Ο Παλαμάς στην πρωτοπορία της Αγροτικής Εξέγερσης. Στην Καρδίτσα ο πρώτος νεκρός
Γράφει ο Απόστολος Φιρφιρής
Με ημερομηνία 21 Απριλίου 1881, ένα μήνα πριν από την υπογραφή της Συνθήκης του Βερολίνου (1) «Οι κάτοικοι της κώμης Μεγάλην Παλαμάν» διαμαρτύρονται στο πανελλήνιο.. επειδή οι μεγαλοκτηματίαι της Θεσσαλίας Χουνσή Βέης και Χαϊρή Βέης διαπραγματεύονται την πώλησιν των ενταύθα κτημάτων τους. Το έγγραφο το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Παλιγγενησία» στις 27 Απριλίου 1881 τελειώνει ως εξής «Οπωσδήποτε ημείς θεωρούμεν ότι η Παλαμά ανήκει εις ημάς τους προ πολλών ετών κατοικούντας εις αυτήν και καλλιεργούντας αυτήν. Όθεν όταν επιστή η περιπόθητος εκείνη ημέρα της ενώσεως ημών μετά της μητρός Ελλάδος πεποίθωμεν ότι η δικαία ημών φωνή θέλει εισακουστεί». Είναι η πρώτη γνωστή αντίδραση των Θεσσαλών αγροτών στην προσπάθεια των Οθωμανών να πουλήσουν τη γη σε Έλληνες πλούσιους επιχειρηματίες, πράγμα που συνέβη στις περισσότερες περιπτώσεις και να ξεκινήσει έτσι ο αγώνας για την απαλλοτρίωση.
Η υπόθεση αυτή, όπως είναι φυσικό, είχε και συνέχεια και οι Παλαμιώτες προσέφυγαν στα δικαστήρια στην αρχή με τον Χουνσή Βέη και στη συνέχεια με τον Φεουδάρχη Τοπάλη από το Βόλο που αγόρασε το αγρόκτημα με ψεύτικους τίτλους. Τον Ιανουάριο του 1905 οργάνωσαν συλλαλητήριο στην πλατεία. Ήταν 10 Ιανουαρίου 1905 και την ημέρα εκείνη σύμφωνα με την περιγραφή του Παλαμιώτη δημοσιογράφου Γεωργίου Σαμαροπούλου στην εφημερίδα « Η Θεσσαλία» όλοι οι Παλαμιώτες συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία της Κωμόπολης και αρνήθηκαν να παραδώσουν το 1/3 του καλαμποκιού στους επιστάτες. Οι αρχές απέστειλαν ισχυρή δύναμη έφιππης χωροφυλακής. Επακολούθησε συμπλοκή με τραυματίες εκατέρωθεν.(2)
Τελικά η χωροφυλακή συνέλαβε εκατό Παλαμιώτες.(3) Οι πενήντα οδηγήθηκαν δεμένοι στην Καρδίτσα να δικαστούν, για «αντίσταση κατά της αρχής και άρνηση να παραδώσουν καλαμπόκι». Όπως περνούσε η πομπή με τους δεμένους επαναστάτες, τη συνοδεία των χωροφυλάκων, με συγγενείς και φίλους που ακολουθούσαν, απ’ τα χωριά, απ’ το Μάρκο, τους Γοργοβίτες, το Κουρτέσι, έβγαινε ο κόσμος και φώναζε τους χωροφύλακες ν’ αφήσουν τους πατριώτες, όπως τους αποκαλούσαν και επευφημούσαν τους δεμένους αγρότες «μπράβο σας παλικάρια είμαστε μαζί σας». Οι χωροφύλακες πυροβολούσαν στον αέρα για να διαλυθεί ο κόσμος.
Στη δίκη οι Παλαμιώτες αποκάλυψαν την απάτη με τους ψεύτικους τίτλους του Χουσνή Μπέη, ο οποίος είχε εξαφανιστεί και επικαλέστηκαν τα επίσημα χαρτιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που αναγνώριζε ότι ο Παλαμάς ήταν πάντα ελεύθερο χωριό και όχι τσιφλίκι. Το δικαστήριο όμως αναγνώρισε τα ψεύτικα χαρτιά του Χουσνή. Η σχετική ανταπόκριση στη «Θεσσαλία» καταλήγει: «Οι ευρισκόμενοι εις το δικαστήριον δεν ηδικήθησαν ει μη να ρίψωσι κραυγήν φρίκης, δια την καταπάτησιν ταύτην απαράγραπτων δικαιωμάτων των αγροτών».
