Η κατανομή των συγχρηματοδοτούμενων πόρων στη χωρική κλίμακα των Περιφερειών είναι γνωστό από τη διαθέσιμη ερευνητική βιβλιογραφία ότι ακολουθεί μια τάση ολοένα και περισσότερο αντίστροφη της αναδιανεμητικής, δηλ. αποδυναμώνεται η αρχική τάση συγκέντρωσης των πόρων σε περιοχές με υστερήσεις και κοινωνικο-οικονομικά μειονεκτήματα υπέρ των αναπτυξιακών πόλων. Και εντός των Περιφερειακών Ενοτήτων, διαθέσιμες έρευνες δείχνουν την ύπαρξη μεγάλων αποκλίσεων με Δήμους να απολαμβάνουν σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις πόρων ανά μόνιμο κάτοικο και σημαντικά υψηλό δείκτη χρηματοδοτικής εύνοιας (δηλαδή μεγαλύτερο ποσοστό χρηματοδοτήσεων σε σχέση με την πληθυσμιακή τους βαρύτητα, βλ. αναλυτικά http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/19/3/1353.pdf).
Πρόσφατη αρθρογραφία για την περιοχή της Π.Ε Λάρισας (http://www.larissanet.gr/2018/08/29/synchrimatodotoumenoi-evropaikoi-poroi-kai-chorikes-anisotites-stin-pe-larisas) επίσης, επιβεβαιώνει την ύπαρξη σημαντικών αποκλίσεων σε επίπεδο νομού, ενώ το παράδειγμα της Λακωνίας (http://www.insider.gr/apopseis/vlogs/80345/lakonia-kai-anaptyxiaki-anatropi) με συγκριτικά στοιχεία για τις προγραμματικές περιόδους 2000-2006 και 2007-2013 δείχνει όχι μόνο την ύπαρξη ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων και αποκλίσεων αλλά και μια δυναμική διάσταση ανατροπών. Ποια είναι άραγε η κατάσταση στην Π.Ε. Καρδίτσας στη βάση αξιοποίησης δεδομένων για τους συγχρηματοδοτούμενους πόρους (ΚΠΣ, ΕΣΠΑ) την περίοδο 2000-2013; Υπάρχουν αποκλίσεις και ανισότητες και εάν ναι, εμφανίζουν τάση παγίωσης ή ανατροπής; Ποιοι είναι οι «κερδισμένοι» και «χαμένοι» χωρικά στην Π.Ε. Καρδίτσας;
Σε επίπεδο λοιπόν Δήμων της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας κατά την προγραμματική περίοδο 2007-2013, o Δήμος Καρδίτσας συγκεντρώνει σε απόλυτες τιμές το μεγαλύτερο ύψος συγχρηματοδοτούμενων πόρων για έργα (οι ενισχύσεις σε ιδιώτες θα παρουσιαστούν στο 2ο μέρος), περίπου 38 εκατ. ευρώ και ακολουθούν οι Δήμοι Παλαμά (10,6 εκατ. ευρώ), Μουζακίου (8,4 εκατ. ευρώ), Σοφάδων (7,1 εκατ. ευρώ), Λίμνη Πλαστήρα (5,3 εκατ. ευρώ) και Αργιθέας (1,4 εκατ. ευρώ)
Ωστόσο, τα συνολικά δεδομένα κρύβουν μια διαφορετική ανάγνωση αν σταθμιστούν με πληθυσμιακά και άλλα κριτήρια. Ο σημαντικότερος δείκτης είναι οι δαπάνες των συγχρηματοδοτούμενων πόρων ανά μόνιμο κάτοικο. Σύμφωνα με αυτόν τον δείκτη, την περίοδο 2007-2013, ο Δήμος με την υψηλότερη σχετική τιμή είναι ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα με 1146 ευρώ ανά μόνιμο κάτοικο και ακολουθούν οι Δήμοι Καρδίτσας με 680 ευρώ, ο Δήμος Μουζακίου με 639 ευρώ, ο Δήμος Παλαμά με 635 ευρώ, ο Δήμος Αργιθέας με 403 ευρώ και τελευταίος ο Δήμος Σοφάδων με 376 ευρώ
Με κριτήριο την επίδοση/ εύνοια, δηλ. το λόγο χρηματοδοτικής βαρύτητας ως προς την πληθυσμιακή βαρύτητα στο χωρικό επίπεδο της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας, ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα εμφανίζει την υψηλότερη επίδοση στην περιοχή με δείκτη 182 (δηλαδή απέσπασε 182% των συγχρηματοδοτούμενων πόρων που θα αντιστοιχούσε στην πληθυσμιακή βαρύτητά του), ακολουθούμενος από τους Δήμους Καρδίτσας και Μουζακίου που απέσπασαν κάτι παραπάνω από αυτό που θα αναλογούσε μόνο με πληθυσμιακά κριτήρια (108% και 102% αντιστοίχως). Οι Δήμοι Παλαμά, Αργιθέας και Σοφάδων καταγράφουν τις χαμηλότερες τιμές στο σχετικό δείκτη, στοιχείο δηλωτικό της υπο-χρηματοδότησής τους σε σχέση με την πληθυσμιακή τους βαρύτητα στο σύνολο της περιοχής.
