Όταν το 1999 εφαρμόστηκε το σχέδιο «Ι. Καποδίστριας» η πόλη των Σοφάδων μαζί με δεκατρία χωριά ενώθηκαν για να δημιουργήσουν το διευρυμένο Δήμο Σοφάδων.
Ο δεύτερος πλέον σε μέγεθος δήμος του νομού Καρδίτσας απλώνεται σε έκταση πάνω από 241.000 στρέμματα και έχει συνολικό πληθυσμό πάνω από 12.000 κατοίκους.
Ιστορικά Στοιχεία
Η περιοχή των Σοφάδων κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους. Οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι είναι οι Πελασγοί (Προέλληνες), στους οποίους πιθανά ανάγεται και η λατρεία της Ιτώνιας Αθηνάς. Η προϊστορική Άρνη υπήρξε, σύμφωνα με τον Όμηρο και τον Παυσανία, η κοιτίδα των Αιολέων. Η μεγαλύτερη γιορταστική εκδήλωση στο Θεσσαλικό χώρο, τα Κουάρια, προς τιμή του θεού Απόλλωνα πιθανολογείται ότι διεξαγόταν στην παραποτάμια περιοχή της κοινότητας Μασχολουρίου.
Στα Ομηρικά έπη το όνομα Ελλάς πιθανολογείται ότι αντιστοιχούσε σε περιοχή της Θεσσαλιώτιδας που διαρρεόταν από τους ποταμούς Ενιπέα, Απιδανό και άλλους παραποτάμους του Πηνειού (Ονώχονος κ.λπ.) και κάτοικοί του ήταν οι Μυρμιδόνες. Κατά συνέπεια, και πριν η χώρα Ελλάς συμπεριλάβει και τη Στερεά Ελλάδα, συμπεριλάμβανε σε μεγάλο βαθμό το Δήμο Σοφάδων.
Το 1114 π.Χ. η Άρνη κυριεύτηκε από τους Θεσσαλούς μετονομαζόμενη σε Κιέριο, ενώ η περιοχή επιρροής των Σοφάδων επονομάσθηκε Θεσσαλιώτις. Με τη συνθήκη της Άρνης σηματοδοτείται η απαρχή της δουλοπαροικίας με την οποία ο τοπικός πληθυσμός (εφεξής καλούμενοι Πενέστες) μετατράπηκε σε δουλοπάροικους των νικητών Θεσσαλών.
Το Μοσχολούρι, που μάλλον υπάρχει από το 100 μ.Χ. αι., ήκμασε μετά το 1500 μ.Χ. και έγινε γνωστό για το ετήσιο πανελλήνια γνωστό πανηγύρι – παζάρι του (αναφέρεται στη Νεώτερη Γεωγραφία του 1791) καθώς και για το σχολείο του στο οποίο δίδαξαν μεγάλοι λόγιοι της εποχής.
Γενικά, η κεντρική θέση της περιοχής υπήρξε η αιτία συνεχών επιδρομών και κατακτήσεων, όπως Γότθων (396 μ.Χ.), Σλάβων (578 μ.Χ.), Σαρακηνών (90ς αι.), Βούλγαρων (927 μ.Χ.), Φράγκων (1204), Σέρβων (1346) και βεβαίως Τούρκων (1396 – 1881) και Γερμανο-Ιταλών (1941 – 1944).
Οι Σοφάδες πέρασαν στην κυριότητα του Έλληνα τσιφλικά και τραπεζίτη Γ. Ζαφίρη λίγο πριν την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881 και υπέφεραν τα πάνδεινα από την τυραννική συμπεριφορά του τσιφλικά. Οι Σοφαδίτες γεωργοί αναγκάστηκαν να οργανωθούν μόνοι τους και να ξεσηκωθούν για να απαλλαγούν συστήνοντας τον πρώτο Γεωργικό Σύλλογο στην Καρδίτσα το 1909. Το Φεβρουάριο του 1910 συγκροτήθηκε το ένοπλο συλλαλητήριο στην Καρδίτσα. Στις 5.3.1923 επί κυβέρνησης του Θεσσαλού στρατηγού Ν. Πλαστήρα δημοσιεύτηκε νομοθετικό διάταγμα για την ολοκληρωτική απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών.
