικό οι παραστάσεις σου είναι στα ελληνικά;
Μ. Χάρμπας: Παίζω πάντα στα ελληνικά, εκτός του Βερολίνου που το έχω καθιερώσει και παίζω μια παράσταση στα Γερμανικά.
Ερ.: Φαντάζομαι όμως ότι ο χαρακτήρας του Καραγκιόζη δεν αποδίδεται τόσο καλά στα Γερμανικά όσο στα ελληνικά. Έτσι δεν είναι;
Μ. Χάρμπας: Εννοείται πως δεν γίνεται κάτι τέτοιο και φυσικά δεν μπορώ να μεταφράσω κατά γράμμα μια παράσταση όπως την παίζω στα ελληνικά, στα γερμανικά. Οι παραστάσεις όμως που παίζω εκεί είναι γερμανικές ιστορίες ή παραμύθια που είναι πολύ γνωστά και μπλέκω μέσα και πολιτικές φιγούρες και χαρακτήρες.
Ερ.: Στις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που πας;
Μ. Χάρμπας: Εκεί παίζω στα ελληνικά, γιατί παίζω σε ελληνικές κοινότητες ή ελληνικά σχολεία. Όπως και σε μερικά φεστιβάλ όπως της Γαλλίας και της Ινδίας που δεν μπορείς να παίξεις στα Γερμανικά. Σε αυτά τα φεστιβάλ δουλεύεις στα ελληνικά μεν, μειώνεις όμως όσο μπορείς το λεκτικό στοιχείο. Εκεί δουλεύω περισσότερο με κίνηση και μουσική -και λόγο βέβαια γιατί διαφορετικά δεν μπορείς-, αλλά ετοιμάζω την παράσταση ειδικά.
Ερ.: Για να συνοψίσω δηλαδή, σε κάθε χώρα που πηγαίνεις πρέπει να είσαι ενημερωμένος για την πολιτική κατάσταση που επικρατεί, για τυχόν μύθους, θρύλους και παραδόσεις κλπ. Δηλαδή πρέπει να πηγαίνεις διαβασμένος!
Μ. Χάρμπας: Έτσι ακριβώς, εκτός αν αναφερθώ σε κάποιες καταστάσεις που είναι παγκόσμιες, όπως τον Κλίντον, τον Ομπάμα κλπ. Ωστόσο όμως, αν δώσω μια παράσταση σήμερα στην Καρδίτσα και αύριο κληθώ να την ανεβάσω π.χ. στα Εξάρχεια όπου παίζω συχνά, θα την ανεβάσω με άλλο τρόπο, γιατί οι θεατές είναι διαφορετικοί. Θα την προσαρμόσω δηλαδή ανάλογα με το κοινό που απευθύνομαι. Γι’αυτό κάθε φορά, 5 λεπτά πριν την παράσταση, θα συνεννοηθώ με τον βοηθό μου και μπορεί να την αλλάξω εντελώς.
Ερ.: Αυτοσχεδιάζεις κιόλας στις παραστάσεις;
Μ. Χάρμπας: Ναι πάντα. Και ένα από τα προτερήματα που πρέπει να έχει ένας καραγκιοζοπαίχτης είναι του αυτοσχεδιασμού. Πρέπει να είσαι έτοιμος να αυτοσχεδιάσεις, γιατί σε κάθε παράσταση κάτι θα ακούσεις από κάτω που δεν το έχεις στο πρόγραμμα και θα πρέπει να συνεννοηθείς με νοήματα με τον βοηθό σου να σου δώσει αμέσως την φιγούρα που χρειάζεται και όλα αυτά ενώ παίζεις. Εγώ συνηθίζω να βάζω στις παραστάσεις μου υπαρκτά πρόσωπα από το χωριό ή την πόλη που καλούμε να παίξω. Προσπαθώ πριν την παράσταση να μάθω ορισμένα πράγματα και τα ενσωματώνω μέσα σ’αυτή. Και αυτά είναι που βγάζουν και το περισσότερο γέλιο. Είναι κάποιοι που αναγνωρίζουν τους χαρακτήρες τους μετά την παράσταση και έρχονται και μου δίνουν συγχαρητήρια και άλλοι που παραπονιούνται γιατί δεν ενσωμάτωσα και αυτούς. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που παρεξηγούνται και ανάλογο περιστατικό μου έτυχε στην ορεινή Ναυπακτία.