Για να αντιμετωπίσουν οι Παλαμιώτες τα έξοδα των δικαστηρίων δημιούργησαν «Ταμείο αγώνα».
Για την κατάσταση γενικά που επικρατεί στα θεσσαλικά χωριά γράφει στα 1906 ο Δικηγόρος Σοφοκλής Τριανταφυλλίδης «Δυστυχώς έχομεν καθ’ εκάστην και φανεράς εξεγέρσεις των κολλίγων κατά της δημιουργηθείσης καταστάσεως, αι οποίαι οσημέραι λαμβάνουσιν γενικότερον χαρακτήρα, και προκαλούσιν ευλόγους ανησυχίας περί επικειμένης ή προσεχούς γενικής εξεγέρσεως των κολλιγικών πληθυσμών κατά του σημερινού καθεστώτος», και συνεχίζει παρακάτω, «Δύο λόγοι εγέννησαν το σημερινόν αγροτικόν ζήτημα της Θεσσαλίας. Πρώτος λόγος ήτον η εύλογος αξίωσις των απελευθερωθέντων Θεσσαλών να τύχωσιν πραγματικής Ελευθερίας δια της αποκτήσεως εγγείου ιδιοκτησίας ην τους ήρπασε η δουλεία, ο έτερος λόγος εγεννήθη μετά την προσάρτησιν αφ ης μάλιστα μετεβλήθη επί τα χείρω οι όροι και αι συνθήκαι της επιμόρτου καλλιεργείας».
Καθηλωμένοι επί αιώνες στα τσιφλίκια των Τούρκων γαιοκτημόνων οι Θεσσαλοί αγρότες δοκίμαζαν τώρα τη μεγάλη απογοήτευση αφού είχαν πιστέψει πως μετά την απελευθέρωση τα κτήματα θα περνούσαν στα χέρια τους. Αντί να γίνει όμως αυτό, βαθύπλουτοι Έλληνες της διασποράς αγόρασαν τεράστιες εκτάσεις γης και οι ιδιοκτησίες αυτές αποτελούσαν το 50 – 64% των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Αυτή την επιχειρηματική δραστηριότητα κάλυψε, απολύτως η Ελληνική Κυβέρνηση επιζητώντας με τον τρόπο αυτό την εισροή ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα. Και ενώ η Κυβέρνηση Τρικούπη πρότεινε «η κατάστασις να παραμείνει ως έχει διότι τούτο απαιτούν τα γενικώτερα συμφέροντα της χώρας μας», οι αγρότες κλήθηκαν να υπογράψουν τα νέα κολλιγικά συμβόλαια με τα οποία έχασαν όλα τα προνόμια που είχαν κατά την Οθωμανική περίοδο και έτσι από καλλιεργητές που ήταν μεταβλήθηκαν σε ακτήμονες.
Στις αρχές του 21ου αιώνα η Θεσσαλία με το πρόβλημα της διανομής της αγροτικής γης έμοιαζε με καζάνι που βράζει. Μεταξύ 1904 και 1909 ιδρύονται οι πρώτοι Γεωργικοί Σύνδεσμοι με στόχο την απαλλοτρίωση. Στην Καρδίτσα ιδρύεται στις 22 Μαΐου 1909 ο Γεωργικός Πεδινός Σύνδεσμος με πρωτεργάτη και πρόεδρο τον δικηγόρο Δημήτριο Μπούσδρα από την Παραπράσταινα, ο οποίος αναδείχθηκε ως η μεγαλύτερη ηγετική φυσιογνωμία του αγροτικού κινήματος στη Θεσσαλία με πρώτο του συνεργάτη τον δημοσιογράφο απ’ τον Παλαμά Γεώργιο Απ. Σαμαρόπουλο, ο οποίος ήταν και ο Γραμματέας του Συνδέσμου.
