Μεγαλογαιοκτήμονες, μορτίτες, αντισπορίτες, γεωργοϋπηρέτες, ημινομάδες κτηνοτρόφοι… Όλοι αυτοί ανήκουν στην παλιά, γνωστή συζήτηση περί «αγροτικού ζητήματος»; Ή μήπως πρόκειται για ένα λεξιλόγιο που μας βοηθάει να θέσουμε νέα ερευνητικά ερωτήματα για τις παραγωγικές σχέσεις στον θεσσαλικό κάμπο; Άραγε πόσο ακριβά έχει πληρώσει η ιστορική επιστήμη και –κυρίως- η κοινωνία, την ιδεολογική φόρτιση/ πόλωση που προκαλούν εδώ και πολλές δεκαετίες λέξεις, όπως «τσιφλικάς» και «κολλήγος»; Και το σημαντικότερο: τι πραγματικά γνωρίζουμε για τους πρωταγωνιστές αυτού του έργου;
Η ανάγκη μιας συνολικής, πλήρους και οριστικής αποτίμησης της διαδικασίας αγροτικής μεταρρύθμισης, όχι μόνο του 1917 αλλά και όσων προσπαθειών επίλυσης του αγροτικού ζητήματος προηγήθηκαν, από τα τέλη ήδη του 19ου αιώνα και ως το μεσοπόλεμο, υπήρξε το κεντρικό, κεφαλαιώδες συμπέρασμα της διεπιστημονικής ημερίδας, η οποία πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο από τους «Φίλους του Μουσείου Πόλης της Καρδίτσας» με την επιστημονική στήριξη του μουσείου, υπό την αιγίδα του Δήμου Καρδίτσας. Τόσο η ημερίδα του Σαββάτου, στην αίθουσα του ΕΒΕ, όσο και η περιήγηση στον δυτικοθεσσαλικό κάμπο που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή, 15 Οκτωβρίου, συνδιοργανώθηκαν από την Περιφερειακή Ενότητα Καρδίτσας, τον ΔΟΠΑΚ, το Επιμελητήριο και τον Δικηγορικό Σύλλογο, ενώ στηρίχθηκαν πρόθυμα σε οικονομικό επίπεδο και από άλλους φορείς όπως και αρκετούς ιδιώτες (Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας, Ενεργειακή Συνεταιριστική Εταιρία Καρδίτσας, Αγροτικός Συνεταιρισμός «Διόνυσος», ΚΤΕΛ Καρδίτσας, Μεταλλικό Νερό «Θεόνη», Damavand Α.Ε., Αλ. Γκουσιάρης, «Διαλεχτό», «Αρτογεύσεις» Λάππα, Φοροτεχνικό γραφείο Παπαδημητρίου-Τσανάκα, καφές «Διάνα», GRANAZEI-Girarte). Οι εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο διαθεσσαλικής συνεργασίας επιστημονικών σωματείων από τους τέσσερις νομούς της Θεσσαλίας με τον συντονισμό του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Χαρ. Χαρίτου.
Στην διεπιστημονική ημερίδα του Σαββάτου, την οποία χαιρέτησαν ο δήμαρχος Καρδίτσας, Φώτης Αλεξάκος, η βουλευτής του Σύριζα, Σούλα Κατσαβριά και ο πρόεδρος των ‘‘Φίλων‘‘, και την οποία συντόνισε η Δ. Γάκη, συμμετείχαν διακεκριμένοι ιστορικοί (Σωκρ. Πετμεζάς, Δ. Παναγιωτόπουλος, Σπ. Πλουμίδης, Γ. Γάσιας, Δ. Αγγελής-Δημάκης) ανθρωπολόγοι (Β. Καμινιώτης), κοινωνικοί επιστήμονες (Θ. Σπύρος), γεωγράφοι (Δ. Γούσιος) αλλά και επιστήμονες από το χώρο των θετικών επιστημών, οι οποίοι αναπτύσσουν πολύ χρήσιμες για την ιστορική έρευνα μεθόδους χαρτογράφησης (Κ. Ντάσιου), καθώς και χωρικής ανάλυσης και εικονικής αποτύπωσης (Δ. Γάκη, Γ. Φαρασλής, Μ. Μαρδάκης). Ανάμεσα στους εισηγητές ήταν επίσης και η βραβευμένη τρικαλινή συγγραφέας και ερευνήτρια τοπικής ιστορίας, κ. Μαρούλα Κλιάφα αλλά και η ερευνητική ομάδα του μουσείου πόλης, η οποία εκτός από την οργανωτική ευθύνη και τη συμβολή στη μελέτη του αγροτικού θεσσαλικού χώρου (Φ. Λέκκα), είχε και την επιμέλεια παρουσίασης, επεξεργασμένης σε μορφή βίντεο, με θέμα την Καρδίτσα του 1917 μέσα από αρχειακές πηγές, μουσειακά αντικείμενα, φωτογραφίες και εφημερίδες εποχής (Π. Κομπορόζος, Φ. Λέκκα, Β. Στάθης). Ιδιαίτερα χρήσιμο για την κατανόηση του ιστορικού πλαισίου ήταν και το βίντεο από κινηματογραφικά και φωτογραφικά επίκαιρα της εποχής, λήψεις κυρίως του γαλλικού στρατού κατοχής στη Θεσσαλία πριν την επικράτηση της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας του Ελ. Βενιζέλου, το οποίο επιμελήθηκε ο Χαρ. Χαρίτος. Κορυφαία στιγμή της ημερίδας υπήρξε η συζήτηση ανάμεσα στον ιστορικό, καθ. του Παν/μίου Κρήτης, Σωκρ. Πετμεζά, με τον γεωγράφο, καθ. του Παν/μίου Θεσσαλίας, Δημ. Γούσιο με συντονίστρια την Μαρία-Χριστίνα Χατζηϊωάννου, Δ/ντρια Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Οικονομικής Ιστορίας.