Μνημεία
– Η ανακαινισμένη (1953) γέφυρα του Μοσχολουρίου στον ποταμό Ονώχονο, που είναι πιθανό να κατασκευάστηκε επί Σαρακηνών (10 μ.Χ. αι.).
– Το αρχαίο ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στο ΔΔ Φίλιας που ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1960-1970 με άφθονα πλουσιότατα ευρήματα. Το ιερό ιδρύθηκε στα μυκηναϊκά χρόνια (1580-1100 πΧ) και ήκμασε στα υστερογεωμετρικά χρόνια. Τα ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Βόλου.
– Ο αρχαιολογικός χώρος στο Δασοχώρι όπου γίνονται ανασκαφές και έχουν ανακαλυφθεί χρυσά νομίσματα.
– Ο νεολιθικός οικισμός στην ευρύτερη περιοχή του Αγ. Βησσάριου.
– Διάσπαρτοι στον κάμπο νεολιθικοί οικισμοί, χαμηλοί γήλοφοι γνωστοί ως “μαγούλες”. Κάθε “μαγούλα” αποτελούσε οικισμό αποτελούμενο από 40-50 κατοικίες ή καλύβες. Στο Δήμο Σοφάδων έχουν εντοπιστεί περί τις 26 “μαγούλες” στις οποίες βρέθηκαν κεραμικά ευρήματα, πήλινα και οστέινα εργαλεία, εργαλεία από οψιανό, ειδώλια, σφραγίδες κ.α. Τα ευρήματα βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο του Βόλου.
Στην περιοχή σώζονται και θρησκευτικά μνημεία, όπως:
– Εκκλησία του 17αι στο Δασοχώρι με αξιόλογες αγιογραφίες. Πρόκειται για το μονόχωρο κεραμοσκέπαστο νεκροταφειακό ναό του Αγ. Αθανασίου που χρονολογείται στα 1730.
– Η Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Μελισσοχώρι του 17αι με αγιογραφίες.
– Ο κοιμητηριακός, κεραμοσκεπής ναός του Αγ. Βησσαρίωνα στο ΔΔ Αγ. Βησσαρίωνα.
– Ο ναός Κοίμησης της Θεοτόκου στο ΔΔ Μελισσοχωρίου που αρχικά τοιχογραφήθηκε το 1790 και στη συνέχεια επιζωγραφίστηκε ο νάρθηκας του το 1871 και ο κυρίως ναός το 1899.
– Ο τρίκλιτος ναός του Προφήτη Ηλία στο ΔΔ Φίλιας. Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο και δεσποτικό θρόνο και ξυλόγλυπτο, ζωγραφιστό άμβωνα που χρονολογούνται στα 1852.
Στο Δήμο Σοφάδων βρισκόταν και ο ναός των Αγίων Ταξιαρχών που κτίστηκε το 1287 μ.Χ. και καταστράφηκε από το μεγάλο σεισμό του 1954.
Ονομασία
Το όνομα των Σοφάδων ετυμολογικά δεν έχει ξεκαθαριστεί. Η επικρατέστερη άποψη, με την οποία και η τοπική προφορική παράδοση συμφωνεί, είναι ότι προέρχεται από τους ομώνυμους «Σοφάδες» (χωμάτινα, υπερυψωμένα στις αυλές των σπιτιών τετράπλευρα σαν εξέδρες). Οι μικροί σχετικά αυτοί «σοφάδες» ήταν το «σήμα κατατεθέν» του οικισμού. Μια βαθύτερη ωστόσο ιστορική θεώρηση του θέματος, μας κάνει να πιστέψουμε πως η άποψη αυτή δεν μπορεί να είναι ορθή, αφού και οι σοφάδες δεν ήταν το αποκλειστικό γνώρισμα μόνο των σπιτιών της ομώνυμης πόλης. Επιπλέον η ύπαρξη του πρώτου οικισμού χρονολογείται πολύ νωρίτερα από τη δημιουργία σοφάδων στην περιοχή.
Μια άλλη άποψη για την ετυμολογία του ονόματος Σοφάδες αναφέρει ότι προέρχεται από τους «(Γιου)σουφάδες», πληθυντικός του τουρκικού νομίσματος Γιουσούφ.
Τέλος άλλη διάσταση στο θέμα δίνει η τουρκική απογραφή των ετών 1454-1455, κατά την οποία οι σημερινοί Σοφάδες φέρονται καταγραμμένοι ως «Σοφού», με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή και ευδιάκριτη η προέλευση του ονόματος της πόλης.
