«Βερβερίτσα πιρπατεί,
τον θεό παρακαλεί.
-Θέ μου, ρίξε μια βροχή,
μια βροχή, καλή βροχή…»
Είναι η αρχή μόνο από το τραγούδι της «Μπιρμπιρίτσας», που έλεγαν τα μικρά παιδιά στις Καμινάδες Καρδίτσας ως τη δεκαετία του 1970 κατά τη διάρκεια πραγματοποίησης του ομώνυμου δρωμένου με σκοπό, τί άλλο; Την πρόκληση βροχής, της τόσο αναγκαίας για τη διψασμένη γη της Θεσσαλίας και τις καλλιέργειές της. Την πρόκληση βροχής, για την οποία η παράκληση του γεωργού εκφράζεται «κατά τρόπο έμμεσο», κατά την άποψη του Πάνου Σπάλα στο βιβλίο του «Το Δημοτικό Εργατικό Τραγούδι», στην παλαιότερη θεσσαλική παραλλαγή της Μπιρμπιρίτσας, που παραθέτει. Τα δρώμενο είναι γνωστό ως «Βερβερίτσα», «Περπερίτσα», «Μπιρμπιρίτσα», «Ντο(υ)ντουλίτσα», «Μπερμπερούνα, Περπερούνα ή Πιρπιρούνα» σ’ όλη την Ελλάδα και, ειδικότερα, στη Θεσσαλία και στις γειτνιάζουσες μ’ αυτή περιοχές της Ηπείρου, Μακεδονίας, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας. Το όνομά του το λαμβάνει από το ομώνυμο υδρόβιο ερπετό που ζει και αναπτύσσεται στις όχθες των ποταμών και των λιμναζόντων υδάτων, το οποίο, όταν βρίσκεται ανάσκελα και κόντρα στη ροή των υδάτων, ερμηνεύεται ως σημάδι επερχόμενης βροχής.
Το δρώμενο λαμβάνει χώρα σε περιπτώσεις παρατεταμένης ανομβρίας και μακράς ξηρασίας. Πρόκειται για δρώμενο της ύστερης άνοιξης, του καλοκαιριού και του πρώϊμου φθινοπώρου και, μάλιστα, της λαϊκής θρησκείας, που ενέχει στοιχεία ειδωλολατρικής φύσης, απ’ όπου ανάγεται, και είναι παράλληλο με την επιτέλεση λιτανειών της «επίσημης» θρησκείας. Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσαγγαλάς το κατατάσσει σ’ αυτά της αναλογικής μαγείας πράξεως ή τελετουργίας, η οποία «στηρίζεται στην πίστη ότι κάτι που επιδιώκουμε, μπορούμε να το προκαλέσουμε, αν κάνουμε μια ανάλογη μ’ αυτό μιμητική παράσταση ή ενέργεια».
Αυτός διακρίνει την αναλογική μαγεία πράξης σε δύο περιπτώσεις και εντάσσει το δρώμενο στην πρώτη περίπτωση, που είναι «απλή παράσταση ανάλογη προς το αποτέλεσμα που επιδιώκουμε». Και διευκρινίζει ότι: «το ράντισμα με νερό που γίνεται στο μαγικό έθιμο της Περπερούνας είναι απλώς ανάλογη παράσταση της βροχής, στην οποία αποσκοπεί το έθιμο. Ανάλογες μαγικές πράξεις είναι άλλωστε γνωστές από αρχαία μεξικάνικη γιορτή». Γι’ αυτό οι διάφοροι «Νομοκάνονες» του 17ου και 18ου αιώνα απαγορεύουν την τέλεση του εθίμου, που διατηρήθηκε λόγω της βαθειάς λαϊκής πίστης και της οικονομίας της Ορθοδόξου Εκκλησίας ως και σήμερα.
Το δρώμενο έχει ως εξής: τα μέλη της κοινότητας αποφασίζουν να επιλέξουν ένα κορίτσι ή αγόρι για ορισμένες κοινότητες μικρής ηλικίας, αγνό και, συνήθως, από τις πιο φτωχές οικογένειες. Για κάποιες περιοχές, όπως από το Συρράκο Ηπείρου, τα παιδιά, που λάμβαναν μέρος στο δρώμενο, ήταν παιδιά των γύφτων οργανοπαιχτών της κοινότητας. Φορώντας το ένα λευκό πουκάμισο ή και με άσπρο μαντήλι(«μαντήλα ή μπαμπακέλλα») στο κεφάλι και στο στήθος ή γυμνό από τη μέση και πάνω, το ντύνουν με πρασινάδες(συνηθέστερα για τη Θεσσαλία «βούζια»). Κρατώντας ένα ταψί ανάποδα θα περάσει από όλα τα σπίτια με τη συνοδεία και άλλων κοριτσιών ή και αγοριών, που κρατούν στα χέρια τους ενίοτε τις εικόνες των σπιτιών τους, και θα τραγουδήσουν γυρνώντας η κοπέλα γύρω – γύρω, τους παραπάνω στίχους. Οι τελευταίοι στίχοι «…για να γίν’ τα στάρια, για να γίν’ τα σάμια κι τα καλαμπόκια…» δηλώνουν την ευετηριακή σκοπιμότητα επιτέλεσης του εθίμου, που είναι η πλούσια συγκομιδή μέσω της πρόκλησης βροχής για τις ξερικές καλλιέργειες των δημητριακών, που υπήρχαν, παλαιότερα, στη Θεσσαλία. Στη συνέχεια η νοικοκυρά υποδέχεται το κορίτσι με μια κανάτα νερό, το οποίο ρίχνει πάνω στο ταψί, που κρατά η κοπέλα, και, ακολούθως, κερνά την ομάδα των κοριτσιών ή και αγοριών με χρήματα, γλυκίσματα και ξηρούς καρπούς. .
Φέτος θα πραγματοποιηθεί μετά το πέρας της πανηγυρικής Θείας Λειτουργίας μετ’ αρτοκλασίας, που θα γίνει εκ μέρους του Συλλόγου και για βοήθεια όλων, στις 13 Ιουνίου 2011 στον αύλειο χώρο του εξωκκλησσίου της Αγίας Τριάδος. Ο κ. Κωνσταντίνος Πεσλής, ιστορικός – λαογράφος και επιστημονικός συνεργάτης, θα ομιλήσει για το δρώμενο της Μπιρμπιρίτσας και κατόπιν θα ακολουθήσει η τέλεσή του από τα μέλη του Συλλόγου. Μετά οι γυναίκες – μέλη του Συλλόγου θα αποδώσουν εξαίσια παραδοσιακά τραγούδια ενώ οι χορευτές παραδοσιακούς χορούς της περιοχής μας. Θα επακολουθήσει χορός για όλους με τους ήχους παραδοσιακής μουσικής. Και θα είναι τέτοια η ανάμνηση της επιτέλεσης του εθίμου και η επίδρασή του, που θα αποτυπωθεί και το χώρο της λογοτεχνίας από τους τοπικούς λογοτέχνες της Καρδίτσας ώστε όλοι να γράψουν έστω και ένα μικρό διήγημα, με το πιο γνωστό σ’ όλους μας τη «Βιρβιρίτσα» του Γεώργιου Βαλταδώρου…
Ο επιστημονικός συνεργάτης του Π. Σ. Καμινάδων Καρδίτσας
Κωνσταντίνος Πεσλής
Ιστορικός – Λαογράφος
.