Ερ.: Μέσα από τις παραστάσεις σου περνάς τη γνώμη σου για κάτι που θεωρείς σωστό ή λάθος, αλλά και κοινωνικά μηνύματα;
Μ. Χάρμπας: Ναι. Όπως για παράδειγμα στο χωριό μου το καλοκαίρι που έπαιξα μια παράσταση αφιλοκερδώς για τα παιδιά, που μέσα στο χώρο της παιδικής χαράς τοποθετήθηκαν φωτοβολταικά και ουσιαστικά την κατέστρεψαν. Αυτό το πέρασα μέσα στην παράσταση και ο γραμματέας του χωριού -που είναι κολλητός του Δημάρχου- πετάχτηκε γιατί τον πείραξε. Για τέτοια πράγματα πρέπει να είσαι πάντα προετοιμασμένος. Εκτός αν ο άλλος καταλαβαίνει από σάτιρα.
Ερ.: Μιλώντας για σάτιρα, ξέρω ότι συνεργάζεσαι με τον Λάκη Λαζόπουλο.
Μ. Χάρμπας: Με τον Λάκη πρωτογνωριστήκαμε και συνεργαστήκαμε στους 10 Μικρούς Μήτσους, με το ρόλο του Τζίμι του Καρδιτσιώτη. Ο Λαζόπουλος είχε σκεφτεί να βάλει ένα ρόλο Θεσσαλού και συγκεκριμένα καραγκούνη και έψαχνε να βρει κάποιον που θα τον βοηθήσει σ’αυτόν τον χαρακτήρα. Βεβαίως τη θεσσαλική διάλεκτο τη γνωρίζει και ο ίδιος πολύ καλά αφού κατάγεται από τη Λάρισα, ήθελε όμως ένα άτομο να έχει σχέση με το θέατρο και να ζει εδώ, γιατί ο ίδιος έχει ξεκοπεί από τη γενέτειρά του. Έφυγε στα 18 του χρόνια να σπουδάσει νομικά και πλέον επισκέπτεται τη Λάρισα μόνο για να δει τη μητέρα του. Έτσι, από πληροφορίες κοινών γνωστών μας, κατέληξε σε μένα. Έτσι στήσαμε το ρόλο του Τζίμι του Καρδιτσιώτη, που άλλοι τον δέχθηκαν και άλλοι όχι -ως προσβλητικό.
Ερ.: Μόλις τελείωσαν οι Μικροί Μήτσοι;
Μ. Χάρμπας: Χαθήκαμε μετά για λίγο χρονικό διάστημα και ξαναβρεθήκαμε όταν άρχισε το Αλ Τσαντίρι Νιουζ. Είχε ήδη ξεκινήσει η εκπομπή και γίνεται ένα «σκηνικό» με τον τότε Υπουργό Ναυτιλίας τον Κεφαλογιάννη, που κάποιους αποκάλεσε καραγκιόζηδες. Τότε με πήρε τηλέφωνο ο Λαζόπουλος και μου ζήτησε να του ετοιμάσω για το επόμενο επεισόδιο, μια φιγούρα του Κεφαλογιάννη και άλλη μια -πρέπει να ήταν ο Σκαραβαίος- από τους 10 Μικρούς Μήτσους. Παρ’όλες τις δυσκολίες ετοίμασα τις φιγούρες για το επεισόδιο που ήθελε και λίγες ημέρες μετά γίνεται η απόδραση από τις φυλακές Κορυδαλλού του Παλαιοκώστα με το ελικόπτερο. Ετοίμασα και γι’αυτό το θέμα μερικές φιγούρες και συνεχίστηκε η συνεργασία μας σε τέτοιο επίπεδο.
Ερ.: Τις φιγούρες τις κατασκευάζεις μόνο σου;
Μ. Χάρμπας: Ναι και σ’αυτό αφιερώνω πολύ χρόνο, παρ’ότι δεν φτιάχνω φιγούρες κάθε μέρα. Το καλό βέβαια είναι ότι τις φιγούρες μπορώ να τις πουλήσω αν θέλω. Είναι κάποιοι συλλέκτες οι οποίοι αγοράζουν τις φιγούρες μου.