Χρόνοι Ίδρυσης
Η ίδρυση των Σοφάδων χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στοιχεία που μαρτυρούν την καταγραφή των Σοφάδων στην απογραφή των Τούρκων (ως «Σοφού») στα έτη 1454-1455, ανάγουν σε αρκετά, άγνωστο πόσα, χρόνια πριν την ίδρυση της πόλης.
Στα μετέπειτα χρόνια έχουμε κάποιες γραπτές αναφορές για την ύπαρξη των Σοφάδων, ιδίως σε προθέσεις μοναστηριών από το 16ο αιώνα και μετά. Αλλά και από άλλες πηγές έχουμε αρκετές πληροφορίες για τους Σοφάδες των περασμένων αιώνων. Σπουδαίες πληροφορίες μας δίνει ο Άγγλος περιηγητής Ληκ, που πέρασε από τους Σοφάδες στα 1810, ενώ στα 1817 έχουμε την πληροφορία ότι ήταν από τα μεγαλύτερα χωριά του κάμπου της περιοχής.
Την ίδια εποχή οι κάτοικοι των Σοφάδων ενδιαφέρονταν σοβαρά για τα γράμματα. Έτσι, στα 1802 συναντάμε γραμμένους οκτώ Σοφαδίτες ως συνδρομητές ενός ωραίου βιβλίου, που εκδόθηκε στη Βιέννη της Αυστρίας.
Ιστορική εξέλιξη
Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και την ενσωμάτωσή της στην ελεύθερη Ελλάδα (1881), οι Σοφάδες άρχισαν να αναπτύσσονται σε κωμόπολη με ταχύ ρυθμό. Σ’ αυτό συντέλεσε η εξαιρετική θέση τους στο Θεσσαλικό κάμπο και περισσότερο, ίσως, η σιδηροδρομική γραμμή και η σύνδεσή της με τις μεγάλες θεσσαλικές πόλεις (Βόλο, Τρίκαλα, Καρδίτσα) αλλά και τις Αθήνα και Θεσ/νίκη.
Η εβδομαδιαία εμποροπανήγυρις που γίνεται από παλαιότατων χρόνων κάθε Σάββατο, συνετέλεσε και αυτή στην περαιτέρω εμπορική και γενικότερη οικονομική ευρωστία της. Έτσι οι Σοφάδες εξελίχθηκαν γρήγορα σε σύγχρονη, μοντέρνα και προοδευτική κωμόπολη της δυτικής Θεσσαλίας, που εντυπωσίαζε αυτούς που την επισκέπτονταν για τον πρώιμο «ευρωπαϊκό» άνεμο που φυσούσε.
Την πορεία αυτή των Σοφάδων ήρθε να ανακόψει ο καταστροφικός σεισμός που ισοπέδωσε κυριολεκτικά την πόλη στις 30 Απριλίου του 1954. Σιγά σιγά όλη η πόλη άρχισε να ξανακτίζεται για να κατακτήσει και πάλι την θέση που της αρμόζει, αλλά χάθηκε πολύτιμος χρόνος.
Τοπία
Στους Σοφάδες δεν υπάρχουν περιοχές χαρακτηρισμένες ως τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.
Φυσικές τοποθεσίες με αισθητικό ενδιαφέρον είναι:
– Ο ποταμός Ονώχονος (Σοφαδίτης). Είναι όμως σε μεγάλο βαθμό υποβαθμισμένος καθώς η κοίτη και τα πρανή του αποτελούν τον αποδέκτη λυμάτων και απορριμμάτων.
– Στο Ανώγειο: Δάσος με πλατύφυλλα (~60 ha) που διασχίζεται από το Σοφαδίτη ποταμό. Δεν υπάρχει φορέας που να ασχολείται υπεύθυνα με τη διαχείριση και την προστασία του δάσους με αποτέλεσμα να έχει γεμίσει απορρίμματα. Επίσης δεν εφαρμόζονται μέτρα πυροπροστασίας και δεν είναι εφικτή η διάβαση πυροσβεστικών οχημάτων. Οι υπεύθυνοι του ΔΔ προγραμματίζουν να δημοπρατήσουν διαδικασία ξύλευσης τμημάτων του δάσους με σκοπό τη διάνοιξη δρόμων. Πριν από 15 χρόνια κάηκαν περίπου 500 στρ. του δάσους.
