Αφιέρωμα σε πρόσωπα που ξεχώρισαν για το έργο τους, την προσφορά και τις αξίες τους υπό τον τίτλο “Πρόσωπα 2020” ετοίμασε το CNN Greece.
Η σειρά “Πρόσωπα 2020” φιλοξένησε τον καθηγητή Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρο του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας Ευθύμη Λέκκα σε μία εκ βαθέων συνέντευξη για το 2020. Ο καθηγητής μιλά για τη χρονιά που σηματοδότησε την επίδραση της κλιματικής κρίσης σε επίπεδο καταστροφών παγκόσμια, αλλά και που του επιφύλασσε μία προσωπική “δοκιμασία”.
Παρακάτω παρατίθεται το κείμενο και η απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης.
Ο καθηγητής Διαχείρισης Καταστροφών του Πανεπιστημίου Αθηνών Ευθύμης Λέκκας είναι ένα πρόσωπο οικείο στους Έλληνες πολίτες. Τα τελευταία χρόνια, από τη θέση του επικεφαλής του ΟΑΣΠ, είναι μεταξύ των προσώπων που μας ενημερώνουν για τους σεισμούς και τις υπόλοιπες φυσικές καταστροφές, που καταγράφονται ολοένα και συχνότερα, με ολοένα και μεγαλύτερη ένταση. Πάντοτε ψύχραιμα, χωρίς να εμπλέκεται σε, τηλεοπτικές ή μη, διαμάχες κατορθώνει να αποκωδικοποιήσει με επιστημονικά δεδομένα όσα συμβαίνουν στο περιβάλλον γύρω μας και να τα επικοινωνήσει όχι μόνο στις Αρχές, ώστε να δράσουν, αλλά και στους πολίτες, ώστε να κατανοήσουν.
Το 2020 ήταν μια χρονιά που του επιφύλασσε και μία προσωπική «δοκιμασία». Μία από τις χειρότερες καταστροφές της χρονιάς, όταν τον Σεπτέμβριο πλημμύρισε η Καρδίτσα, το πατρικό του σπίτι καταστράφηκε από τα ορμητικά νερά, προκαλώντας του ακόμα το συναίσθημα της αμφισβήτησης ως προς την επιστημονική του επάρκεια. Σε μία εκ βαθέων εξομολόγηση στο CNN Greece, μιλά με συγκίνηση για το γεγονός και τονίζει πως επρόκειτο για την «επιστημονική αποτυχία» του. Παράλληλα, ο κύριος Λέκκας εφιστά την προσοχή στο τι συμβαίνει γύρω μας και μιλά για «κλιματική κρίση» των τελευταίων ετών με επικίνδυνα, καταστροφικά φαινόμενα που λαμβάνουν εκθετική διάσταση και τονίζει πως το τρίπτυχο «επιστημονική κοινότητα – αρχές – πολίτες», δρώντας από κοινού, είναι απαραίτητο ώστε να αντιμετωπιστούν με τον καλύτερο τρόπο τα φυσικά καταστροφικά φαινόμενα και να περιοριστούν οι συνέπειές τους.
Το 2020 κληθήκαμε να διαχειριστούμε κρίσεις πάνω σε κρίσεις
Το 2020 ήταν μία πολύ ιδιαίτερη χρονιά και ως προς τη διαχείριση των φυσικών καταστροφών, καθώς όπως τονίζει ο καθηγητής, «ήταν μία χρονιά όπου κληθήκαμε να διερευνήσουμε και να διαχειριστούμε κρίσεις πάνω σε κρίσεις», καθώς η πανδημία του κορονοϊού επιβάρυνε κάθε τέτοιο γεγονός: Τον σεισμό της Πρέβεζας τον Μάρτιο του 2020, τις φονικές πλημμύρες στην Εύβοια το καλοκαίρι, τον Ιανό και τις πλημμύρες της Καρδίτσας τον Σεπτέμβριο, τον σεισμό της Σάμου τον Οκτώβριο και την κακοκαιρία στην Κρήτη τον Νοέμβριο. Σε διεθνές επίπεδο συνέβη κάτι αντίστοιχο και θυμίζει τη δυσκολία στη διαχείριση της κρίσης από την πρωτοφανή έκρηξη στη Βηρυτό του Λιβάνου.
