Οι Ευρωπαϊκές ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι ένα Ευρωπαϊκό πρόγραμμα που αποτελεί κοινή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης με στόχο το άνοιγμα των Αρχαιολογικών Χωρών και Μνημείων στο ευρύ κοινό.
Στο πρόγραμμα συμμετέχουν τα τελευταία χρόνια και οι 48 χώρες – μέλη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Πολιτισμού με σύνθημα «Ευρώπη, μία κοινή Κληρονομιά» και περιλαμβάνει εκδηλώσεις σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία με κεντρικό άξονα ένα θέμα που επιλέγεται από κάθε χώρα και εορτάζεται για δύο χρόνια.
Ο εορτασμός για την διετία 2008-2009 έχει ως θέμα: «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά: Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο». Η 19η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με έδρα τα Τρίκαλα, σε συνεργασία με τη Ν.Α. Καρδίτσας, τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και τον Δήμο Καρδίτσας, επέλεξε να συμμετάσχει στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχοντας ως κεντρικό θέμα: «Τα ζώδια και ο τροχός της ζωής στην Ι. Μ. Ρεντίνας Αγράφων». Σκοπός της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε χθες στο Δημοτικό Κινηματοθέατρο Καρδίτσας ήταν η επαφή με την μοναδική αυτή παράσταση που εντοπίζεται μόνο στην περιοχή των Αγράφων.
Ο ζωδιακός κύκλος θεωρείται θέμα ειδωλολατρικό, μαγικό, όμως εδώ εντοπίζεται σε θρησκευτικό μνημείο. Πιο συγκεκριμένα στον εξωνάρθηκα της Ιεράς Μονής Ρεντίνα εικονίζεται ο τροχός της ζωής με τα ζώδια που παρουσιάζει αλληγορικά τη ζωή του ανθρώπου, την οποία τρώει η μέρα και η νύχτα.
Στην εξωτερική περιφέρεια του κινούμενου τροχού προβάλλουν εφτά ανθρώπινες μορφές, διαφορετικών ηλικιών, δηλαδή ο άνθρωπος από βρεφική ηλικία, γίνεται παιδί, έφηβος, ενήλικας, μεσήλικας και υπερήλικας, ενώ στο κέντρο της παράστασης εικονίζεται ο κόσμος, ο οποίος δίνει απλόχερα τα αγαθά του στον έφηβο και στον ενήλικα.
Το ότι πρόκειται γι’ αυτές τις ηλικίες το δείχνουν και οι επιγραφές που έχουν κοντά στο στόμα οι ανθρώπινες μορφές. Από την αριστερή πλευρά ο τροχός υψώνει τους ανθρώπους προς την κορυφή για να τους παρασύρει στην συνέχεια στα τάρταρα. Στο κάτω μέρος της παράστασης υπάρχει τάφος, δηλαδή μια ανοιχτή σαρκοφάγος απ’ όπου προβάλλει η κεφαλή του δράκοντα με το σώμα εκείνου που συμπλήρωσε τον κύκλο του βίου.
Χαίρονται βέβαια όλοι οι άνθρωποι τα αγαθά της νεότητας, λυπούνται και θλίβονται όμως όταν συνειδητοποιούν την ανθρώπινη φθορά. Απολαμβάνει εκείνος που είναι στο υψηλότερο σημείο του τροχού, αλλά αυτός του βρίσκεται στο κατώτερο σημείο πέφτει στον ανοιχτό τάφο, που απεικονίζει παραστατικά τον θάνατο.
Αριστερά και δεξιά του τροχού εικονίζονται φτερωτές, η μέρα και η νύχτα που κινούν τον τροχό με σχοινιά. Στην κεφαλή τους έχουν τα γυάλινα όργανα μέτρησης του χρόνου. Στο κέντρο της παράστασης εικονίζεται ο κόσμος ως ένας γέροντας σοφός καθισμένος σε θρόνο να κρατάει ύφασμα μέσα στο οποίο κλείνει όλον τον κόσμο και γύρω από τον οποίο στρέφονται οι τέσσερις εποχές του χρόνου, το φθινόπωρο όπου βλέπουμε ότι εικονίζεται με έναν άνθρωπο ο οποίος μαζεύει καρπούς γιατί όλοι γνωρίζουμε ότι το φθινόπωρο γίνεται η συγκομιδή των καρπών, μετά ο χειμώνας που εικονίζεται με μια γεροντική μορφή που κάθεται σε ένα σκαμνάκι και ζεσταίνεται στη φωτιά εξαιτίας των καιρικών συνθηκών, μετά η άνοιξη που εικονίζεται με έναν νέο που παίζει λύρα καθότι η άνοιξη είναι και μελωδική εποχή γεμάτη ζωντάνια και χρώμα και τέλος το καλοκαίρι που παριστάνεται με έναν ενήλικα άνδρα ο οποίος θερίζει.
