Πρόληψη είναι η ανορθολογική αντίληψη που αναζητά την αιτιότητα σε άλογες και υπερφυσικές δυνάμεις. Δεισιδαιμονία (από ρήμα δείδω=φοβούμαι και δαίμων=Θεός), είναι ο δίχως λογική φόβος του Θεού, ο παράλογος φόβος για το υπερφυσικό, η πίστη σε αντιεπιστημονικές δοξασίες για επιρροή κακών πνευμάτων στη ζωή μας.
Όλοι οι άνθρωποι, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, άλλος λίγο άλλος πολύ διακατέχονται από προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Όταν όμως διακατέχονται από αυτές πολιτικοί, στρατηγοί και γενικά άρχοντες, τότε επηρεάζουν και καθορίζουν τη ζωή και την τύχη των ανθρώπων. Ο άρχοντας της Αθήνας που ήταν απαλλαγμένος από αυτές ήταν ο Περικλής. Τούτο το χρωστά στον δάσκαλό του Αναξαγόρα τον ορθολογιστή φιλόσοφο, ο οποίος δίδασκε «Νους ο διακοσμών τα πάντα»= το μυαλό διευθύνει τα πάντα, όλα έχουν μια λογική εξήγηση. Επίσης: «Νους ορά και νους ακούει»= το μυαλό βλέπει και το μυαλό ακούει. Συμβαίνει στον καθένα μας μερικές φορές να περάσουμε δίπλα από κάποιον γνωστό, να τον δούμε, αλλά να μην έχουμε συνείδηση ότι τον βλέπουμε και μπορεί να δημιουργηθεί παρεξήγηση.
Για τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες στην αρχαία Ελλάδα αναφέρουμε παραδείγματα από την Αθήνα και τη Σπάρτη, δυο πόλεις που δέσποζαν τότε:
- Οι Αθηναίοι κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, 415 π.Χ. έως 413 π.Χ. έκαναν
εκστρατεία εναντίον των Συρακουσίων της Σικελίας με σκοπό να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις πόλεις της Σικελίας και την άλωση της ηγεμονίας των Συρακουσίων. Λίγες μέρες πριν αναχωρήσει ο στρατός για τη Σικελία: «όσοι Ερμαί ήσαν λίθινοι εν τη πόλει τη Αθηναίων, μια νυκτί οι πλείστοι περιεκόπησαν τα πρόσωπα. Και το πράγμα μειζόνως ελάμβανον, του τε γαρ έκπλου οιωνός εδόκει είναι και επί ξυνωμοσία άμα νεωτέρων πραγμάτων και δήμου καταλύσεως γεγενήσθαι»
=Όσοι Ερμαί ήταν πέτρινοι στην Αθήνα, ακρωτηριάστηκαν μέσα σε μια νύχτα. Και το πράγμα αυτό το πήραν πολύ σοβαρά, γιατί θεωρούσαν ότι ήταν κακός οιωνός (σημάδι) για την εκστρατεία και συγχρόνως ότι οφείλονταν σε συνωμοσία που απέβλεπε σε επανάσταση και κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
(Οι Ερμές ήταν λίθινες τετράπλευρες ορθογώνιες στήλες που έφεραν στην κορυφή προτομή συνήθως του θεού Ερμή κλπ και χρησίμευαν ως οδοδείκτες (πινακίδες) ή σύμβολα ορίων ακίνητης περιουσίας ή σημεία λατρείας συνήθως του Ερμή).
ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ, ΣΤ, παρ. 27
- Όταν οι Αθηναίοι έφθασαν στη Σικελία, στην αρχή τα πράγματα πήγαιναν καλά.
Όταν όμως οι Συρακούσιοι ενισχύθηκαν από τους Σπαρτιάτες, τα πράγματα δυσκόλεψαν πολύ. Για να αποφύγουν τα χειρότερα, αποφάσισαν να φύγουν από τη Σικελία κρυφά, μια νύχτα με πανσέληνο, και να επιστρέψουν στην Αθήνα, αλλά:
«επειδή ετοίμα ήν αποπλείν, η σελήνη εκλείπει. Ετύγχανε γαρ πανσέληνος ούσα. Και οι Αθηναίοι οι τε πλείους επισχείν εκέλευον τους στρατηγούς ενθύμιον ποιούμενοι, και ο Νικίας (ην γαρ τι και άγαν θειασμώ τε και τω τοιούτω προσκείμενος) ουδ’ αν διαβουλεύσασθαι έτι έφη πριν, ως οι μάντεις εξηγούντο, τρις εννέα ημέρας μείναι, όπως αν πρότερον κινηθείη. Και τοις μεν Αθηναίοις μελήσασι δια τούτο η μονή εγένετο».