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον για εισηγητές και κοινό είχε επίσης η περιήγηση στον κάμπο την επόμενη μέρα, την οποία οργάνωσε ο Π. Κομπορόζος. Στους πρώτους σταθμούς της διαδρομής (κτήρια ΕΓΣΚ, Α.Σ. «Διόνυσος», Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης Υπ. Γεωργίας, Σταθμός Επιβητόρων, Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Βάμβακος) οι υπεύθυνοι, Β. Μούντζιας, Φ. Γκαζούνης, Κλ. Καλοστύπη και Μοχ. Νταράουσε, ξενάγησαν στους αντίστοιχους χώρους, προσφέροντας, όπου ήταν εφικτό, τη δυνατότητα πειραματικής επίδειξης της λειτουργίας μηχανημάτων, όπως υποδειγματικά συνέβη από τους κ. Γκαζούνη και Νταράουσε. Επόμενος προορισμός ήταν η Μητρόπολη, όπου φοιτητές της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Ε.Μ.Π., με τη βοήθεια του καρδιτσιώτη επίκουρου καθ., Χρ. Δεληγιάννη, παρουσίασαν την εργασία αποτύπωσης που πραγματοποιείται αυτό το διάστημα σε 12 οικισμούς του νομού, στο πλαίσιο σχετικού εργαστηρίου υπό την επίβλεψη 6 διδασκόντων του τμήματος (Γ. Γιαννίτσαρης, Ειρ. Εφεσίου κ.α.).
Επόμενοι σταθμοί της διαδρομής τα τρία σημεία που σχετίζονται με την παρουσία της οικογένειας Ζωγράφου στη Θεσσαλία: το ζαχαροποιείο της Μαγουλίτσας, το συγκρότημα της έπαυλης, του ορυζοποιείου και του ιπποφορβείου στη Λαζαρίνα και κτίσματα του 19ου αιώνα στο Αγνατερό, όπως η οικία Παπαευθυμίου, κτήριο της εποχής του Αλή πασά, στο οποίο στεγάστηκε η πρώτη επιστασία του Ζωγράφου στη Θεσσαλία, ο ναός της Αγίας Παρασκευής και το τοξωτό πετρογέφυρο στην είσοδο του χωριού (Χαρ. Τσιχτής, Βασ. Μούντζιας). Τελικός σταθμός της περιήγησης ήταν η Καρδιτσομαγούλα, όπου οι τοπικοί αιρετοί, Αλ. Αντωνόπουλος και Κ. Γαλανόπουλος, σε συνεργασία με τρεις εκπαιδευόμενους δημόσιων Ι.Ε.Κ. (Ξ. Κουτρουμάνου, Θ. Λάιος, Β. Τσουλά) ξενάγησαν το κοινό στο παράρτημα του μουσείου που στεγάζεται εδώ και λίγους μήνες στις πρώην αποθήκες της ΕΓΣΚ. Το κτήριο φιλοξενεί για την ώρα τις αποθήκες του μουσείου πόλης, ενώ έχουν αρχίσει και εργασίες συντήρησης στο υπό διαμόρφωση πολυδύναμο εργαστήριό του. Κοινός στόχος του Δήμου, του ΔΟΠΑΚ και του μουσείου είναι στον χώρο αυτό να λειτουργήσει σύντομα σε μόνιμη βάση έκθεση με θέμα την ιστορία της εργασίας της υπαίθρου του νομού αλλά και περιοδικές εκθέσεις που θα επιτρέπουν την ανανέωση της εικόνας και της θεματολογίας του μουσείου. Αξίζει να σημειώσουμε ότι από το πρωί της Κυριακής οι συνεργάτες-εκπαιδευόμενοι του μουσείου υποδέχονταν το κοινό στις υπό διαμόρφωση εγκαταστάσεις και παραλάμβαναν αντικείμενα που οι κάτοικοι της Καρδιτσομαγούλας αποφάσισαν να δωρίσουν στο μουσείο. Η περιήγηση έκλεισε με επίσκεψη στο σπίτι του κ. Αποστόλη Παναγιωτάκη, εμπειρία ζωής για τους εκδρομείς, καθώς πρόκειται για ένα πραγματικό μουσείο ‘‘ανοιχτού χώρου‘‘ (open air museum), γνήσιο δείγμα καραγκούνικης αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1930, που εκτός από την αρχική δομή και μορφή, διατηρεί ακόμη και τα αυθεντικά επιχρίσματα στους τοίχους και το δάπεδο από παλαμισμένο χώμα.
Επόμενος στόχος της οργανωτικής επιτροπής του διημέρου είναι πλέον η έκδοση των πρακτικών της ημερίδας, από κοινού με τις αντίστοιχες των υπόλοιπων θεσσαλικών πόλεων αλλά και η αξιοποίηση της ψηφιακής παρουσίασης για την Καρδίτσα του ’17, η οποία θα είναι σύντομα διαδικτυακά προσβάσιμη.
