Σε έναν κάμπο χορτασμένο από κοινοτικά κονδύλια, ένα χωριό συνταξιούχων στη Θεσσαλία προσπαθεί να δελεάσει τους «άσωτους» άνεργους νέους με επιστροφή στην πατρική γη, χρηματοδοτώντας τους μέσω ενός κοινωνικού ταμείου.
Καθώς η ομίχλη υποχωρεί, το χωριό φα-νερώνει τις ρυτίδες του. Στο καφενείο, στην εκκλησία, στα σοκάκια του συναντάς άσπρα μουστάκια και τραγιάσκες που καλύπτουν γυμνά κεφάλια. Μοναδικό στίγμα νιότης μια φωτογραφία των Αετών Ελληνόπυργου, της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας, με σήμα δανεισμένο από την Μπαρτσελόνα. Οι παίκτες της δεν μένουν εδώ. Μετακόμισαν στα Τρίκαλα, στην Καρδίτσα και αλλού. Αναζήτησαν ευκαιρίες και δουλειές σε πόλεις, αφήνοντας πίσω μια γηρασμένη ύπαιθρο. Τώρα που τα μεροκάματα λιγόστεψαν, αρκετοί σκέφτονται να επιστρέψουν στο χωριό για να συμμετάσχουν σε ένα κοινωνικό πείραμα.
Η συνταξιούχος μηχανικός και Ελληνοπυργιώτισσα, η Φυλακτία Καρατώλου, απαριθμεί τις επενδυτικές ευκαιρίες καθώς ανηφορίζουμε στο χωριό της μέσα από τις κουτσουπιές. Δείχνει πλαγιές με αμπέλια, μιλάει για το ανεκμετάλλευτο καστανόδασος, την καλλιέργεια ενεργειακών φυτών, την υγρασία που βοηθά στην εκτροφή σαλιγκαριών. Οταν σταματάμε στην κορυφή των Ταμπουριών, στον εξώστη του θεσσαλικού κάμπου, απλώνεται από κάτω μια γη σπαρμένη με κονδύλια κοινοτικών επιδοτήσεων. Στον Ελληνόπυργο Καρδίτσας όμως δεν θέλουν να δημιουργήσουν δουλειές με ευρωπαϊκά ή κρατικά κεφάλαια. Θα βασιστούν στις δικές τους δυνάμεις: ένα κοινωνικό ταμείο στο οποίο θα συνεισφέρουν τα μέλη της Διασποράς. Εκείνοι που έφυγαν θα δανειοδοτούν – άτοκα – όσους θέλουν να επιστρέψουν.
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Το σχέδιο ονομάζεται Χάρτα Εδαφικής Διακυβέρνησης. Πίσω από τον βαρύγδουπο τίτλο του βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο Δήμος Μουζακίου και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα NOVAGRIMED. Εφαρμόζεται πιλοτικά στον Ελληνόπυργο από την περασμένη άνοιξη. Στο χωριό έχουν απομείνει 110 μόνιμοι κάτοικοι, συνταξιούχοι του ΟΓΑ οι περισσότεροι. Διασκορπισμένοι όμως σε αστικά κέντρα και στο εξωτερικό ζουν περίπου 5.000 απόδημοι, οργανωμένοι σε έξι πολιτιστικούς συλλόγους.
Εκείνοι συγκεντρώνουν ποσά σε ένα κοινό ταμείο για να χρηματοδοτήσουν την επένδυση κάποιου άνεργου, νέου συντοπίτη τους. Εχουν μαζέψει περίπου 50.000 ευρώ. Θα τα δίνουν υπό μορφή άτοκου δανείου, η αποπληρωμή του οποίου θα ξεκινά όταν ο νέος επιχειρηματίας αρχίσει να βγάζει τα πρώτα κέρδη. «Αξιοποιούμε τα κοινωνικοπολιτικά δίκτυα και τα μετατρέπουμε σε οικονομικά», λέει ο Δημήτρης Γούσιος, καθηγητής στο Τμήμα Χωροταξίας Αγροτικού Χώρου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και υπεύθυνος του προγράμματος. Ηδη 50 άνεργοι νέοι έχουν παρακολουθήσει σχετικές συνεδρίες στο χωριό. «Προτιμούν να βγάλουν 500 ευρώ στην ύπαιθρο με μικρότερο ωράριο και έξοδα διαβίωσης, παρά να ζουν με τα ίδια σε κάποια πόλη», εξηγεί ο Γιάννης Φαρασλής, ερευνητής στο Εργαστήριο Αγροτικού Χώρου και Ελληνοπυργιώτης την καταγωγή. «Μιλάμε για έργα μικρής κλίμακας στο χωριό, για άμεσα οφέλη της υπαίθρου. Δεν περιμένουμε επενδύσεις από το κράτος», προσθέτει.