Ερ.: Έχω ακούσει για διάφορες συλλογές, αλλά για συλλογή από φιγούρες καραγκιόζη δεν έχω ακούσει.
Μ. Χάρμπας: Και όμως υπάρχουν συλλέκτες και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Δεν δίνω όμως σε όλους φιγούρες μου. Μόνο σε αυτούς που ξέρω ότι είναι σοβαροί συλλέκτες και ξέρω ότι η συλλογή τους θα μείνει στην ιστορία.
Ερ.: Εκτός από τις φιγούρες που είναι όλες κατασκευασμένες από εσένα, το παλάτι και το σπίτι του καραγκιόζη που είναι πάνω στον μπερντέ, τα έχεις φτιάξει εσύ και είναι μονίμως τοποθετημένα εκεί;
Μ. Χάρμπας: Τίποτα δεν είναι μόνιμα πάνω στο πανί, γιατί δεν παίζουμε πάντα τις ίδιες παραστάσεις ώστε να μας χρειάζονται πάντα οι ίδιες φιγούρες ή τα ίδια σπίτια. Οπότε βάζω και βγάζω τα σκηνικά.
Ερ.: Να μου πεις για το νεότερο μέλος του Συλλόγου Καραγκιοζοπαιχτών Ελλάδος.
Μ. Χάρμπας: Είναι ο Τάσος ο Γεωργίου, που εγώ τουλάχιστον τον θεωρώ το μεγαλύτερο ταλέντο και είναι 25 ετών.
Ερ.: Την ερώτηση αυτή σου την έκανε γιατί θέλω να μάθω αν υπάρχουν συνεχιστές του επαγγέλματός σας. Αν δηλαδή «φεύγοντας» εσείς οι παλιοί, υπάρχει κάποιος ή κάποιοι που θα συνεχίσουν το έργο σας
Μ. Χάρμπας: Δυστυχώς δεν υπάρχουν συνεχιστές.
Ερ.: Δηλαδή θα πεθάνει ο Καραγκιόζης;
Μ. Χάρμπας: Είναι πολύ πιθανό. Αν είναι γραφτό να γίνει έτσι, θα γίνει έτσι. Δεν μπορούμε δυστυχώς να κάνουμε τίποτα. Δεν μπορούμε να τον αναγκάσουμε τον άλλο να έρθει να μάθει την τέχνη μας.
Ερ.: Υπάρχουν αντίστοιχα θέατρα σκιών στο εξωτερικό ή είναι ελληνική αποκλειστικά φιγούρα ο καραγκιόζης;
Μ. Χάρμπας: Θέατρα σκιών έχουν όλες οι ανατολικές χώρες, ξεκινώντας από την Κίνα έως εμάς. Και μάλιστα οι Κινέζοι έχουν τα δικά τους σύμβολα, τους δράκους κλπ. Οι Ινδοί έχουν άλλα θρησκευτικά σύμβολα. Εμείς είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει αναπτυγμένο το θέατρο σκιών, παρ’ότι και οι Τούρκοι έχουν καλό θέατρο σκιών. Όπως επίσης και στο Βούπερταλ της Γερμανίας υπάρχει Θέατρο Σκιών, που όμως δεν παίζουν καραγκιόζη αλλά δικά τους παραμύθια και μύθους.
Ερ.: Δεν έχει όμως καμία σχέση το Θέατρο Σκιών όπως το ξέρουμε εμείς με τα παραμύθια που παίζουν οι Γερμανοί.
Μ. Χάρμπας: Σαφώς και δεν έχει καμία σχέση, όπως επίσης, καμία σχέση δεν έχει το Θέατρο Σκιών όπως παίζεται σήμερα από τους περισσότερους καραγκιοζοπαίχτες στην Ελλάδα. Είναι καθαρά πολιτικό θέατρο. Ο Καραγκιόζης ήταν και είναι αντιεξουσιαστής για μένα. Από ένα σημείο και μετά όμως, κυρίως στα χρόνια της χούντας και λίγο πιο πριν, θα έπρεπε να είσαι εντάξει με τα κοινωνικά σου φρονήματα για να παίξεις καραγκιόζη. Σιγά σιγά αυτό το ευτελίσανε και κατάντησε ο καραγκιόζης να είναι ένα παιδικό θέατρο. Δεν ισχύει αυτό για μένα. Ο Καραγκιόζης έχει μια τεράστια πολιτική και κοινωνική δύναμη που πρέπει να βγαίνει.
