Στις 28 Ιουλίου συνεδρίασε η Οικονομική Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ) (γνωμοδοτικό όργανο του Νομαρχιακού Συμβουλίου Καρδίτσας) υπό την προεδρία του Ηλία Τρίγκα για να συζητήσει επί του Τοπικού Σχεδίου Ανάπτυξης που καταρτίζει η ΑΝ.ΚΑ ΑΕ ως Ομάδα Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) στο πλαίσιο του Άξονα 4 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Αλέξανδρος Μπαλτατζής» (LEADER) και θα υποβληθεί στις 25 Αυγούστου. Πρόκειται για ένα Τοπικό Σχέδιο Ανάπτυξης που καταρτίζεται με τη μέθοδο «από κάτω προς τα πάνω». Μέχρι την 28/7/08 πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις διαβούλευσης με όλους τους φορείς του Νομού. Έτσι η συζήτηση στην ΟΚΕ αποκτά ιδιαίτερη σημασία δεδομένου ότι «κλείνει» τον κύκλο διαβούλευσης. Ταυτόχρονα, επειδή στην ΟΚΕ συμμετέχουν όλοι οι τοπικοί φορείς, η διαβούλευση αποκτά το χαρακτήρα σύνθεσης και κατάθεσης οράματος για το μέλλον του Νομού. Η επέκταση της εφαρμογής της προσέγγισης LEADER και στις πεδινές περιοχές σε μια συγκυρία που η αγροτική οικονομία δοκιμάζεται από διάφορα προβλήματα (επιπτώσεις της ΚΑΠ στο βαμβάκι που αποτελούσε μονοκαλλιέργεια στο Νομό, εγκατάλειψη της καλλιέργειας του καπνού και των τεύτλων, λειψυδρία κ.α) δίνει κάποιες ελπίδες εξόδου από την κρίση, δεδομένου ότι στο Νομό Καρδίτσας, η εφαρμογή αυτού του τύπου των προγραμμάτων ανάπτυξης, είχε θεαματικά αποτελέσματα σε δύο τουλάχιστον περιοχές: στη λίμνη Πλαστήρα και στην ευρύτερη περιοχή Μουζακίου.
Η συζήτηση προγραμματίστηκε σε δύο φάσεις:
- Τη Δευτέρα 28/7/08 η συζήτηση αφιερώθηκε στον προσδιορισμό του Κεντρικού Προβλήματος του Νομού Καρδίτσας, των αιτίων του και των επιπτώσεών του,
- Την Πέμπτη 31/7/08 θα επιχειρηθεί η σύνθεση του οράματος, δηλ. ο προσδιορισμός του Κεντρικού Στόχου προς τον οποίο πρέπει να τείνουν όλες οι προσπάθειες των τοπικών φορέων και της ΟΤΔ, ώστε να μεγιστοποιηθεί το αποτέλεσμα από την εφαρμογή του LEADER.
Περιληπτική αναφορά στη συζήτηση και στα συμπεράσματα που προέκυψαν.
1. Ο προσδιορισμός του Κεντρικού Προβλήματος
Οι συμμετέχοντες προσδιόρισαν ως το Κεντρικό πρόβλημα της περιοχής την αδυναμία αντιστάθμισης της απώλειας εισοδήματος που έχει τις εξής αιτίες:
- Συρρίκνωση του εισοδήματος στον αγροτικό τομέα
- Χαμηλός βαθμός ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας
- Υψηλό κόστος παραγωγής
- Ανεπαρκής πληροφόρηση και τεχνική στήριξη
- Ελλιπής ανάδειξη και αξιοποίηση πολιτιστικών στοιχείων
- Περιβαλλοντική υποβάθμιση ιδιαίτερα στην πεδινή ζώνη
1.1. Συρρίκνωση του εισοδήματος στον αγροτικό τομέα
Η συρρίκνωση του εισοδήματος των αγροτών που έχει συντελεστεί κατά τα τελευταία χρόνια οφείλεται στη μείωση των τιμών πώλησης, στην αύξηση του κόστους και στη μείωση άλλων εσόδων των αγροτικών νοικοκυριών. Αναλυτικά οφείλεται στις παρακάτω – κυρίως – αιτίες:
Μείωση τιμής αγροτικών προϊόντων. Αυτό συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους:
- λόγω ανταγωνισμού από εισαγόμενα προϊόντα.
