Ολοκληρώθηκαν με επιτυχία οι εργασίες του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου με θέμα «Δημοτικό τραγούδι και Ιστορία» που οργάνωσαν από κοινού το Κέντρο Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας «Ο ΑΠΟΛΛΩΝ» Καρδίτσας και το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας σε συνεργασία με την Περιφέρεια Θεσσαλίας-Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, το Δήμο Καρδίτσας, τις Δ/νσεις Π/βάθμιας και Δ/θμιας Εκ/σης Καρδίτσας, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας και την Ένωση Πολιτιστικών Συλλόγων Καρδίτσας.
Ο πρόεδρος του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου καθηγητής Ευάγγελος Αυδίκος με τη λήξη και της τελευταίας συνεδρίας παρουσίασε τα συμπεράσματα και τους προβληματισμούς που μπήκαν από τους εισηγητές και τους συνέδρους που είναι τα παρακάτω:
1.Η έρευνα του δημοτικού τραγουδιού επανέρχεται, καθώς αναζωπυρώνεται το ενδιαφέρον των επιστημόνων αλλά και του κοινού. Έλαβαν μέρος πάνω από 70 καταξιωμένοι μελετητές(καθηγητές πανεπιστημίων, ερευνητικό προσωπικό της Ακαδημίας Αθηνών, διδάκτορες, υποψήφιοι διδάκτορες, μουσικοσυνθέτες και μουσικοί, σχολικοί σύμβουλοι και εραστές του λαϊκού πολιτισμού).Αξιομνημόνευτη είναι η συμμετοχή πολλών νέων επιστημόνων, που προσκόμισαν τη γνώση, τη θεωρία και την αγάπη τους για το δημοτικό τραγούδι, γεγονός που αποτελεί παρακαταθήκη κι ελπίδα για το μέλλον της έρευνας.
2.Αποδείχτηκε ότι η έρευνα του δημοτικού τραγουδιού δεν στερεύει ποτέ. Παραμένουν πτυχές αδιερεύνητες, ενώ κάθε εποχή επανεξετάζει και συνομιλεί με το δικό της τρόπο όσα έχουν γραφτεί ως τώρα. Στο συνέδριο ήρθαν στην επιφάνεια άγνωστες συλλογές δημοτικών τραγουδιών(του Ανδρέα Λασκαράτου), που ρίχνουν πιο έντονο φως στη σχέση της επώνυμης δημιουργίας του 19ου αιώνα(Σολωμός, Κάλβος) με το δημοτικό τραγούδι. Πέραν αυτού, ασκήθηκε κριτική στον υποκειμενικό λόγο του Αποστολάκη , όταν αξιολογούσε τη συλλογή δημοτικών τραγουδιών του Αραβαντινού, τον οποίο θεωρούσε υπεύθυνο για παρεμβάσεις στα δημοτικά τραγούδια. Αυτή η διαπίστωση τροφοδότησε μια συζήτηση για τη σχέση των συλλογέων με τα δημοσιευόμενα τραγούδια. Πρόκειται για ένα τεράστιο ζήτημα, που χρειάζεται να διερευνηθεί συστηματικά.
3.Όλα αυτά , όμως, ανέδειξαν τη σημασία της λαϊκής μας παράδοσης ως ακένωτης πηγής για τους δημιουργούς. Οι σχετικές εισηγήσεις υπογράμμισαν ότι τόσο η επώνυμη λογοτεχνική δημιουργία(Γκανάς, Ζατέλη) όσο και η μουσική(Μπακαλάκος) έχουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας και αξιοποίησης της τεράστιας δημιουργικής και αισθητικής δύναμης του δημοτικού τραγουδιού. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι να μην αντιμετωπίζεται η επώνυμη δημιουργία ως ένας χώρος αποθησαύρισης λαογραφικών μοτίβων αλλά ως ένα πεδίο δυναμικής συνομιλίας με τα ουσιώδη γνωρίσματα του δημοτικού τραγουδιού. Πέραν τούτου, υπογραμμίστηκε η σχέση παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής.
4.Ένα άλλο θέμα που αναπτύχθηκε ήταν η μυθοποιητική τάση του δημοτικού τραγουδιού. Πρόκειται για μια καίρια επισήμανση, ώστε να αποσυνδεθεί το δημοτικό τραγούδι ως μια δημιουργία που αποτυπώνει τα ιστορικά γεγονότα και το χρόνο με τρόπο ακριβή. Αποδείχτηκε ότι η παρουσία και ο τρόπος αναπαράστασης, στα δημοτικά τραγούδια ή άλλα κείμενα, της μορφής κάποιων ηρώων υπερτονίζεται ή υποτιμάται(περίπτωση Αθανασίου Διάκου) ανάλογα με τους εξουσιαστικούς κύκλους της εποχής του ή και των μεταγενεστέρων. Επιπλέον, τα βαλκανικά παραδείγματα υπογραμμίζουν τη σχέση της λαϊκής σκέψης με την έννοια του χρόνου. Πρόσωπα και γεγονότα μετακινούνται και οι ιστορικές εποχές συμφύρονται με αποκλειστικό γνώμονα την αφηγηματική ανάγκη του λαϊκού δημιουργού.