Σε σχέση με την περίοδο 2000-2006 (3ο ΚΠΣ) και με κριτήριο τις δαπάνες (ευρώ) συγχρηματοδοτούμενων έργων ανά μόνιμο κάτοικο, καταγράφεται θετική εξέλιξη για όλους τους Δήμους εκτός του Δήμου Αργιθέας. Ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα καταγράφει τη μεγαλύτερη σχετική αύξηση ανά μόνιμο κάτοικο (887 ευρώ), ακολουθούμενους από τους Δήμους Μουζακίου, Παλαμά, Σοφάδων και Καρδίτσας ενώ ο Δήμος Αργιθέας καταγράφει μείωση της σχετικής δαπάνης κατά 48 ευρώ ανά μόνιμο κάτοικο.
Με κριτήριο την επίδοση/ εύνοια, δηλ. το λόγο χρηματοδοτικής βαρύτητας ως προς την πληθυσμιακή βαρύτητα στο χωρικό επίπεδο της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, καταγράφονται σημαντικές διαφοροποιήσεις. Ο Δήμος Λίμνης Πλαστήρα εμφανίζει το μεγαλύτερο σχετικό δείκτη (αύξηση της χρηματοδοτικής επίδοσης/εύνοιας κατά 114 ποσοστιαίες μονάδες), ακολουθούμενος από τους Δήμους Μουζακίου και Σοφάδων. Μείωση του σχετικού δείκτη καταγράφεται στους Δήμους Καρδίτσας, Παλαμά και Αργιθέας.
Τα συγκριτικά στοιχεία των περιόδων 2000-2006 και 2007-2013, παρά τους όποιους μεθοδολογικούς περιορισμούς, αποτελούν μια σημαντική ένδειξη για την Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας όσον αφορά την τάση συγκέντρωσης των συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών πόρων ανά επιμέρους περιοχή. Φαίνεται λοιπόν ότι η περιοχή του Δήμου Λίμνης Πλαστήρα κατέγραψε τη μεγαλύτερη αύξηση και βελτίωση της συγκριτικής της θέσης, τόσο με όρους δαπανών ανά μόνιμο κάτοικο όσο και χρηματοδοτικής επίδοσης/εύνοιας. Ακολουθεί η περιοχή του Δήμου Μουζακίου με τη δεύτερη καλύτερη συγκριτική επίδοση, ενώ η περιοχή του Δήμου Καρδίτσας, παρά τη σημαντική πτώση διατηρεί ένα θετικό δείκτη χρηματοδοτικής επίδοσης. Οι υπόλοιπες τρείς περιοχές της Περιφερειακής Ενότητας, δηλ. αυτές των Δήμων Παλαμά, Αργιθέας και Σοφάδων, έχουν αρνητικούς δείκτες χρηματοδοτικής εύνοιας και μάλιστα με δείκτες κάτω του 70 (δηλ. συγκεντρώνουν χρηματοδοτήσεις σε ποσοστό που αντιστοιχεί κάτω του σχετικού πληθυσμιακού τους βάρους σε επίπεδο Π.Ε. Καρδίτσας).
Οι σχετικές επιδόσεις των περιοχών της Π.Ε. Καρδίτσας συνδέονται με μια σειρά παράγοντες, όπως ο εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός έργων και η διοικητική και οργανωτική επάρκεια των ίδιων των Δήμων. Η στρατηγική επιλογή ενίσχυσης των ορεινών περιοχών της Καρδίτσας αποτυπώνεται στους σχετικούς δείκτες και απομένει να αποτιμηθεί η σχετική αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των σχετικών παρεμβάσεων. Η στασιμότητα ή ακόμα και υποχώρηση των περιοχών της Αργιθέας, του Παλαμά και των Σοφάδων οφείλει να προβληματίσει για μια σειρά λόγους (δημογραφικούς, παραγωγικούς, κοινωνικούς). H περιοχή της Αργιθέας πρέπει να ενισχυθεί στο πρότυπο συνολικά του ορεινού δυτικού άξονα της Π.Ε. ως τόπου φυσιολατρικού τουρισμού στη βάση μιας χωρικά ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη δημιουργία συνδέσεων, προσβασιμότητας και αλυσίδας αξίας στην ευρύτερη περιοχή των Αγράφων. Οι περιοχές Παλαμά και Σοφάδων αντιμετωπίζουν το ζήτημα της αναδιάρθρωσης του πρωτογενή τομέα και την ανάγκη παραγωγικού μετασχηματισμού με ενίσχυση της μεταποίησης, του εμπορίου, της γεωργικής έρευνας και καινοτομίας, αλλά και του πολιτισμού και τουρισμού λόγω των αναξιοποίητων φυσικών και πολιτισμικών πόρων. Σε κάθε περίπτωση, ο επανασχεδιασμός κρίσιμων υποδομών στη χώρα, όπως αυτών της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οφείλει να λάβει υπόψη τις χωρικές ανισότητες και τις τοπικές ανάγκες παραγωγικού μετασχηματισμού έτσι ώστε να συμβάλει στην ισόρροπη και βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Του Δημήτρη Μπουρίκου, Πολιτικού-Κοινωνικού Επιστήμονα, Αποφ. Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, Υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Αθηνών (Α ΄ Μέρος)