Περιοχές του Δήμου που έχουν ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον είναι:
– Τμήμα του Δήμου Σοφάδων που έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (IBA) λόγω της πολυπληθούς παρουσίας του κιρκινεζιού (Falco naumanni). Το κιρκινέζι είναι ένα παγκοσμίως απειλούμενο και προστατευόμενο είδος μικρού γερακιού, που περιλαμβάνεται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ “Περί διατηρήσεως των αγρίων πτηνών”.
– Οι λίγες παρόχθιες συστάδες και τα ελάχιστα εναπομένοντα παραποτάμια δάση αποτελούν πυρήνες που – με την προϋπόθεση της καλής ποιότητας των επιφανειακών νερών που περιβάλλουν – μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση μιας αξιοσημείωτης βιοποικιλότητας ανάμεσα στο ομοιογενές και οικολογικά φτωχό τοπίο των μονοκαλλιεργειών.
Σύγχρονη πόλη
Σήμερα οι Σοφάδες, μια κωμόπολη στην καρδιά της Ελλάδας, με πραγματικό πληθυσμό άνω των 6.500 κατοίκων και έκταση 4.000 στρεμ., με έντονη πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή, έχει αυτοδίκαια κατακτήσει τον τίτλο του κυρίαρχου εμπορικού, πολιτιστικού, αγροτικού και συγκοινωνιακού κέντρου του Νομού Καρδίτσας.
Η πόλη, που είναι έδρα του ομώνυμου Δήμου Σοφάδων, φιλοξενεί Κέντρο Υγείας, Αστυνομικό Τμήμα, Πυροσβεστική Υπηρεσία, Οικονομική Εφορία, παράρτημα της Δ/νσης Γεωργίας, Ειρηνοδικείο. Ακόμη στην πόλη των Σοφάδων βρίσκονται τρία υποκαταστήματα τραπεζών, Σιδηροδρομικός Σταθμός, υποκατάστημα ΕΛ.ΤΑ. και Ο.Τ.Ε, καθώς και σχολεία όλων των κατηγοριών της Α’βάθμιας και Β’βάθμιας εκπαίδευσης.
Δ.Δ. Φίλια
Το δημοτικό διαμέρισμα του δήμου μας με ξεχωριστή αρχαιολογική σημασία είναι η Φίλια. Ένα μικρό γραφικό χωριουδάκι στο πιο νότιο σημείο της περιοχής μας. Από το κέντρο των Σοφάδων η Φίλια – που δεν έχει παλαιά ονομασία – απέχει δέκα χιλιόμετρα, που μάλιστα σε αρκετά σημεία της διαδρομής η ομορφιά είναι απαράμιλλη λόγω της ύπαρξης του Σοφαδίτη ποταμού. Σήμερα στην κοινότητα ζουν και εργάζονται 562 άνθρωποι (στους εκλογικούς καταλόγους είναι εγγεγραμμένοι συνολικά 656), από τους οποίους οι περισσότεροι είναι αγρότες. Στα 20.200 στρέμματα που περιλαμβάνει το χωριό οι οικογένειες της Φίλιας καλλιεργούν βαμβάκι, σιτηρά και βιομηχανική ντομάτα. Μάλιστα κοντά στο χωριό υπάρχει και βιομηχανίες που ασχολούνται με την επεξεργασία των γεωργικών προϊόντων. Μορφωτικός και πολιτιστικός σύλλογος δεν υπάρχει στο χωριό, όμως οι νέοι του χωριού έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν το ποδοσφαιρικό τους ταλέντο στην τοπική ομάδα «ΑΡΗΣ Φίλιας».
Δ.Δ. Πασχαλίτσα
Το πιο απομακρυσμένο – από την έδρα του δήμου – χωριό είναι η Πασχαλίτσα. Βέβαια ίσως είναι υπερβολικός ο χαρακτηρισμός, ωστόσο είναι αλήθεια ότι η Πασχαλίτσα απέχει από τους Σοφάδες 13 χιλιόμετρα. Το «Σούπι», όπως έλεγαν παλιά το χωριό, βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του δήμου και σήμερα ζουν περισσότεροι από 490 άνθρωποι. Βέβαια και εδώ οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους είναι περισσότεροι και αγγίζουν τους 753, καθώς αρκετοί κάτοικοι εγκατέλειψαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους για την Αθήνα, την Καρδίτσα και άλλες πόλεις. Στα 22.195 στρέμματα, υπάρχουν πάρα πολλά εύφορα χωράφια, στα οποία οι πασχαλιώτες καλλιεργούν βαμβάκι και σιτηρά. Άλλωστε και σ΄ αυτό το δημοτικό διαμέρισμα η γεωργία αποτελεί τη βασική ασχολία των περισσότέρων οικογενειών.