5.Ένα άλλο σημαντικό θέμα, στο οποίο αναφέρθηκαν αρκετές εισηγήσεις ήταν ο άνομος έρωτας ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετική εθνότητα ή θρησκευτική πίστη. Πιο συγκεκριμένα, εστίασαν στη σχέση της ορθόδοξης πίστης με τους ετερόδοξους(μουσουλμάνοι, εβραίοι). Γιατί ο άγιος Γεώργιος αποδέχεται ή αρνείται την προσφορά του ερωτευμένου αλλόδοξου προς τον άγιο ώστε ν’ ανοίξει την πόρτα του μοναστηριού και να του παραδώσει την χριστιανή κόρη που αγάπησε. Δόθηκαν διάφορες απαντήσεις σ’ αυτό το ερώτημα, με κυρίαρχο το επιχείρημα ότι οι παραλλαγές για τις διαφορετικές επιλογές οφείλονται είτε σε παρεμβάσεις(των συλλογέων ή άλλων φορέων) είτε στο διαφορετικό ιστορικό πλαίσιο(από την αυτοκρατορία στο εθνικό κράτος).
6.Αρκετοί εισηγητές παρουσίασαν τοπικά θέματα(παραλογές,ιστορικά και κλέφτικα-ληστρικά τραγούδια) από διάφορες περιοχές(Πήλιο, Ελασσόνα, Λαμία, Άρτα, Κύπρος, Άγραφα, Παλαμάς, Καρδίτσα,κ.λπ.). Αυτά τα τραγούδια που συνιστούν παραλλαγές είναι ένα πεδίο πρόκλησης για την έρευνα, δεδομένου ότι έρχεται στην επιφάνεια νέο υλικό που φωτίζει αρκετές πτυχές τόσο της ταξινόμησης όσο και της έρευνας του τραγουδιού. Διαμορφώνεται, ακόμη, μια εναργής πινακοθήκη τοπικών ηρώων και ποιητικών συνθέσεων λαϊκής ποίησης.
7.Φωτίστηκε η θρηνητική λαϊκή παράδοση αλλά και η αντίστοιχη των επώνυμων δημιουργών της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Πρόκειται για ένα πεδίο που προσφέρεται για περαιτέρω έρευνα, καθώς το υπερφυσικό και η θρηνητική παράδοση δεν έχει καλυφθεί επαρκώς από την έρευνα.
8.Τέλος, το συνέδριο ανέδειξε έντονα τη διάσταση των εφαρμογών και αξιοποίησης του δημοτικού τραγουδιού, αλλά και της μουσικής και του παραδοσιακού χορού, στην εκπαιδευτική διαδικασία. Όλες οι ανακοινώσεις που εστίασαν σ’ αυτό τον τομέα παρουσίασαν το διδακτικό τους μοντέλο, που προκάλεσε ενδιαφέρουσες αντιδράσεις στην τάξη. Ωστόσο, τονίστηκε ότι χρειάζεται η εμπλοκή μεγαλύτερου αριθμού εκπαιδευτικών σ’ αυτή τη διαδικασία που αναδεικνύεται σε προνομιακό πεδίο για την εξοικείωση των μαθητών με το δημοτικό τραγούδι. Κι αυτή η ενέργεια εκπορεύεται όχι από μια ρομαντική διάθεση προς το παρελθόν αλλά από τη διαπίστωση πως το δημοτικό τραγούδι και συνολικά ο λαϊκός πολιτισμός έχουν τη δυνατότητα να συνεισφέρουν καταλυτικά στην εκπαιδευτική διαδικασία. Καλλιεργούν πολλές δεξιότητες, με πρώτη την αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα που είναι ζωτικής σημασίας στον 21ο αιώνα.
Ως εκ τούτου, τα προαναφερθέντα ενισχύουν την άποψη ότι η υποτίμηση της παρουσίας του δημοτικού τραγουδιού στα σχολικά αναγνώσματα είναι εσφαλμένη. Υπάρχει μες το δημοτικό τραγούδι μια δύναμη εν υπνώσσει , την οποία μπορεί να ενεργοποιήσει ένας καταρτισμένος και εξοικειωμένος με το λαϊκό πολιτισμό εκπαιδευτικός.
- Όλοι οι σύνεδροι συμφώνησαν ότι η παρουσία της λαογραφίας ως επιστήμης και η διάχυση του λαϊκού πολιτισμού στην εκπαιδευτική πράξη είναι αναγκαία συνθήκη , ώστε το δημοτικό τραγούδι να συνεχίζει να εμπνέει τις νεότερες γενιές,
Κλείνοντας τις εργασίες του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου η Πρόεδρος του Κέντρου Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας «Ο ΑΠΟΛΛΩΝ» Καρδίτσας Βασιλική Κοζιού-Κολοφωτιά ανέφερε τα παρακάτω:
Ένα ακόμα Πανελλήνιο Συνέδριο κατάφερε να φέρει εις πέρας το Κέντρο Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας «Ο ΑΠΟΛΛΩΝ Καρδίτσας. Οι δυσκολίες πολλές αλλά η αγάπη, το μεράκι και η διάθεση προσφοράς των μελών του περίσσια. Όμως αυτά δεν είναι αρκετά για την οργάνωση ενός επιστημονικού Συνεδρίου. Αρωγός μας, όσον αφορά στην επιστημονική στήριξη, ήταν όλα αυτά τα χρόνια το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το οποίο στήριξε και τα πέντε Πανελλήνια Συνέδρια.
