Το ελεύθερο λογισμικό, αποκτά όλο και περισσότερους φίλους σε όλο τον κόσμο. Ο νομός Καρδίτσας δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος από την εξέλιξη αυτή. Συγκεκριμένα, έχει αξιοποιηθεί, μέχρι σήμερα σε 7 σχολικά εργαστήρια πληροφορικής. Υποστηρικτικό ρόλο στη εγκατάσταση του ελεύθερου λογισμικού παίζει το Κέντρο Πληροφορικής & Νέων Τεχνολογιών (ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ) Καρδίτσας, υπηρεσία της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ν. Καρδίτσας. Για το ρόλο του Ελεύθερου Λογισμικού και την αξιοποίησή του σε σχολικές μονάδες του νομού Καρδίτσας, μας μίλησε ο κ. Βασιλόπουλος Γιώργος, εκπαιδευτικός πληροφορικής, τεχνικός υπεύθυνος του ΚΕΠΛΗΝΕΤ Καρδίτσας.
Τι είναι το Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα;
Ο όρος «Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα» (ΕΛ/ΛΑΚ) δημιουργήθηκε για να ομαδοποιήσει το Ελεύθερο Λογισμικό (ΕΛ) και το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΛΑΚ). Ως σύνολο περιγράφει λογισμικό το οποίο διατίθεται με ειδικές άδειες οι οποίες επιτρέπουν στους χρήστες να μελετήσουν, να τροποποιήσουν και να βελτιώσουν το λογισμικό. Ο τεχνικός τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται αυτό είναι η διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα (source code).
Για παράδειγμα, το Linux είναι ένα ελεύθερο λειτουργικό σύστημα τύπου Unix που αρχικά δημιουργήθηκε από τον Linus Torvalds και στη συνέχεια αναπτύχθηκε με τη βοήθεια προγραμματιστών από όλον τον κόσμο. Τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά του είναι η ταχύτητα και η σταθερότητα του. Έχει απεριόριστες δυνατότητες, απίστευτη ευελιξία και μεγάλη ποικιλία λογισμικού.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ Ελεύθερου Λογισμικού και Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα;
Οι δύο αυτές ομάδες περιγράφουν λογισμικό με παρόμοια μοντέλα ανάπτυξης και διάθεσης. Η κύρια διαφορά είναι ότι ο όρος Ελεύθερο Λογισμικό εστιάζει στις ελευθερίες που παρέχονται στο χρήστη μέσω της αδειοδότησης, ενώ το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα δίνει έμφαση στο τεχνικό σημείο της διαθεσιμότητας του πηγαίου κώδικα και της δυνατότητας συνεργατικής ανάπτυξης.
Από νομική άποψη, αυτές οι διαφορετικές προτεραιότητες εκφράζονται με χρήση αντίστοιχων αδειών χρήσης του λογισμικού. Για παράδειγμα, το Ελεύθερο Λογισμικό διατίθεται με άδεια που εξασφαλίζει τις ελευθερίες προς το χρήστη και απαγορεύει τον περιορισμό τους.
Πόσα προγράμματα ΕΛ/ΛΑΚ υπάρχουν;
Δεν είναι δυνατό να υπάρξει ακριβής καταμέτρηση των έργων ΕΛ/ΛΑΚ, μια που από φύση η ανάπτυξή τους γίνεται με κατανεμημένο τρόπο σε όλο το Διαδίκτυο.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι μόνο στο δικτυακό τόπο SourceForge το Φεβρουάριο 2009 φιλοξενούνταν πάνω από 230.000 έργα ΕΛ/ΛΑΚ, προϊόν συνεργασίας περισσοτέρων από 2 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων χρηστών.
Πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση ΕΛ/ΛΑΚ;
Ακριβείς αριθμοί δεν γίνεται να υπολογιστούν, μια που η διάθεση είναι ελεύθερη. Είναι, ωστόσο, γνωστό ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δικτυακών υπηρεσιών στο Διαδίκτυο παρέχεται με χρήση ΕΛ/ΛΑΚ.