- Λόγω έλλειψης οργάνωσης, αποθηκευτικών χώρων και ψυγείων, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται οι αγρότες να πωλούν την παραγωγή τους (κυρίως των σιτηρών και των οπωροκηπευτικών) αμέσως μετά τη συλλογή. Επειδή η προσφορά κατά την εποχή παραγωγής είναι η μέγιστη, οι τιμές αυτονόητα πέφτουν κατακόρυφα.
Αύξηση κόστους εισροών (εφόδια, πετρέλαιο κ.α) λόγω διεθνών συγκυριών
Απώλεια μέρους του εισοδήματος από την μείωση των επιδοτήσεων λόγω ΚΑΠ η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική εγκατάλειψη της καπνοκαλλιέργειας, τη μείωση της βαμβακοκαλλιέργειας και των τεύτλων. Εκτός από τη μείωση του εισοδήματος των αγροτών, ολόκληροι οικονομικοί κλάδοι που λειτουργούσαν βοηθητικά στις παραπάνω δραστηριότητες (αγροεφόδια, συνεργεία επισκευής και συντήρησης αγροτικών μηχανημάτων κα) αντιμετωπίζουν κρίση, προκαλώντας αρνητικό οικονομικό κλίμα στο Νομό.
Ο αργός και ανεπαρκής ρυθμός αναδιάρθρωσης καλλιεργειών, δεν επέτρεψε την έγκαιρη υποκατάσταση των φθινουσών οικονομικών δραστηριοτήτων – καλλιεργειών με άλλες, ώστε να συμπληρωθεί η απώλεια των εισοδημάτων. Ο ρυθμός αναδιάρθρωσης επιδεινώνεται λόγω της απουσίας εναλλακτικών και βιώσιμων προτάσεων – λύσεων.
Ύπαρξη διαρθρωτικών προβλημάτων. Το μικρό μέγεθος αγροτικών εκμεταλλεύσεων, οι αδύναμες και ανίσχυρες οργανωτικές δομές στον πρωτογενή τομέα, η γήρανση των αρχηγών των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και το υψηλό ποσοστό απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα δεν προάγουν τις οικονομίες κλίμακας, την εξοικονόμηση πόρων και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.
Χαμηλή προστιθέμενη αξία στην πρωτογενή παραγωγή, λόγω:
- του χαμηλού βαθμού μεταποίησης της πρωτογενούς παραγωγής (ελάχιστα προϊόντα με τοπική ταυτότητα),
- αδυναμίας προώθησης των τοπικών προϊόντων στην αγορά, δεδομένου ότι απουσιάζουν τα δίκτυα διάθεσης και τα επιχειρησιακά επαρκή και ικανά συνεργατικά σχήματα
- μεγάλο ποσοστό φυτικής παραγωγής σε σχέση με τη ζωική
Σταδιακά χάνεται ο αγροτικός χαρακτήρας του Νομού, χωρίς να προστίθενται άλλα χαρακτηριστικά ικανά να αναπληρώσουν την απώλεια εισοδήματος. Η ανάπτυξη καινοτόμων οικονομικών δραστηριοτήτων στη Λίμνη Ν. Πλαστήρα (τουρισμός), στο Μουζάκι (έπιπλο, τρόφιμα, ποτά) παρότι είναι πολύ σημαντική και ελπιδοφόρα, δεν είναι της κλίμακας των οικονομικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στην πεδινή ζώνη.
1.2. Χαμηλός βαθμός ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας
Παραπάνω αναφέρθηκαν τα προβλήματα του πρωτογενή τομέα. Η έλλειψη επιχειρηματικότητας είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του. Ωστόσο, το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν ο δευτερογενής και ο τριτογενής τομέας (κυρίως αναφερόμενοι στον τουρισμό).
Ο δευτερογενής τομέας στο Νομό Καρδίτσας είναι ισχνός και περιλαμβάνει λίγες επιχειρήσεις μικρού έως μεσαίου μεγέθους. Οι υπόλοιπες είναι πολύ μικρές (κυρίως ατομικές). Όμως, ακόμη και αυτές οι λίγες επιχειρήσεις δεν είναι γνωστές από τους καταναλωτές λόγω της ανεπαρκούς εξωστρέφειάς των και της ελλιπούς προβολής τους. Τα δίκτυα συνεργασίας μεταξύ τους απουσιάζουν αν και τα τελευταία δύο χρόνια γίνονται πολύ σημαντικές προσπάθειες μέσω της δημιουργίας των θεματικών δικτύων.