Άλλοι στενοί του συνεργάτες και μέλη της Διοίκησης του Συνδέσμου οι: Δημήτριος Ψιμόπουλος δικηγόρος απ’ τους Σοφάδες, Κων/νος Σταμούλης δικηγόρος από το Νταούτι, Αθανάσιος Αγγελούσης δάσκαλος από το Κοσκινά, Ευθύμιος Μπαζής υποδηματοποιός από τους Κουμάδες, Βάιος Καλτσάς αγρότης από το Ίσαρι, Φώτης Καμινιώτης αγρότης από το Πιτσαρί, Νικόλαος Φαλιάγκας αγρότης από το Μίρος, Βασίλειος Γρίβας γιατρός από την Παραπράσταινα, Θρασύβουλος Παπαλόπουλος τελειόφοιτος Νομικής από τους Σοφάδες, Κων/νος Παναγιωτόπουλος καπνέμπορος απ’ το Μερίχοβο και Στέφανος Ζαφειρόπουλος έμπορος υφασμάτων από Ράκοβα.
Μετά τον Δημήτριο Μπούσδρα την προεδρία του Συνδέσμου ανέλαβε ο δικηγόρος απ’ τον Παλαμά Ευθύμιος Μαντόπουλος, ο οποίος οργάνωσε πολλά συλλαλητήρια. Ο Ευθύμιος Μαντόπουλος εξελέγη Αγροτικός Βουλευτής Καρδίτσας.
Το Επαναστατικό Κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου τον Αύγουστο του 1909 στο Γουδί ενθαρρύνει τους αγρότες και ο συγγραφέας Α. Καρκαβίτσας αρθρογραφεί υπέρ των Θεσσαλών κολλίγων.
Πολλοί Θεσσαλοί αστοί επηρεασμένοι από τις σοσιαλιστικές ιδέες που κυκλοφορούν στην Ευρώπη, τάσσονται στο πλευρό των κολλίγων. Μεταξύ αυτών ο Σοφ. Τριανταφυλλίδης στο Βόλο, η Ελένη Καρακίτσιου στη Λάρισα και φυσικά ο Μαρίνος Αντύπας που με τα φλογερά του κηρύγματα ξυπνά από το λήθαργο τους κολλίγους. Κι ενώ οι φωνές των διανοουμένων αστών υπέρ των κολλίγων πληθαίνουν οι Γεωργικοί Σύνδεσμοι διοργανώνουν τον Φεβρουάριο του 1910 συλλαλητήρια σε Καρδίτσα, Τρίκαλα και Λάρισα, όπου οι χωρικοί με σημαίες και λάβαρα συγκεντρώνονται στις πλατείες διαδηλώνοντας «υπέρ της ανορθώσεως και της ελευθερίας των».
Καθώς οι μέρες περνούν η κατάσταση εκτραχύνεται, στην Καρδίτσα διαδηλωτές πυροβολούν στον αέρα και πετροβολούν διερχόμενη αμαξοστοιχία. Στην Καρδίτσα το αγροτικό κίνημα έχει και τον πρώτο νεκρό που είναι ο Χρήστος Σάλτας απ’ το Ανώγειο. Η Κυβέρνηση για να προλάβει νέα έκτροπα αποστέλλει στη Θεσσαλία μεγάλη στρατιωτική δύναμη.
Το Σάββατο 6 Μαρτίου οργανώνεται στη Λάρισα συλλαλητήριο. Στην Λάρισα που «παρουσιάζει θέαμα στρατοκρατούμενης πόλεως», έφιππες περιπολίες και ένοπλοι στρατιώτες περιπολούν στους δρόμους και φρουρούν τα δημόσια κτίρια. Οι αγρότες δεν πτοούνται και αρχίζουν να συγκεντρώνονται στην πλατεία Θέμιδος. Την ώρα αυτή φθάνει η είδηση για τα επεισόδια στους σταθμούς Κιλελέρ και Τσουλάρ. Ο στρατός που επέβαινε στην αμαξοστοιχία της γραμμής Βόλου – Λάρισας πυροβόλησε και σκότωσε χωρικούς που επιχειρούσαν να ταξιδέψουν με το τρένο αρνούμενοι να πληρώσουν εισιτήριο. Η είδηση φανατίζει τους διαδηλωτές, οι οποίοι μετά από λίγο συγκρούονται στην πύλη των Φαρσάλων με στρατιωτική δύναμη, η οποία εμποδίζει την είσοδο σε διαδηλωτές που έρχονται από το χώρο Νιμπεγλέρ. Τελικά το συλλαλητήριο στη Λάρισα γίνεται παρά τους αλλεπάλληλους πυροβολισμούς και τις επελάσεις του ιππικού. Ο τελικός απολογισμός στις διάφορες συμπλοκές την ημέρα εκείνη ήταν έντεκα νεκροί και δεκατρείς τραυματίες.