Σε επίπεδο λογισμικού χρηστών, το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο φυλλομετρητής παγκόσμιου ιστού (web browser) Firefox, του οποίου την έκδοση 3.5 έχουν κατεβάσει μέσω Διαδικτύου από τον Ιούλιο 2009 πάνω από 220 εκατομμύρια φορές (από την Ελλάδα πάνω από 1.650.000 φορές). Τον τελευταίο καιρό, επίσης, γίνονται όλο και περισσότερα βήματα για τη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ από δημόσιους φορείς και κυβερνήσεις σε πολλά κράτη.
Ποιός αναπτύσσει τα προγράμματα ΕΛ/ΛΑΚ;
Αν και η κίνηση για το Ελεύθερο Λογισμικό ξεκίνησε το 1985 από ακαδημαϊκό περιβάλλον, η αλματώδης εξάπλωσή του ΕΛ/ΛΑΚ μέχρι σήμερα καλύπτει όλους τους χώρους.
Η πλειονότητα των προγραμματιστών που παράγουν σήμερα ΕΛ/ΛΑΚ είναι μεμονωμένα άτομα, είτε επαγγελματίες του χώρου της πληροφορικής είτε ακόμα και φοιτητές. Ωστόσο υπάρχουν πολλές εταιρείες οι οποίες έχουν ως αντικείμενο την παραγωγή και υποστήριξη ΕΛ/ΛΑΚ. Και φυσικά ΕΛ/ΛΑΚ παράγεται σε πολλά τμήματα μεγάλων εταιρειών πληροφορικής (όπως IBM, HP, κλπ)
Ποιος υποστηρίζει το ΕΛ/ΛΑΚ;
Μεγάλο ποσοστό χρηστών ΕΛ/ΛΑΚ απαιτεί υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης για τη σωστή και αποδοτική χρήση του λογισμικού. Ενώ στις απαρχές της ύπαρξης του Ελεύθερου Λογισμικού οι χρήστες είχαν να βασίζονται μόνο σε αλληλοβοήθεια μέσω ηλεκτρονικής επικοινωνίας, πολύ σύντομα δημιουργήθηκαν εταιρείες που παρείχαν τέτοια υποστήριξη.
Σήμερα υπάρχει πληθώρα εταιρειών και ελεύθερων επαγγελματιών που αναλαμβάνουν επαγγελματική τεχνική υποστήριξη πελατών, καθώς και συναφείς εργασίες όπως εγκαταστάσεις και παραμετροποιήσεις συστημάτων. Λόγω, μάλιστα της φύσης του ΕΛ/ΛΑΚ, ο κάθε χρήστης μπορεί να επιλέγει κάθε στιγμή τον «καλύτερο» πάροχο υποστήριξης (σύμφωνα με τα δικά του κριτήρια), χωρίς να είναι δεσμευμένος σε αποκλειστικές συνεργασίες.
Ποιό όφελος μπορεί να έχει κανείς ώστε να διαθέτει τον πηγαίο κώδικα ενός λογισμικού;
Τις τελευταίες δεκαετίες, η κύρια εμπορική δραστηριότητα στο χώρο λογισμικού είχε τη μορφή πώλησης αδειών χρήσης (για περιορισμένο χρονικό διάστημα ή για απεριόριστο χρόνο), ενώ ο πηγαίος κώδικας αποτελούσε μυστικό των κατασκευαστών.
Ωστόσο, η διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη, καθώς οδηγεί στη δημιουργία καλύτερου τελικού προϊόντος, κυρίως μέσω της συμμετοχής περισσοτέρων ατόμων και της συνολικής συνεισφοράς εργασίας που είναι πολλαπλάσια από αυτή που μπορεί να διαθέσει οποιαδήποτε εμπορική επιχείρηση. Προφανές παράδειγμα αποτελεί η μετάφραση και η τοπικοποίηση του λογισμικού σε περιβάλλοντα και χώρες μακριά από την αρχική κατασκευάστρια εταιρεία.
Στην περίπτωση των μεμονωμένων παραγωγών, η διάθεση του πηγαίου κώδικα βοηθάει την αναγνωρισιμότητα και τη φήμη του δημιουργού, που μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην επαγγελματική του σταδιοδρομία.
Όλα τα ΕΛ/ΛΑΚ διατίθενται δωρεάν;
Δεν υπάρχει καμιά τέτοια δέσμευση. Στη σημερινή πραγματικότητα υπάρχουν πολλά ΕΛ/ΛΑΚ τα οποία πωλούνται (μερικά, μάλιστα, με πολύ υψηλό κόστος). Συνήθως το τίμημα εξασφαλίζει στον αγοραστή και επιπρόσθετες υπηρεσίες, όπως συντήρηση, εγκατάσταση, ή τεχνική βοήθεια.