Ερ.: Δυστυχώς όμως πλέον είναι μια διασκέδαση μόνο για τα παιδιά, γι’αυτό τόσο εσύ όσο και οι συνάδελφοί σου πρέπει να προσαρμόζεται τα κείμενα και να τα απλοποιείτε ώστε να τα καταλαβαίνουν τα παιδιά
Μ. Χάρμπας: Πολιτικά μηνύματα είναι σίγουρο ότι δεν μπορείς να περάσεις στα παιδιά. Κοινωνικά όμως μηνύματα μπορείς. Και εγώ το κάνω πάντα όταν παίζω σε διάφορα σχολεία. Και οι δάσκαλοι μου λένε ότι αυτό που έκανα εγώ σε μισή ώρα αυτοί προσπαθούν να το κάνουν σε μια ολόκληρη σχολική χρονιά. Και αυτό είναι πολύ σπουδαίο και για μένα κα για τη δουλειά μου.
Ερ.: Αυτό το κάνουν και οι άλλοι συνάδελφοί σου;
Μ. Χάρμπας: Δυστυχώς όχι. Και εκεί είναι που διαφωνούμε. Κάποιοι συνάδελφοι παίζουν τον Καραγκιόζη όπως παιζόταν πριν από 20 ή 30 χρόνια. Εγώ πιστεύω πως πρέπει να εκσυγχρονιστούν, γιατί τα παιδιά σήμερα έχουν άλλα βιώματα. Έχουν τηλεόραση, ιντερνετ, άλλα παιχνίδια, το χιούμορ τους έχει αλλάξει. Βλέπεις σήμερα ότι η διασκέδαση των παιδιών είναι μπροστά σε έναν υπολογιστή. Αυτό εγώ θα πρέπει να το εκμεταλλευτώ. Θα πρέπει να περάσω και εγώ μέσα από κάθε παράστασή μου τον υπολογιστή και το ίντερνετ.
Ερ.: Άρα θα πρέπει να ενημερώνεσαι και ‘συ συνέχεια.
Μ. Χάρμπας: Βέβαια. Γι’αυτό και τα παιδιά στο χωριό μου για παράδειγμα, με φωνάζουν με το μικρό μου όνομα, γιατί μπορώ και παίζω μαζί τους, τους κάνω διάφορες φωνές κλπ. Με αισθάνονται δικό τους.
Ερ.: Μιλήσαμε αρκετά για Θέατρο Σκιών, ας μιλήσουμε τώρα για το κανονικό Θέατρο. Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Καρδίτσας. Το σχόλιό σου
Μ. Χάρμπας: Είναι ένας σπουδαίος θεσμός για το ερασιτεχνικό θέατρο. Εγώ έζησα και σαν μέλος της Ένωσης Πολιτιστικών Συλλόγων αλλά και σαν Πρόεδρος στα τρία χρόνια που συμμετείχα, και αυτό που διαπίστωσα είναι ότι λειτουργούσε και λειτουργεί παρεΐστικα. Ο καθένας που ήταν στην Ένωση θα έφερνε τον γνωστό του να παίξει, γιατί μπορεί ο ίδιος με το χορευτικό του να πήγαινε στην περιοχή του να χορέψει, ή επειδή έχουμε κάποιον κολλητό ή γνωστό να πάρουμε το βραβείο. Με αυτόν τον τρόπο αποκλείονται άλλα σχήματα τα οποία είναι πραγματικά αξιόλογα και έτσι χάνουν την ευκαιρία και αυτοί αλλά και το κοινό της Καρδίτσας να δει μια αξιόλογη ερασιτεχνική θεατρική παράσταση.