ΚΟΝΔΥΛΙΑ ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟ
Στα πόδια του Ελληνόπυργου η επίπεδη θεσσαλική γη έχει χορτάσει από επενδύσεις και αναπτυξιακά προγράμματα. Οι ντόπιοι μιλούν ακόμη με παράπονο για τη σύντομη ζωή του ζαχαροποιείου στο χωριό Λαζαρίνα. Ηταν η πρώτη μεγάλη παραγωγική μονάδα της περιοχής, ιδιοκτησίας του μεγαλοτραπεζίτη από την Κωνσταντινούπολη Χρηστάκη Ζωγράφου. Ιδρύθηκε το 1894 στο χωριό Λαζαρίνα, κόστισε 1.600.000 γαλλικά φράγκα, απασχολούσε 180 εργάτες και παρήγεετησίως ποσότητα διπλάσια από την εγχώρια κατανάλωση ζάχαρης της εποχής. Το 1909 όμως μπήκε λουκέτο, όταν η πίστωση χρόνου – και χρήματος – που παρείχε το κράτος στην επιχείρηση έληξε με την άρση της δασμολογικής προστασίας στην εγχώρια παραγωγή ζάχαρης. Σήμερα οι παλιές εγκαταστάσεις έχουν μετατραπεί σε στάβλους όπου εκτρέφονται άλογα ιπποδρόμου.Το κλείσιμο του εργοστασίου κρατά τους ντόπιους δέσμιους στον μικρό, κατακερματισμένο κλήρο. Το γειτονικό Μουζάκι μένει πίσω αναπτυξιακά, αφού από τα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα χρήματα επενδύονται κυρίως στα Τρίκαλα και στην Καρδίτσα.
Ωσπου φυτεύονται στην περιοχή τα ευρωπαϊκά πακέτα τη δεκαετία του ’90 μέσα από τα διαδοχικά προγράμματα Leader. Δεν είναι τα μόνα κοινοτικά κονδύλια που αξιοποιούνται στη Θεσσαλία. Σχετικές πινακίδες με εκατομμύρια ποσά από την εποχή της δραχμής ενημερώνουν τον ταξιδιώτη ότι αυτός ο δρόμος ή εκείνο το αρδευτικό δίκτυο κατασκευάστηκαν με ξένη αρωγή. Αντίστοιχες πινακίδες βρίσκονται έξω από ξυλουργεία, τυροκομεία και άλλες βιοτεχνίες που ξεπροβάλλουν στον θαμπό ορίζοντα στη διαδρομή Καρδίτσα – Μουζάκι. Τα πρώτα πακέτα Leader είχαν στόχο να ενδυναμώσουν 2.500 οικογενειακά αγροκτήματα στην περιοχή και 480 τοπικές επιχειρήσεις. Τα στοιχεία λένε ότι το κατάφεραν. Από το 1996 έως το 2005 οι επιχειρήσεις στο Μουζάκι αυξήθηκαν κατά 55%.
Ο Λάζαρος Κίσσας αξιοποίησε από τους πρώ-τους τα κοινοτικά κονδύλια σε μια εποχή που – όπως και σήμερα – ήταν εχθρική για επενδύσεις. Μας υποδέχεται στο τυροκομείο του με μοβ πουκάμισο και μαύρο σακάκι. Το 1970 έκανε νυχτοκάματα στην Αθήνα ως τραγουδιστής. Τα χρήματα όμως δεν έφταναν και επέστρεψε στο χωριό για να αναλάβει τα πρόβατα του πατέρα του. Πήρε δάνειο 150 εκατ. δρχ. από την Αγροτική Τράπεζα, νοίκιασε ένα τυροκομείο και αργότερα μπήκε στο Leader για να αγοράσει καλύτερο εξοπλισμό. «Ηταν ένα καλό βοήθημα, σήμερα όμως η κρίση έχει δυσκολέψει τις δουλειές. Τα μεγάλα σουπερμάρκετ αργούν να πληρώσουν και δεν έχουμε ρευστό για να αγοράσουμε την πρώτη ύλη», λέει.
ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Στη δίνη της κρίσης έχουν περιέλθει και άλλες τοπικές επιχειρήσεις – επιδοτούμενες και μη. Η κοινοτική βοήθεια άλλαξε τη φυσιογνωμία της περιοχής. Σε αυτό συμφωνούν όλοι: αφεντικά, εργαζόμενοι και οι διαχειριστές του προγράμματος στην Αναπτυξιακή Καρδίτσας. Φτιάχτηκαν νέες μονάδες, εκσυγχρονίστηκαν άλλες, περιμετρικά της Λίμνης Πλαστήρα χτίστηκαν περίπου 100 ξενοδοχεία. Εκεί που διαφωνούν είναι στο αν οι επιδοτήσεις δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση ανάπτυξης. Μια φούσκα, με οικονομικά ανοίγματα, με έλλειψη ρευστότητας και ακάλυπτες επιταγές, η οποία θα σκάσει αργά ή γρήγορα πάνω από τον Κάμπο, όπως συνέβη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
Ο Ηλίας Σερίφης, ιδιοκτήτης βιοτεχνίας επίπλων έξω από το Μουζάκι (και επιδοτούμενος επιχειρηματίας), ανήκει στους δύσπιστους. Βλέπει την περιοχή του σαν «μια μικρή Ιρλανδία». «Οι περισσότεροι που μπήκαν σε προγράμματα εγκλωβίστηκαν σε αυτά. Δανείστηκαν και βρέθηκαν υπερχρεωμένοι. Δεν εκτίμησαν σωστά την κατάσταση. Δεν είδαν την κρίση. Σαν να τρέχεις στην εθνική οδό μέσα στο όριο, με 130 χιλιόμε τρα, και ξαφνικά να σε καταπίνει μια λακκούβα.