«Το 2020 έχουμε να κάνουμε με πολλαπλά φαινόμενα, τα οποία όταν τα διερευνήσει κανένας διαπιστώνει για πρώτη φορά ότι μπαίνουμε σε μία νέα εποχή. Ποια είναι αυτή η εποχή; Είναι η εποχή της κλιματικής κρίσης. Της κλιματικής κρίσης και όχι της κλιματικής αλλαγής, διότι ακόμη δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Μπαίνουμε λοιπόν σε μία καινούρια εποχή, αρκετά δύσκολη και σίγουρα μας περιμένει όλους πάρα πολύ δουλειά». Ποια είναι η ανθρώπινη ευθύνη στην αλλαγή αυτή; Ο καθηγητής είναι σαφής, όταν εξηγεί πως στην ιστορία του πλανήτη καταγράφονται διάφορες εποχές ως προς το κλίμα και τις αλλαγές του. Αυτή τη φορά όμως, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «διαπιστώνουμε ότι η παρέμβαση του ανθρώπου είναι πάρα πάρα πολύ σημαντική. Μέσα σε όλους τους παράγοντες λοιπόν που επηρεάζουν το κλίμα, μπαίνει σίγουρα και η ανθρώπινη παρέμβαση, η οποία διαπιστώνουμε ότι είναι καθοριστική».
Η Καρδίτσα, ο σεισμός και η φονική πλημμύρα
Ο καθηγητής Ευθύμης Λέκκας γεννήθηκε σε ένα χωριό της Καρδίτσας, το Αμπελικό. Ο πατέρας του Λάμπρος ήταν ο δάσκαλος του χωριού και η μητέρα του Ευρυδίκη ήταν μία γυναίκα φιλόξενη με ανοιχτή την αγκαλιά της πάντα. Όταν τα παιδιά της οικογένειας μεγάλωσαν κι έπρεπε να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Γυμνάσιο, μετακόμισαν στην Καρδίτσα. Εκεί ο καθηγητής σπούδασε στο 1ο Γυμνάσιο Αρρένων και κατόπιν επέλεξε να συνεχίσει ως φοιτητής στο τμήμα Γεωλογίας. Αναπολώντας τα φοιτητικά του χρόνια, στέκεται στους σπουδαίους δασκάλους του, τον αείμνηστο Γιάννη Δρακόπουλο και τους Ηλία Μαριολάκο, Δημήτρη Παπανικολάου και άλλους, που όπως αναφέρει «ενέπνευσαν τους φοιτητές, τούς αγκάλιασαν και πίστεψαν σ’ αυτούς».
Ένας σεισμός που είχε ζήσει στο πατρικό του ως παιδί είχε μείνει χαραγμένος στη μνήμη του: «Όταν πια έγινα καθηγητής και διερευνούσα τα σεισμικά φαινόμενα, το μυαλό μου πήγαινε πάντα σε έναν μεγάλο σεισμό στην Καρδίτσα. Πάντα σκεφτόμουνα το τι θα γίνει στην πόλη όταν εκδηλωθεί ένας καταστροφικός σεισμός. Έτσι λοιπόν αργότερα, εκπόνησα ένα σχέδιο το οποίο εφαρμόστηκε και πράγματι η Καρδίτσα είναι θωρακισμένη απέναντι στον σεισμό. Όμως, ποτέ δεν φανταζόμουνα ότι θα αντιμετώπιζα μία άλλη καταστροφή στην Καρδίτσα, ένα μεγάλο πλημμυρικό φαινόμενο, το οποίο ήταν πάρα, μα πάρα, πολύ καταστροφικό».