Ερ.: Πλέον δεν συμμετέχεις στην Ένωση ούτε σαν μέλος. Στον έναν χρόνο που διετέλεσες Πρόεδρος, τι προσπάθησες να αλλάξεις ή τι γραμμή προσπάθησες να δώσεις στην Ένωση; Και για να ξεκινήσουμε πιο σωστά, πως τη βρήκες την ΕΠΣΚ και πως την άφησες;
Μ. Χάρμπας: Εγώ προσπάθησα να «ανοίξω» την Ένωση. Όταν μπήκα τα πράγματα ήταν όλα πολύ «κλειστά», ήταν αυτό που είπα λίγο πριν, «παρεΐστικα». Το πρώτο λοιπόν που σκέφτηκα να κάνω ήταν τέσσερις επιτροπές, στις οποίες συμμετείχαν πολλοί φορείς από τους πολιτιστικούς συλλόγους του Νομού. Αντί των 7 ατόμων που ήμασταν στο Δ.Σ., αν βάλουμε από 10 άτομα σε κάθε επιτροπή, αυτομάτως τα άτομα γίνονται 40. Οι επιτροπές είχαν σχέση με το θέατρο, τα χορευτικά, τη λαϊκή παράδοση και η τελευταία αφορούσε στις δημόσιες σχέσεις και την προβολή της Ένωσης. Προσπάθησα δηλαδή να βάλω άτομα που να έχουν σχέση με καθένα από τα παραπάνω αντικείμενα, προκειμένου σε κάθε εκδήλωση ανάλογη που θα κάναμε να είναι κάποιος σχετικός και να λέει τη γνώμη του.
Ερ.: Μετά το «άνοιγμα» της Ένωσης, τι ακολούθησε;
Μ. Χάρμπας: Ένα αγκάθι για την Ένωση ήταν τα οικονομικά. Ένα αγκάθι που την ακολουθούσε χρόνια. Χρωστούσε τότε γύρω στα 11,5 εκ. δραχμές και στον ένα χρόνο που ήμουν στη διοίκηση καταφέραμε να μειώσουμε το ποσό στο 1,5 εκ. δραχμές. 10 εκ. δραχμές μέσα σε ένα χρόνο ήταν μεγάλο επίτευγμα. Ήταν μεγάλος βραχνάς αυτά τα χρέη και επειδή ξέρω πως είναι να σου χρωστούν, προσπαθήσαμε πολύ σ’αυτό τον τομέα. Έκοψα από όπου μπορούσα να κόψω. Δηλαδή, πολυτελέστατο χαρτί για την παρουσίαση των εκδηλώσεων που δεν το βρίσκεις ούτε σε ευρωπαϊκή πόλη, το πέταξα. Έπρεπε να κάνουμε ένα έντυπο πιο συμμαζεμένο, από το οποίο δεν θα υπολειπόταν όμως τίποτα. Και αυτό κάναμε. Άλλο παράδειγμα είναι ότι κόψαμε τον καλλιτεχνικό διευθυντή. Δεν χρησίμευε πουθενά.
Ερ.: Με ένα απλό νοικοκύρεμα λοιπόν, μείωσες τα χρέη της Ένωσης. Ποιο ήταν το περιστατικό που σε οδήγησε στην παραίτηση;
Μ. Χάρμπας: Ήταν πολλά. Όταν θες να οδηγήσεις κάπου την Ένωση, στο άνοιγμα ή το νοικοκύρεμα που είπα παραπάνω, κάτι που το είδε όλος ο κόσμος και κάποιος νιώθει ότι χάνει τα πλεονεκτήματα ή τα πρωτεία που είχε μέχρι πρότινος, κάπου εκεί άρχισαν οι αντιδράσεις. Και είπα, ή θα πάει η Ένωση εκεί που πρέπει και θα είναι ένας φορέας για όλους τους πολιτιστικούς συλλόγους και όχι για τους εαυτούς μας ή εγώ σηκώνομαι και φεύγω. Έτσι και έφυγα, γιατί δεν υπήρχε πλέον νόημα.