Τα αιματηρά γεγονότα στη Θεσσαλία απασχόλησαν εντονότατα το πανελλήνιο. Τρεις μήνες αργότερα τον Ιούνιο του 1910 οι πρωτεργάτες των αγροτικών κινητοποιήσεων στην Καρδίτσα και στην Λάρισα οδηγούνται στα δικαστήρια της Λαμίας και της Χαλκίδας και αθωώνονται.
Το αγροτικό όμως πρόβλημα παραμένει μολονότι η αναθεωρητική βουλή του 1911 ψηφίζει διάταξη που επιτρέπει την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Η κυβέρνηση Βενιζέλου αν και αναγνωρίζει την ανάγκη μεταρρύθμισης της ιδιοκτησίας δεν προχωρεί σε απαλλοτριώσεις.
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι και στη συνέχεια ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος παραπέμπουν το αγροτικό ζήτημα στις ελληνικές καλένδες. Η προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης ανακοινώνει την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών, είδηση που ενθουσιάζει τον αγροτικό κόσμο όμως η Κυβέρνηση Βενιζέλου δεν εφαρμόζει αμέσως την αγροτική μεταρρύθμιση.
Μετά την Μικρασιατική καταστροφή και τη συρροή εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων το αγροτικό ζήτημα παίρνει νέες διαστάσεις. Το 1923 η επαναστατική Κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα παίρνει επιτέλους τη μεγάλη απόφαση. Απαλλοτριώνει τα μεγάλα τσιφλίκια και διανέμει στους ακτήμονες καλλιεργητές γεωργικό κλήρο.
Παραπομπές
(1) Η Συνθήκη του Βερολίνου με την οποία η Θεσσαλία απέκτησε την ελευθερία της, αφού έμεινε υπόδουλος στους Τούρκους 470 χρόνια περίπου και η οποία ήρθε ως δικαίωση δύο Θεσσαλικών επαναστάσεων 1854 και 1878, υπογράφηκε στις 24 Μαΐου 1881.
(2) Λάζαρου Αρσενίου. «Η εξέγερση στον Παλαμά το 1905». Πρακτικά Α΄ Ιστορικού
Συνεδρίου Παλαμά. Τόμος δεύτερος.
(3) Σοφοκλή Τριανταφυλλίδη «Οι κολλίγοι της Θεσσαλίας».
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ
1) ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Δ. ΜΠΟΥΣΔΡΑ: Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΣ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ
2) ΣΟΦΟΚΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ: ΟΙ ΚΟΛΛΙΓΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
3) ΛΑΖΑΡΟΥ ΑΡΣΕΝΙΟΥ: Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΛΑΜΑ 1905, ΠΡΑΚΤΙΚΑ Α΄ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ
4) ΜΑΡΟΥΛΑΣ ΚΛΙΑΦΑ: ΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΕΝΘΕΤΟ ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΕΦΗΜ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
5) Γ. ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑ: ΚΙΛΕΛΕΡ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ
6) ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΦΙΡΦΙΡΗ: Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΑ Α΄ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΤΟΝΟΣ Α΄
7) ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΦΙΡΦΙΡΗ: ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ, ΕΦΗΜ. «ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ» 26 – 10 – 1995
8) Δ. Κ. ΤΣΟΠΟΤΟΥ: ΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ
9) ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΕΝΙΑ» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1981, ΤΕΥΧΟΣ 44
10) ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΦΙΡΦΙΡΗ: Η ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΤΟΝ 20 ΑΙΩΝΑ, ΕΦΗΜ. «ΠΡΩΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ» 31 – 12 – 1999