Το πατρικό που κατέρρευσε από μία καταστροφή που δεν μπόρεσε να υπολογίσει
Όταν τον Σεπτέμβριο του 2020 ο Μεσογειακός Κυκλώνας Ιανός χτύπησε τα νησιά του Ιονίου, την Κεφαλονιά και την Ιθάκη, ο καθηγητής έψαχνε τρόπο να βρεθεί επί τόπου – όπως κάνει σε κάθε τέτοια περίπτωση σε όποια γωνιά της Γης κι αν βρίσκεται. Οι συγκοινωνίες όμως είχαν διακοπεί και «εγκλωβίστηκε» στην Αθήνα. Εκείνο το βράδυ, η κακοκαιρία άρχισε να μετατοπίζεται καθώς ένας κλάδος του Ιανού συγκρούστηκε με έναν άλλο κλάδο από το Βόρειο Αιγαίο ακριβώς πάνω από την Καρδίτσα. «Είχα πληροφορίες από φίλους μου ότι έχει αρχίσει μια έντονη βροχόπτωση γύρω στα μεσάνυχτα και παρακολουθούσα όλη τη νύχτα την εξέλιξη. Κάπου κατά τις 5 το πρωί, διακόπηκε η επικοινωνία. Δεν μπορούσα να μιλήσω με κανέναν. Όταν διακόπτεται η επικοινωνία, με την περιοχή όπου εξελίσσεται κάποιο φαινόμενο, αυτό είναι καμπανάκι για εμάς», θυμάται για εκείνο το βράδυ ο καθηγητής και αμέσως ψάχνει τρόπο να φτάσει επί τόπου, με τις κεντρικές οδικές αρτηρίες να έχουν αποκοπεί. Τελικά μπόρεσε να θυμηθεί μία διαδρομή πάνω από τον Δομοκό και τη νότια Πίνδο, όπου είχε κάνει το διδακτορικό του ως φοιτητής και έφτασε στην πόλη.
«Έχει σβηστεί η Καρδίτσα από τον χάρτη»
«Όταν αντίκρισα το τι είχε συμβεί στην Καρδίτσα, πραγματικά λέω, εδώ είναι η καταστροφή της πόλης. Έχει σβηστεί η Καρδίτσα από τον χάρτη», δηλώνει ο ίδιος περιγράφοντας το τι ένιωσε εκείνες τις στιγμές. Με βάση την εμπειρία του, εκτίμησε αμέσως ότι έχουν καταστραφεί περί τα 5.000 σπίτια και έσπευσε να ενημερώσει τις αρχές. Γυρνώντας στην πόλη ώστε να δει τι έχει συμβεί, διαπίστωσε πως «δεν ήταν μία πόλη που είχε πλημμυρίσει μόνο, οι δρόμοι της λειτουργούσαν σαν ποτάμια», καθώς τις προηγούμενες ώρες είχαν πέσει πάνω από 300 χιλιοστά βροχής…
Ώρες αργότερα, θεώρησε σκόπιμο να πάει στο πατρικό του σπίτι και να δει τι έχει γίνει εκεί. «Αντίκρισα μία εικόνα που πραγματικά δεν θα ήθελα να αντικρίσω» διηγείται και η φωνή του σπάει από τη συγκίνηση. «Το σπίτι των γονιών μου, του δάσκαλου του Λάμπρου και της μητέρας Ευρυδίκης ήταν το κέντρο της Καρδίτσας, όλοι οι συγγενείς, οι συνάδελφοι του πατέρα μου, οι φίλοι, έρχονταν σε αυτό το σπίτι. Αυτό λοιπόν το σπίτι κατέρρευσε. Και κατέρρευσε από μία καταστροφή που δεν υπολόγιζα, που δεν πρόλαβα».
Δεν είχα στο μυαλό μου ότι το πατρικό μου μπορεί να καταστραφεί από πλημμύρα
«Δεν υπήρχε στο μυαλό μου ούτε σαν ιδέα ότι μπορεί να γίνει αυτό στην Καρδίτσα. Και εκεί πραγματικά είναι η επιστημονική μου αποτυχία. Ενώ έκανα περίπου 100 αποστολές στον κόσμο και είχα τεράστια εμπειρία από όλα αυτά τα φαινόμενα, δεν μπόρεσα να έχω στο μυαλό μου ούτε καν σαν σκέψη, ότι το σπίτι των γονιών μου θα καταστραφεί από μία πλημμύρα. Κι αυτό είναι το τραγικό της ιστορίας», συνεχίζει την εξομολόγησή του στο CNN Greece ο καθηγητής που πάντοτε προσεγγίζει το κάθε θέμα με την πιο ανθρώπινη πλευρά.