«Λαϊκά μουσικά όργανα- Λαϊκοί οργανοπαίχτες» ο τίτλος του 1ου Συνεδρίου, «Η Πολιτιστική κληρονομιά στη Θεσσαλία» του 2ου, με πρόεδρο των δυο αυτών συνεδρίων τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Βασίλη Αναγνωστόπουλο. «Γυναίκα και παράδοση» του 3ου με πρόεδρο τον Καθηγητή κ. Δημήτρη Σακκή, «Λαϊκός Πολιτισμός και Εκπαίδευση» του 4ου με πρόεδρο τον κ. Ευάγγελο Αυδίκο, που μας έκανε την τιμή να είναι πρόεδρος και του 5ου Πανελλήνιου Συνεδρίου.
Στα πέντε αυτά πανελλήνια συνέδρια πήραν μέρος ως εισηγητές σημαντικοί πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, μελετητές, ερευνητές της τοπικής ιστορίας και λαογράφοι, οι οποίοι συνέβαλαν σημαντικά με τις ανακοινώσεις τους στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης με αποτέλεσμα σε κάθε κάλεσμά μας οι αιτήσεις συμμετοχής να ξεπερνούν της εκατό, πράγμα που μας ανάγκασε, ως οργανωτική επιτροπή, να καθιερώσουμε τις παράλληλες συνεδρίες στα δυο τελευταία συνέδρια.
Οι ανακοινώσεις, ο εποικοδομητικός διάλογος και τα συμπεράσματα των συνεδρίων θα έμειναν μέσα στις αίθουσες διεξαγωγής των συνεδρίων, αν το Κέντρο «Ο Απόλλων» δεν φρόντιζε για την έκδοση των πρακτικών. Με τη στήριξη του Δήμου Καρδίτσας, της Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας αλλά και κάποιων χορηγών της πόλης μας, καταφέραμε να δώσουμε στο αναγνωστικό κοινό τέσσερις πολύτιμους τόμους πρακτικών. Αν όλοι οι εισηγητές μας στείλουν μέσα σε ένα μήνα τις εισηγήσεις τους, μέχρι τα τέλη του Δεκέμβρη θα έχουμε έτοιμο τον τόμο και του 5ου Συνεδρίου.
Μέσα στην επόμενη εβδομάδα θα ξαναστείλουμε την επιστολή για τον τρόπο γραφής και την έκταση των εισηγήσεων σας και θα σας παρακαλούσαμε να τις στείλετε μέχρι τις 30 Νοεμβρίου αντί την τριακοστή Ιανουαρίου, όπως σας ενημερώσαμε με προηγούμενη επιστολή μας, για να βγουν τα πρακτικά, όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Πριν κλείσω όμως θα ήθελα να ευχαριστήσω τους χορηγούς μας που συνέβαλαν σημαντικά στην πραγματοποίηση του Συνεδρίου. Αυτοί είναι: τα Βιβλιοπωλεία Παιδεία, το φωτογραφείο Φως και Γραφή, o Ξυλόφουρνος Ζυμωτό, το Ιδιωτικό ΙΕΚ Ευρωιδέα, ο κ. Απόστολος Πέτρου, που μας παραχώρησε το Δημοτικό Κινηματοθέατρο για την πραγματοποίηση της πρώτης πανηγυρικής Συνεδρίας, ο Ηλίας Καρκαλέτσης υπεύθυνος των εκτυπώσεων graphicart και το ξενοδοχείο Άστρον.
Ευχαριστούμε θερμά το Θέατρο Όψεις και το Δημιουργικό Εργαστήρι, που συμμετείχαν στις εργασίες με μια θεατρική παράσταση εμπνευσμένη από το τραγούδι «Του νεκρού αδερφού», η οποία απέσπασε τα πιο κολακευτικά σχόλια.
Τέλος ευχαριστώ τα Μ.Μ.Ε. για τη μεγάλη προβολή του Συνεδρίου πριν και κατά την διάρκεια των εργασιών του, όλους όσοι βοήθησαν στην προετοιμασία του και στην πραγματοποίησή του, καθώς και όλους εσάς που συμμετείχατε στις εργασίες του.
Αγαπητοί εισηγητές και σύνεδροι το όμορφο και ενδιαφέρον συνεδριακό ταξίδι τελειώνει σήμερα εδώ στον όμορφο χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης. Καλή αντάμωση τον Οκτώβριο του 2017. Η Καρδίτσα θα ανοίξει και πάλι διάπλατα την αγκαλιά της να σας υποδεχτεί.