=Ενώ ήταν όλα έτοιμα να αποπλεύσουν, η σελήνη που έτυχε να είναι γεμάτη, έπαθε έκλειψη. Οι περισσότεροι στρατιώτες, επειδή το θεώρησαν κακό σημάδι, ζήτησαν από τους στρατηγούς να αναβάλλουν την αναχώρηση, και ο στρατηγός Νικίας (που έδινε πολύ μεγάλη σημασία στους οιωνούς και σ’ αυτά), είπε ότι δεν σκόπευε να συζητήσει περισσότερο το ζήτημα της αναχώρησης πριν περάσουν τρεις φορές εννέα μέρες, όπως πρόσταξαν οι μάντεις. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίον οι Αθηναίοι ανέβαλαν την αναχώρηση και παρέτειναν την παραμονή τους.
Το αποτέλεσμα αυτής της αναβολής ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή του στρατού και του στόλου των Αθηναίων από τους Συρακουσίους και τους συμμάχους τους Σπαρτιάτες. Όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης «Ουδέν εστιν ό,τι ουκ απώλετο» = δεν έμεινε τίποτε που να μην χαθεί.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ κεφ. Ζ΄ , παρ. 50
- Το 490 π. Χ. ο Ξέρξης ήταν στην Αττική με σκοπό να κυριεύσει την Αθήνα κι
ύστερα όλη την Ελλάδα. Τους οδήγησε ο Ιππίας, πρώην τύραννος της Αθήνας, γιος του τυράννου Πεισιστράτου, που εκδιώχθηκε μετά τη δολοφονία του αδελφού του Ιππάρχου από τους τυραννοκτόνους Αρμόδιο κι Αριστογείτονα και ήθελε να πάρει πάλι την εξουσία με τη βοήθεια των Περσών. Όταν ο Ιππίας ήταν στην παραλία του Μαραθώνα με τον Περσικό στόλο, έβηξε, φταρνίστηκε δυνατά και καθώς ήταν γέρος και με χαλασμένα δόντια, του έφυγε ένα δόντι. Έψαξε, δεν το βρήκε και είπε:
«Η γη ήδε ουκ ημετέρη εστιν. Οκόσον δε τι μοι μέρος μετήν, ο οδών μετέχει»=
Αυτή η γη δεν είναι δική μου, το μόνο μέρος που μου ανήκει, είναι ο χώρος που καταλαμβάνει το δόντι μου.
- Οι Αθηναίοι έστειλαν τον Φειδιππίδη, επίσημο αγγελιοφόρο, στη Σπάρτη για να
ζητήσει βοήθεια. Οι Σπαρτιάτες ήθελαν να βοηθήσουν αλλά αρνήθηκαν γιατί:
«Ην γαρ ισταμένου του μηνός εινάτη, εινάτη δε ουκ εξελεύσεσθαι έφασαν μη ου πλήρεος εόντος του κύκλου της σελήνης»
=Ήταν η ένατη μέρα του μήνα και είπαν ότι δεν έπρεπε να αρχίσουν οι εχθροπραξίες προτού γεμίσει το φεγγάρι.
Έτσι οι Αθηναίοι αντιμετώπισαν τους Πέρσες στον Μαραθώνα με τις δικές τους δυνάμεις και με τους άλλους συμμάχους τους κυρίως με τους Πλαταιείς. Οι Σπαρτιάτες με 2.000 στρατιώτες έφθασαν μετά από δύο μέρες από τη μάχη στην Αθήνα. Όταν έμαθαν για τη νίκη, συγχάρηκαν τους Αθηναίους και τους ζήτησαν να τους οδηγήσουν στο πεδίο της μάχης να δουν τους νεκρούς εχθρούς και τι φορούσαν.
(«Ο μήνας έχει εννιά», λέμε κι εμείς σήμερα για κάποιον που δεν νοιάζεται να κάνει κάτι που πρέπει να κάνει τη μέρα αυτή. Ο αριθμός 9 είχε και έχει και συμβολική σημασία. Οι Πυθαγόρειοι τον θεωρούσαν ιερό αριθμό, γιατί τα πολλαπλάσιά του με οποιονδήποτε αριθμό δίνουν και πάλι μεμονωμένο αριθμό εννέα. Το ένατο γράμμα του αλφαβήτου, το Θ, συνδέεται με τη λέξη Θεός. Η πιο φημισμένη κρήνη (πηγή) της Αθήνας ήταν η εννεάκρουνος, εννέα οι άρχοντες της Αθήνας, εννέα οι μούσες, εννέα τα αγγελικά τάγματα, εννέα οι μήνες τοκετού, εννέα οι γραμμές στη σημαία, πέντε μπλε και τέσσερες άσπρες, κατ’ αντιστοιχία με τις λέξεις Ελευθερία ή θάνατος, ο κύκλος ως τέλειο σχήμα=360 μοίρες=3+6+0=9 κλπ
Γράφει ο Δημήτρης Απ. Ρήτας, Φιλόλογος-συγγραφέας-στιχουργός,
Δ/ντής Περιφερειακού Θεάτρου Καρδίτσας