«Επιστρατεύοντας όλες τις δυνάμεις και όλη την εμπειρία που είχα για τον απεγκλωβισμό μπόρεσα και διείσδυσα μέσα στο σπίτι και διέσωσα κάποια κειμήλια. Τα βιβλία του πατέρα μου, αλλά και τα φλιτζανάκια της μητέρας μου, που ήθελε να τα δώσει στην κόρη μου» συμπληρώνει και η φωνή του σπάει για δεύτερη φορά.
Οι Έλληνες έχουμε πολύ καλή αντίληψη του σεισμού, αλλά όχι της πλημμύρας
Αναλογιζόμενος όσα έγιναν πρόσφατα στη Σάμο, ο καθηγητής εκτιμά πως η αντίδραση μέσα στις σχολικές μονάδες ήταν αυτή που έπρεπε. Δυστυχώς όμως, ο σεισμός αυτός είχε θύματα, δύο νέα παιδιά, που έχασαν τη ζωή τους φεύγοντας από το σχολείο. «Ήταν ένα ατυχές, θλιβερό γεγονός, από το οποίο οφείλουμε να αντλήσουμε εμπειρία και να αναπροσαρμόσουμε τις οδηγίες μας προς τους μαθητές και τα σχολεία» δηλώνει ο καθηγητής και επισημαίνει: «Η αντίληψη του κινδύνου για τον σεισμό που έχουμε εμείς οι Έλληνες είναι πάρα πολύ καλή, ενώ αντίθετα για τις πλημμύρες, δεν έχουμε αντίληψη».
Κατά την άποψή του, απαιτείται η συνεργασία επιστημονικής κοινότητας, πολιτείας και πολιτών για να αντιμετωπίζουμε με τον καλύτερο τρόπο τις φυσικές καταστροφές – που για τα επόμενα χρόνια αναμένονται σφοδρές και συχνότερες. «Μόνο με τη συνεργασία αυτή θα μπορέσουμε να απομειώσουμε τις επιπτώσεις από μελλοντικά καταστροφικά φαινόμενα και ως προς τα αποτελέσματα που θα έχουν» τονίζει.
Κλείνοντας τη συνέντευξη αυτή στο CNN Greece, ο καθηγητής Ευθύμης Λέκκας θυμάται τις αποστολές του ανά τον κόσμο. Οι διάδρομοι ανάμεσα στα γραφεία των καθηγητών, τα εργαστήρια και τις αίθουσες διδασκαλίας στο τμήμα Γεωλογίας, εκεί που βρίσκεται τα τελευταία 40 χρόνια ο ίδιος, μοιάζουν με έκθεση φωτογραφίας. Πράγματι, ο ίδιος είναι λάτρης της φωτογραφίας και πολλές από τις δικές του λήψεις στο πεδίο της καταστροφής που κάθε φορά βρίσκεται, είναι πραγματικά έργα τέχνης. Όταν τον ρωτάμε ποια αποστολή του «ξεχωρίζει», απαντά αυτή στην Αϊτή, όπου βρέθηκε μαζί με τον συνάδελφό του καθηγητή Καρύδη το 2011, αμέσως μετά τον σεισμό που είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 250.000 άνθρωποι. Ήταν μια χώρα υπό διάλυση, με τους κατοίκους της εξαθλιωμένους, τη βία να είναι ανεξέλεγκτη και όλους να παλεύουν πρώτα από όλα να επιβιώσουν. Θυμάται την απόγνωση των ντόπιων και δηλώνει πως ο επιστήμονας στο πεδίο, καλείται «να δώσει βοήθεια σε αυτούς που τη χρειάζονται, αυτό είναι το κυρίαρχο, γιατί πρώτα από όλα πρέπει να βοηθήσεις τον συνάνθρωπο που κινδυνεύει και μετά – αν μου επιτρέπεται – “να το παίξει” επιστήμονας».