Ιδιαίτερη σημασία δίνουν οι κάτοικοι της Πασχαλίτσας στον πολιτισμό και την παράδοση. Στο χωριό υπάρχει μορφωτικός και εκπολιτιστικός σύλλογος, όπως και σύλλογος γυναικών, ενώ επιτυχίες στο τοπικό ποδοσφαιρικό πρωτάθλημα έχει να παρουσιάσει και η ομάδα του χωριού «Α.Ε. Πασχαλίτσας.
Δ.Δ Αγίας Παρασκευής
Ο στενός επαρχιακός δρόμος που ξεκινάει από τους Σοφάδες και αφού διασχίσει τα δημοτικά διαμερίσματα της Αγίας Παρασκευής και της Αμπέλου μας οδηγεί στο μικρό χωριό του Μελισσοχωρίου. Οι «Κουφανάδες», όπως ήταν η παλιά ονομασία του οικισμού, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι στο «παζλ» του διευρυμένου δήμου μας… Οι 330 κάτοικοι του μένουν σήμερα στο Μελισσοχώρι – στους εκλογικούς καταλόγους είναι εγγεγραμμένοι συνολικά 468 άνθρωποι – εξακολουθούν να ασχολούνται με τη γη. Στα 9.346 στρέμματα που «ανήκουν» στο δημοτικό διαμέρισμα, τα περισσότερα είναι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Χωράφια όπου οι πιο πολλές οικογένειες του Μελισσοχωρίου σπέρνουν βαμβάκι, σιτάρι και καπνό. Το μικρό χωριουδάκι απέχει από την έδρα του καποδιστριακού δήμου δέκα χιλιόμετρα. Μια απόσταση που για εμποδίσει τους Μελισσοχωρίτες να δραστηριοποιηθούν στους πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους των Σοφάδων (ο οικισμός δεν διαθέτει κάποιο σύλλογο). Όμως στο γραφικό καταπράσινο γηπεδάκι καθημερινά παιδιά και νέοι αθλούνται, ενώ αρκετοί αγωνίζονται και στην ομάδα ποδοσφαίρου Α.Ε. Μελισσοχωρίου.
Δ.Δ. Μαυραχάδες
Λιγότερο από εννέα χιλιόμετρα από το κέντρο των Σοφάδων βρίσκονται οι Μαυραχάδες. Το χωριό χτισμένο μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από τον ποταμό Σοφαδίτη, ακολουθεί την αρχιτεκτονική της περιοχής, χωρίς φυσικά ακρότητες αλλά και περιορισμούς. Από τα παλαιά χρόνια διατηρεί την ίδια ονομασία και σήμερα στο δημοτικό διαμέρισμα των Μαυραχάδων κατοικούν 558 άνθρωποι. Βέβαια στους εκλογικούς καταλόγους υπάρχουν και τα ονόματα 235 ακόμη ατόμων, οι οποίοι όμως ζουν σε άλλες περιοχές της χώρας. Και σ’ αυτή τη «γωνιά» του τόπου μας οι οικογένειες ασχολούνται με τη γεωργία. Στο μεγαλύτερο μέρος από τα 14.597 στρέμματα καλλιεργούνται βαμβάκι και σιτηρά… Οι κάτοικοι των Μαυραχάδων προσπαθούν να αναβιώσουν ήθη και έθιμα και να μέσω του μορφωτικού συλλόγου να διατηρήσουν ανέπαφη την παράδοση. Θα πρέπει να επισημανθεί πως ιδιαίτερα σημαντικές επιτυχίες έχει προσφέρει στο χωριό η ομάδα ποδοσφαίρου. Παρά το γεγονός πως ο «Ερμής» προέρχεται από ένα μικρό χωριουδάκι κατάφερε να σκαρφαλώσει μέχρι τη Δ΄ Εθνική κατηγορία.
Πηγή: www.sofades.gr