Η τουριστική ανάπτυξη (ειδικά στην πεδινή ζώνη) θεωρείται ανύπαρκτη λόγω της χαμηλής ελκυστικότητας της πεδινής ζώνης, της ελλιπούς τουριστικής προβολής όποιων συγκριτικών πλεονεκτημάτων υπάρχουν, και της ανύπαρκτης διαφοροποίησης των παρεχομένων υπηρεσιών
Ένα σημαντικό εμπόδιο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στην ύπαιθρο είναι η μικρή διαθεσιμότητα κεφαλαίων που επιδεινώνεται από την έλλειψη κατάλληλων προγραμμάτων και ευέλικτων κινήτρων ειδικά σχεδιασμένων για την πεδινή ζώνη. Γι’ αυτό η επέκταση του «προγράμματος LEADER» (άξονας 4 του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλ. Μπαλτατζής) στην πεδινή ζώνη, έγινε δεκτή με ανακούφιση, πολλές ελπίδες και θετικές προσδοκίες.
1.3. Υψηλό κόστος παραγωγής
Οι συμμετέχοντες στη διαβούλευση, τόνισαν κάποιες συνιστώσες που επηρεάζουν δυσμενώς την πρωτογενή παραγωγή, οι οποίες έχουν σχέση με τις υποδομές. Έτσι το υψηλό κόστος άρδευσης που επηρεάζει αρνητικά το εισόδημα των αγροτών, οφείλεται στην απουσία έργων σύγχρονης διαχείρισης υδάτινων πόρων, η οποία οξύνει την ανεπάρκεια του νερού.
Η χαμηλή ποιότητα των υποδομών της πεδινής ζώνης (π.χ. αγροτική οδοποιία) αυξάνει έμμεσα το κόστος παραγωγής. Παράλληλα η ανεπάρκεια άλλων υποδομών (ύδρευση, οδικό δίκτυο) δημιουργεί διαφορές στην ποιότητα ζωής μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών.
1.4. Ανεπαρκής πληροφόρηση και τεχνική στήριξη
Η αξιοποίηση των παρεχομένων ευκαιριών και κινήτρων για την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων θα μπορούσε δυνητικά να υποκαταστήσει μέρος ή το σύνολο της απώλειας εισοδήματος στο Νομό. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες στη διαβούλευση ανέδειξαν ως σημαντικό εμπόδιο ανάπτυξης, την έλλειψη πληροφόρησης και ειδικότερα παροχής εξειδικευμένης τεχνικής στήριξης στις επιχειρήσεις, στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, στους οικονομικά ενεργούς πολίτες, αλλά και στους νέους, στις γυναίκες και σε άλλες ομάδες του πληθυσμού.
1.5. Ελλιπής ανάδειξη και αξιοποίηση πολιτιστικών στοιχείων
Η αξιοποίηση των πολιτιστικών στοιχείων, της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και άλλων χαρακτηριστικών της παράδοσης, διαπερνά οριζόντια όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης προσδίδοντας ταυτότητα σε περιοχές, προϊόντα, υπηρεσίες ή δράσεις.
Γι’ αυτό η ΟΚΕ, εκτιμά ότι η ελλιπής ανάδειξη των πολιτιστικών χαρακτηριστικών της περιοχής αποτελεί συνιστώσα της αδυναμίας αντιστάθμισης της απώλειας εισοδήματος
1.6. Περιβαλλοντική υποβάθμιση ιδιαίτερα στην πεδινή ζώνη
Τέλος, η περιβαλλοντική υποβάθμιση ή ο κίνδυνος αυτής, περιορίζει την ανάπτυξη στην πεδινή ζώνη λόγω της μείωσης της ικανότητας των φυσικών πόρων να αποδίδουν πλούτο, αλλά και λόγω της μείωσης της ελκυστικότητας της περιοχής (αναφέρθηκε παραπάνω)
2. Επιπτώσεις από την ύπαρξη του κεντρικού προβλήματος
Οι επιπτώσεις από την αδυναμία αντιστάθμισης της απώλειας εισοδήματος είναι:
- Μείωση ευκαιριών απασχόλησης και ανεργία (ιδιαίτερα των νέων)
- Αποχώρηση πληθυσμού από την ύπαιθρο (ιδιαίτερα των νέων υψηλής εξειδίκευσης και των νέων γυναικών),
- Ερήμωση των χωριών λόγω της αστικοποίησης,
- Αδυναμία δημιουργίας οικογένειας στα χωριά
- Απογοήτευση – παραίτηση