Αν πήγαινες με 30, πιθανώς θα την έβλεπες και θα σωζόσουν. Αλλά πού να το προβλέψεις…», λέει. Στην επιχείρησή του απασχολούσε τέσσερα άτομα. Το καλοκαίρι αναγκάστηκε να απολύσει τους δύο. «Το πρόγραμμα δίνει μια οικονομική βοήθεια, αλλά δεν εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα», είναι ο αντίλογος του Παναγιώτη Ντανοβασίλη, συντονιστή του Leader στην Αναπτυξιακή Καρδίτσας. «Τους λέγαμε να επενδύσουν στα μέτρα τους. Σκοπός ήταν το 25% να καλυφθεί με δικές τους οικονομίες, το 50% από επιδότηση, το 25% από δάνεια. Τους είπαμε να μην είναι λαίμαργοι και οι περισσότεροι μας άκουσαν», τονίζει ο δήμαρχος Μουζακίου Γεώργιος Κωτσός.
Ο Βασίλης Κελεπούρης, ξενοδόχος στη Λίμνη Πλαστήρα, έχει να διηγηθεί ιστορίες για μεγάλα ανοίγματα επενδυτών και για ένα βραδυκίνητο Δημόσιο. «Οταν ξεκίνησε το πρόγραμμα υπήρχαν πολλοί αεριτζήδες στην Ελλάδα. Παρουσίαζαν εικονικά τιμολόγια, υπερτιμολογούσαν τα έξοδα και τελικά καρπώνονταν τα χρήματα από τις επιδοτήσεις», λέει. Θυμάται φίλους του να του εκμυστηρεύονται ότι «η κρατική μηχανή θέλει γράσο».
Να του λένε ότι παλιά τα αναπτυξιακά προγράμματα καταχωνιάζονταν στα συρτάρια της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε διάφορα μέρη της χώρας. Μόνο όταν κάποιος επιχειρηματίας έδειχνε ενδιαφέρον και έτρεχε για τα απαραίτητα έγγραφα άνοιγαν τα συρτάρια. «Εγώ τι θα κερδίσω;», ρωτούσε ο αρμόδιος υπάλληλος και ακολουθούσε ο χρηματισμός. Μέσω του Leader ο κ. Κελεπούρης πρόσθεσε στην ταβέρνα τού πατέρα του κάποια δωμάτια και έφτιαξε έναν ξενώνα. Το πρόγραμμα κάλυψε το ένα πέμπτο της επιχείρησής του. Τον προβληματίζει όμως ότι οι περισσότεροι επιλέγουν να ρίξουν χρήματα «στο φαγητό και στον ύπνο». «Πρέπει να επενδύσουν και αλλού, να φτιάξουν βιοτεχνίες», λέει. Για την περίοδο 2007-2013 το συνολικό κόστος του Leader φθάνει στα 474 εκατ. ευρώ. Ο Νομός Καρδίτσας παραδοσιακά έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά απορρόφησης αυτών των κονδυλίων.
ΤΟ ΡΙΣΚΟ
«Αν δεν υπήρχε το Leader, ο κόσμος δεν θα έμπαινε στον τζόγο, δεν θα έκανε επενδύσεις», λέει ο Απόστολος Τσίγκας. Σε αυτό το επενδυτικό σκαλοπάτι πάτησε και ο ίδιος πριν από χρόνια. Κάποτε είχε ένα ξυλουργείο στο χωριό Κρυοπηγή. Οικογενειακό μαγαζί, χωρίς υπαλλήλους. Το 1995 μπήκε στο Leader, αγόρασε μηχανήματα, με τον καιρό ανέβασε την παραγωγή του. Σήμερα έχει βιοτεχνία ξύλινων κουφωμάτων με 50 εργαζομένους. Εχει φτιάξει τα κουφώματα της Βουλής και των κεντρικών γραφείων της Alpha Bank. Εξάγει σε Τουρκία, Κύπρο, Ινδία. Η εξέλιξή του ήταν από τις πιο εντυπωσιακές στην περιοχή. Παρά την επιτυχημένη πορεία όμως η κρίση φρενάρει για την ώρα σχέδιά του για επέκταση, ακόμη και αν τα χρήματα της επένδυσης έχουν εγκριθεί στο ΕΣΠΑ.
ΤΑ ΝΕΑ