Γύρω από τις τέσσερις εποχές παριστάνεται ο ζωδιακός κύκλος με σύμβολα που μοιάζουν με τα σημερινά ζώδια δηλ.: βλέπουμε τον ταύρο, τον κριό, τον δίδυμο, τον καρκίνο, τον λέων, την παρθένος, τον ζυγό, τον σκορπιό, τον τοξότη, τον αιγόκερο, τον υδροχόο και τους ιχθείς. Βλέπουμε λοιπόν ότι παλιά οι μορφές των ζώων στα ζώδια παριστάνονταν ολόσωμες το ίδιο και οι ανθρώπινες, ενώ στις μέρες μας οι μορφές έχουν απλοποιηθεί. Για παράδειγμα ο ταύρος παλιά εικονίζονταν ολόσωμων σήμερα εικονίζεται μόνο το κεφάλι του το ίδιο συμβαίνει και με τους δίδυμους. Επιπλέον ο υδροχόος πρώτα εικονιζόταν με ολόσωμη μορφή η οποία κρατούσε υδρία. Η υδρία ήταν ένα αγγείο μέσα στο οποίο έβαζαν νερό, στις μέρες μας όμως το ζώδιο του υδροχόου συμβολίζεται μόνο με το αγγείο από το οποίο βγαίνει νερό.
Ο ζωγράφος για να επιβεβαίωση τα παραπάνω και για να βάλει σε σκέψεις τους ανθρώπους παραθέτει την εξής επιγραφή:
“ΑΥΤΟΣ ΕΔΩ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΠΟΥ ΒΛΕΠΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΕ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΟΥ ΟΠΩΣ Ο ΤΡΟΧΟΣ ΠΕΡΙΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΩΡΑ ΚΑΙ ΣΤΙΓΜΗ, ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΧΑΜΗΛΑ ΤΟΥΣ ΥΨΩΝΕΙ, ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΠΛΑΝΑ ΚΑΙ ΔΕΙΛΙΑΖΕΙ. Ο ΧΡΟΝΟΣ ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΦΑΝΕΡΑ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ, ΔΕΝ ΣΤΑΜΑΤΑ ΟΥΤΕ ΝΥΚΤΑ ΟΥΤΕ ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΑΜΕΣΩΣ ΤΟΥΣ ΙΔΙΟΥΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΕΒΑΖΕΙ ΓΡΗΓΟΡΑ ΣΤΟΝ ΑΔΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΟΔΗΓΕΙ “. Όλα τα παραπάνω, εισηγήθηκε η Προϊσταμένη της 19ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Κρυσταλλία Ματζανά, η οποία κατέληξε λέγοντας: «Τελειώνοντας την παρουσίαση μπορούμε να πούμε ότι τα ζώδια που εικονίζονται στον τροχό της ζωής έχουν συμβολική σημασία. Συμβολίζουν την παντοδυναμία του Κυρίου. Ο Χριστός είναι η δικαιοσύνη, οι δώδεκα μήνες και τα ζώδια συμβολίζουν τους δώδεκα Αποστόλους και οι τέσσερις εποχές τα τέσσερα Ευαγγέλια.
Σκοπός της σημερινής παρουσίασης ήταν να σας δώσουμε να καταλάβετε ότι η μαγεία έχει τις ρίζες της από τα αρχαία χρόνια, συνεχίζεται στα βυζαντινά άλλα φτάνει και μέχρι στις μέρες μας. Τα ζώδια δεν είναι κάτι το διαβολικό άλλα η σημασία τους αλλάζει από εποχή σε εποχή το ίδιο και η ερμηνεία τους ανάλογα βέβαια και με τα μέσα που διαθέτει κάθε εποχή».