Ερ.; Πως τη βλέπεις σήμερα την Ένωση;
Μ. Χάρμπας: Υπάρχει μια στασιμότητα. Είναι ένας φορέας που υπάρχει μόνο για το Φεστιβάλ Θεάτρου και για τα Καραισκάκεια. Για μένα ο ρόλος της δεν είναι αυτός. Είναι οι πολιτιστικοί σύλλογοι. Αυτούς θα πρέπει να αναπτύξει, απ’αυτούς προέρχεται, αυτούς πρέπει να στηρίξει. Αυτούς θα πρέπει α καθοδηγήσει, γιατί η Ένωση είναι καθοδηγητικό όργανο. Δεν είναι ο ρόλος της να διοργανώνει δύο φεστιβάλ και να σταματά εκεί. Είναι ένα δευτεροβάθμιο όργανο που πρέπει να χτυπά τα κακώς κείμενα. Βλέπουμε ότι επιχορηγούνται σύλλογοι από κάποιον που είναι δημοσιογράφος και έχει τα μέσα για να βγαίνουμε φωτογραφίες στα μέσα που εργάζεται με τις γραβάτες και τα κοστούμια, τα ταγέρ και τις τσάντες μας, ή κάποιος είναι κουμπάρος ή φίλος του βουλευτή ή του υπουργού και πρέπει όλο οι ίδιοι και οι ίδιοι να πριμοδοτούνται. Εγώ για παράδειγμα είμαι από το ’84 στην Καρδίτσα. Δεν έχω πάρει ούτε μια δραχμή επιχορήγηση, από κανέναν φορέα.
Ερ.: Ούτε έχεις τιμηθεί από κανέναν για την προσφορά σου;
Μ. Χάρμπας: Μόνο από τις Παιδικές Βιβλιοθήκες. Αρκεί να σου πω πως στον Δήμο μου, στον δήμο που ανήκει το χωριό που μένω, ο Δήμος Κάμπου, δεν μου έχει δώσει ποτέ ούτε μια παράσταση. Και κάνουν διάφορες εκδηλώσεις. Πάντως όσον αφορά στο τιμητικό μέρος που ανέφερες πριν, η τιμή για έναν καλλιτέχνη είναι στο τέλος, το χειροκρότημα αλλά και το κάλεσμα που σου κάνουν για δεύτερη, τρίτη ή και τέταρτη φορά να παίξεις ξανά στον ίδιο τόπο.
Ερ.: Θέλω να ξαναγυρίσουμε λίγο στα της Ένωσης και να μου σχολιάσεις τις δηλώσεις που έχουμε δει κατά καιρούς στον τοπικό τύπο για την υποχρηματοδότηση του θεσμού και συγκεκριμένα πέρυσι το Δ.Σ. της Ένωσης απειλούσε ότι δεν θα πραγματοποιήσει το φεστιβάλ. Βέβαια τελευταία στιγμή -όπως οι ίδιοι είπαν, τα χρήματα βρέθηκαν.
Μ. Χάρμπας: Αυτά δεν είναι σοβαρά πράγματα. Ή το κάνεις ή δεν το κάνεις. Με απειλές και με χρέη δεν γίνεται τίποτα. Δεν μπορείς να κάνεις μια εκδήλωση σε βάρος ενός επιχειρηματία της περιοχής. Δηλαδή να πας έναν θίασο για φαγητό σε κάποιο κατάστημα και να δώσεις τα χρήματα στον εστιάτορα μετά από έναν χρόνο. Και δεν μπορώ να καταλάβω πως μέσα σε μια εβδομάδα βρίσκονται τα χρήματα, ενώ πριν μια εβδομάδα δεν υπήρχαν! Ή βγαίνεις και το κάνεις ή βγαίνεις και λες φέτος δεν έχουμε χρήματα και δεν το κάνουμε. Και τι έγινε αν δεν γίνει μια χρονιά; Εξάλλου κάθε χρόνο είναι μία από τα ίδια. Κάθε χρόνο τα ίδια επαναλαμβάνουν. Κάθε χρόνο στα Καραισκάκεια φέρνουν συγκροτήματα από τη Ρουμανία, τη Μολδαβία κλπ και χορεύουν τα ίδια πράγματα. Αν δεν τους δούμε και μια χρονιά τι θα γίνει; Έτσι όμως χαλάει η σούπα κάποιων. Αυτής της παρέας που είπαμε πιο πάνω.