Αντίστοιχα, ο κατασκευαστής παρέχει δωρεάν το ΕΛ/ΛΑΚ και χρεώνει υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης.
Είναι το ΕΛ/ΛΑΚ καλύτερο λογισμικό;
Είναι προφανές ότι δε μπορεί να υπάρξει μονολεκτική απάντηση σε τόσο γενικό ερώτημα. Ωστόσο πολλές μελέτες έχουν καταδείξει ότι το μοντέλο συνεργατικής ανάπτυξης βασισμένης στην ελεύθερη πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα έχει ως αποτέλεσμα ένα λογισμικό που είναι ασφαλέστερο, αποδοτικότερο, και πιο προσαρμοσμένο στις ανάγκες των χρηστών.
Πρέπει κανείς να χρησιμοποιεί αποκλειστικά ΕΛ/ΛΑΚ;
Οι περισσότεροι χρήστες ΕΛ/ΛΑΚ έχουν κάνει την επιλογή αυτή με τεχνικά κριτήρια. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο καθένας επιλέγει να χρησιμοποιήσει το λογισμικό που καλύπτει περισσότερο τις ανάγκες του. Δεν υπάρχει κανένας όρος για τη μη συνύπαρξη και ταυτόχρονη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ και λογισμικού με άλλο μοντέλο διάθεσης.
Συνήθη κριτήρια για επιλογή λογισμικού είναι οι δυνατότητές του, οι απαιτούμενοι υπολογιστικοί πόροι, και φυσικά οικονομικά κριτήρια. Σε επιχειρησιακά περιβάλλοντα μεγαλύτερη βαρύτητα αποκτούν κριτήρια σχετικά με την υποστήριξη, την επιχειρησιακή συνέχεια και τις πιθανές δεσμεύσεις που προκύπτουν.
Είναι σίγουρη η επιτυχία ενός προϊόντος λογισμικού εάν αυτό δοθεί στην κοινότητα με άδεια τύπου ΕΛ/ΛΑΚ; Είναι κάθε είδους λογισμικό κατάλληλο για τέτοιου είδους άδεια;
Όχι. Καταρχήν, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει το είδος του λογισμικού, καθώς αυτό καθορίζει αφενός μεν το μέγεθος του κοινού στο οποίο απευθύνεται και επομένως τον αριθμό των προγραμματιστών που επιθυμούν να ασχοληθούν με την ανάπτυξή του, αφετέρου δε το ποσοστό αυτών που είναι ικανοί να φέρουν σε πέρας τέτοιο έργο. Για παράδειγμα, ένα λειτουργικό σύστημα ή μία ευρέως χρησιμοποιούμενη δικτυακή υπηρεσία απευθύνονται σε μεγάλη μερίδα χρηστών και προσελκύουν τους πόρους που είναι απαραίτητοι για την ανάπτυξη τους. Αντίθετα, μία πολύ εξειδικευμένη εφαρμογή (π.χ., πολύ μικρού μεγέθους εφαρμογή επεξεργασίας ήχου και εικόνας) απευθύνεται σε περιορισμένο κοινό και υπάρχουν πολλοί λίγοι προγραμματιστές στον κόσμο που να ενδιαφέρονται (και ακόμη λιγότεροι που να μπορούν) να ασχοληθούν με την ανάπτυξή της. Επιπλέον, μία εταιρεία που αναπτύσσει τέτοιου είδους εφαρμογές συνήθως επενδύει χρόνο και προσωπικό για την ανάπτυξη νέων αλγορίθμων που να επιλύουν το εκάστοτε πρόβλημα και αναμένει κάποια απόδοση στην επένδυση που έκανε. Το είδος του λογισμικού, όμως, από μόνο του δεν αρκεί. Η επιτυχία και η διάδοση μιας τέτοιας εργασίας εξαρτάται από την ανάγκη για το εν λόγω προϊόν λογισμικού, την ποιότητα αυτού όταν παραδίδεται στην κοινότητα η πρώτη έκδοση, από την οργάνωση της διαδικασίας ανάπτυξής του ώστε να υποστηρίξει με οργανωτικές δομές τους προγραμματιστές που ενδιαφέρονται, καθώς και από παράγοντες όπως η «διαφήμιση» σε σχετικά sites, η πρωτοπορία της χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας κτλ.
Τι έργο να επιλέξω προς ανάπτυξη;
Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, ένα ΕΛ/ΛΑΚ έργο ξεκινάει επειδή ο ίδιος ο δημιουργός (developer) είχε τη ανάγκη για να αναπτύξει μια εφαρμογή ή εργαλείο. Η ανάπτυξη γίνεται με βάση τις δικές του ανάγκες και προτιμήσεις. Δεν υπάρχει νόρμα στην επιλογή ενός έργου: Στη ερώτηση γιατί κατασκευάστηκε, συνήθως η απάντηση είναι είτε γιατί υπήρχε η ανάγκη είτε γιατί απλώς μπορούσε να γίνει.
Ποια είναι τα μεγέθη όσον αφορά τον αριθμό των χρηστών που ενδέχεται να χρησιμοποιήσουν το λογισμικό;
Εξαρτάται καθαρά από το έργο. Για παράδειγμα το GNOME, ένα πλήρες περιβάλλον εργασίας έχει εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες – πρόκειται όμως για μια δουλειά πολύ μεγάλου μεγέθους, με εκατοντάδες ενεργούς δημιουργούς-προγραμματιστές και ιστορία ετών. Αντίστοιχα μεγάλα έργα έχουν αποτύχει, ενώ άλλα πολύ μικρότερα έχουν ιδιαίτερα μεγάλη απήχηση. Συνήθως οι μικρές εργασίες που χρησιμοποιούνται ευρέως είναι σε επίπεδο συστήματος (π.χ. βιβλιοθήκες κρυπτογράφησης, επεξεργασίας εικόνας κλπ) και αξιοποιούνται από μεγάλες εφαρμογές. Σε γενικές γραμμές το κοινό χρησιμοποιεί λογισμικό το οποίο έχει ανάγκη και απαιτεί από αυτό σταθερότητα στη λειτουργία.
Εν τέλει, το ΕΛ/ΛΑΚ βοηθά την οικονομία;
Πολλές μελέτες έχουν καταδείξει τη θετική συνεισφορά του ΕΛ/ΛΑΚ στην οικονομία, ιδιαίτερα σε χώρες με μικρότερα παραγωγικά μεγέθη.
Οι χρήστες ΕΛ/ΛΑΚ, εκτός από το κέρδος που πιθανότατα έχουν λόγω μικρότερου αρχικού κόστους απόκτησης, διαθέτουν μεγαλύτερη επιλογή.
Από την άλλη μεριά, η διαδεδομένη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ βοηθάει και την τοπική αγορά πληροφορικής. Αντί τα χρήματα να καταλήγουν σε ελάχιστες εταιρείες κατασκευής λογισμικού (σχεδόν αποκλειστικά στο εξωτερικό), διοχετεύονται σε τοπικές εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης και παραμετροποίησης ΕΛ/ΛΑΚ.
Η εταιρεία ΕΛ/ΛΑΚ στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, η εταιρεία ΕΛ/ΛΑΚ ιδρύθηκε το 2008 από 25 Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα και Τεχνολογικά Ιδρύματα. Η εταιρεία ΕΛ/ΛΑΚ είναι μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, έχει ως κύριο στόχο να συμβάλλει στην προώθηση και ανάπτυξη του ΕΛ/ΛΑΚ στο χώρο της εκπαίδευσης, του δημόσιου τομέα και των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Φιλοδοξεί να αποτελέσει κέντρο γνώσης και πλατφόρμα διαλόγου για το Ελεύθερο Λογισμικό και τα οφέλη χρήσης του. Ανάμεσα στους φορείς που συμμετέχουν είναι τα πιο πολλά ελληνικά ΑΕΙ, AΤΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα, ενώ για την υλοποίηση των δράσεων της η ΕΕΛ/ΛΑΚ βασίζεται στη συνεργασία και ενεργή συμμετοχή της ελληνικής κοινότητας χρηστών και δημιουργών(developers) ΕΛ/ΛΑΚ.
Το ΕΛ/ΛΑΚ και το Κέντρο Πληροφορικής & Νέων Τεχνολογιών (ΚΕ.ΠΛΗ.ΝΕ.Τ.) της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Καρδίτσας
Στο ΚΕΠΛΗΝΕΤ Καρδίτσας, όπου και εργάζομαι τα τελευταία τέσσερα χρόνια, έχουμε υιοθετήσει το Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ). Συγκεκριμένα, τόσο οι σταθμοί εργασίας όσο και ο κεντρικός εξυπηρετητής αρχείων (file server) λειτουργεί με το δωρεάν και πολύ αξιόπιστο λειτουργικό σύστημα Ubuntu. Επίσης, τόσο ο δικτυακός τόπος της Δ/νσης Δ/θμιας Εκπ/σης Ν. Καρδίτσας (http://dide.kar.sch.gr/) όσο και του ΚΕΠΛΗΝΕΤ (http://dide.kar.sch.gr/keplinet), έχουν αναπτυχθεί με βάση το ΕΛ/ΛΑΚ.
Η υπηρεσία μας παρέχει τεχνική υποστήριξη και προτείνει ανεπιφύλακτα τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού στις σχολικές και διοικητικές μονάδες εκπαίδευσης. Στο νομό μας, μέχρι σήμερα, 7 σχολικά εργαστήρια λειτουργούν με ελεύθερο λογισμικό, αξιοποιώντας πολύ αποδοτικά (με βάση την τεχνολογία LTSP) τους παλιούς υπολογιστές (έτος κατασκευής 2000). Τα συγκεκριμένα σχολικά εργαστήρια βρίσκονται στις εξής μονάδες :
1ο ΣΕΚ Καρδίτσας
2ο Λύκειο Καρδίτσας
4ο Λύκειο Καρδίτσας
5ο Γυμνάσιο Καρδίτσας
Γυμνάσιο Λυκειακές Τάξεις Ιτέας
ΕΠΑΛ Μουζακίου
ΚΠΕ (Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης) Μουζακίου
Σήμερα, υπάρχουν πολλές εφαρμογές διαθέσιμες δωρεάν που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων. Ενδεικτικά, παραθέτω έναν πίνακα με ονομασίες λογισμικών που ανήκουν στην κατηγορία του ελεύθερου λογισμικού.
| Αντικείμενο | Λογισμικό |
| Αυτοματισμός γραφείου | OpenOffice |
| Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο | Mozilla Thunderbird |
| Φυλλομετρητής | Mozilla Firefox |
| Μαθηματικά | Geogebra |
| Μαθηματικά | C.a.R. |
| Μαθηματικά | Graph |
| Φυσική | PhET |
| Αστρονομία | Celestia |
| Χημεία | IrYdium Chemistry Lab (Virtual Lab Simulation) |
| Σχεδίαση | Dia |
| Σχεδίαση | Εφαρμογή σχεδίασης OpenOffice |
| Εκπαιδευτικές Δραστηριότητες Δημοτικού | Gcompris |
| Επεξεργασία εικόνας | Gimp |
| Προγραμματισμός για παιδιά | Scratch |
| Βάσεις Δεδομένων | MySQL |
Στόχος μας είναι η περαιτέρω διάδοση του ΕΛ/ΛΑΚ και σε άλλα σχολεία της Δευτεροβάθμιας και της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, καθότι είναι δωρεάν, είναι πολύ αξιόπιστο και δεν προσβάλλεται από ιούς.
Για περισσότερες πληροφορίες :
Βασιλόπουλος Γιώργος
Εκπαιδευτικός Πληροφορικής,
Τεχνικός υπεύθυνος ΚΕΠΛΗΝΕΤ Καρδίτσας
τηλ. 2441080340
Για επί πλέον ενημέρωση μπορείτε να ανατρέξετε στους παρακάτω συνδέσμους :
| Εταιρεία ΕΛ/ΛΑΚ | http://www.ellak.gr |
| Πίνακας ισοδύναμων λογισμικών (Ιδιόκτητο Λογισμικό / ΕΛΛΑΚ) | http://www.ellak.gr/index.php?option=com_openwiki&Itemid=103&id=ellak:pinakas_2008_2009 |
| Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοιχτού Κώδικα για την Εκπαίδευση | http://www.ellak.gr/index.php?option=com_openwiki&Itemid=103&id=ellak:ellak_guide_for_education |
Δικτυακή πύλη για το εκπαιδευτικό ΕΛ/ΛΑΚ |
http://opensoft.sch.gr |
