Ένα σύγχρονο χωριό που διατηρεί τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Δεκαοκτώ (18) χιλιόμετρα ΒΔ της Καρδίτσας, στους πρόποδες της οροσειράς των Αγράφων και πλάι στα ερείπια της προομηρικής πόλης «ΙΘΩΜΗ», βρίσκεται ο Πύργος Ιθώμης. Ένα σύγχρονο χωριό που ταυτόχρονα διατηρεί τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Χτισμένο μέσα σε πλούσια βλάστηση ελκύει τον επισκέπτη, που μαγεύεται από τις φυσικές του ομορφιές. Έχει έκταση περίπου 4.000 στρέμματα και κατά τη τουρκοκρατία αποτελούσε τσιφλίκι του Τσολάκογλου (από τη Ρεντίνα), ο οποίος το 1700 το πούλησε στον κυρ-Αλέξη, γραμματέα του Σουλτάνου. Το 1860 αγοράστηκε από τον καταγόμενο από τη Λοξάδα τούρκο Εμίν Κούλογλου, ο οποίος το πούλησε το 1892 στους κατοίκους του, με το 9017/1892 συμβόλαιο αγοραπωλησίας του Συμβολαιογράφου Καρδίτσας Θωμά Ν. Τζαβέλλα. Από την αγοραπωλησία αυτή οι κάτοικοι του Πύργου Ιθώμης, παρέλαβαν, σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο συμβόλαιο, δεκατέσσερες (14) ανώγειες οικίες, πέντε (5) χαμώγειες, ένα (1) κουνάκι (αποθήκη) καρπών, καλλιεργήσιμη και μη γή, λιβάδια, αλώνια, καπνοτόπια, δάση, λατομεία, υδρόμυλους, ύδατα, βοσκήσιμους τόπους, καρποφόρα και μη δέντρα, συνολική έκταση χίλια εξακόσια ογδόντα έξι (1686) στρέμματα ως έγγιστα. Το ποσό της αξίας αυτών καθορίστηκε στις χίλιες τετρακόσιες (1400) οθωμανικές λίρες από τις οποίες ο πωλητής έλαβε τις εκατό (100) κατά την υπογραφή του συμβολαίου. Το υπόλοιπο ποσό συμφωνήθηκε να καταβληθεί σε δύο ισόποσες δόσεις, η πρώτη τον Οκτώβριο του 1892 και η άλλη τον Οκτώβριο του 1893. Με την εξόφληση του ποσού ο πωλητής όφειλε να παραδώσει και του οθωμανικούς τίτλους κτηματολογίου (ταπία) δώδεκα (12) τον αριθμό. Με την παραλαβή των αγορασθέντων οι κάτοικοι μοίρασαν την καλλιεργήσιμη γή σε είκοσι μία (21) μερίδες, όσες και οι οικογένειες που είχαν δικαίωμα κλήρου. Η κάθε μερίδα αντιστοιχούσε σε τριάντα τέσσερα βασιλικά στρέμματα των 1270 τ.μ. το καθένα. Τη μη καλλιεργήσιμη έκταση, δάση, βοσκότοποι, κλπ, οι κάτοικοι τότε, την άφησαν κοινόχρηστη, συνιδιόκτητη και συμφώνησαν να τη διαχειρίζεται επιτροπή από κατοίκους του χωριού η οποία εκλέγεται εκάστοτε, με τη συνδρομή και της Κοινότητας. Το χωριό, αφού μετακινήθηκε από τη θέση «Παλιοχώρι» κατά τις αρχές του 18ου αιώνα στη θέση «Παλιόσπιτα», χτίστηκε στη σημερινή του θέση περί το 1869. Από το 1883 με το Β.Δ. της 31ης Μαρτίου 1883 (ΦΕΚ 126) μέχρι το 1914 ανήκε στο Δήμο Ιθώμης. Το 1914 υπάγεται με τα Χάρμαινα (σημερινό Χάρμα) στη Κοινότητα Καππάς. Από το 1919 με Βασιλικό Διάταγμα (14-3-1919, ΦΕΚ Α 66/1919) αποτελεί αυτόνομη Κοινότητα, μέχρι και το 1998, οπότε με την εφαρμογή του σχεδίου «Ι. Καποδίστριας» αποτελεί πλέον Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιθώμης. Στο χωριό κατοικούν μόνιμα περίπου 200 – 250 κάτοικοι, που ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και τη κτηνοτροφία. Το όνομά του το χωριό το πήρε από τον πύργο (ακρόπολη) της προομηρικής πόλης «ΙΘΩΜΗ» που βρίσκεται πλάι στο χωριό, θέλοντας έτσι οι κάτοικοί του να διατηρήσουν την ένδοξη ιστορία τής περιοχής και να τιμήσουν τους προγόνους τους που έζησαν και δημιούργησαν στο τόπο αυτό. Χώροι φυσικής ομορφιάς Σταλός Χώρος κατάφυτος από υπεραιωνόβια πλατάνια που βρίσκεται δίπλα στο ναό των Δώδεκα Αποστόλων, πλάι στη κοίτη του χειμάρρου «Μέγα». Έχει διαμορφωθεί από το Δασαρχείο Καρδίτσας σε χώρο αναψυχής με παγκάκια, τραπέζια, ψησταριές, παιδική χαρά που καθιστούν την παραμονή των επισκεπτών άνετη και ευχάριστη. Τρανή βρύση
Ο χώρος βρίσκεται 200 μ. περίπου πριν το ναό των Δώδεκα Αποστόλων, όπου υπάρχει πηγή με άφθονο δροσερό νερό, είναι κατάφυτος από πλατάνια, ενώ υπάρχουν και εδώ παγκάκια και τραπέζια που καθιστούν ευχάριστη τη παραμονή, ιδίως κατά τις ημέρες του καλοκαιρινού καύσωνα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Για τον Πύργο Ιθώμης έχουν γραφεί τα παρακάτω βιβλία, ΠΥΡΓΟΣ ΙΘΩΜΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ: ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ – ΗΘΗ – ΕΘΙΜΑ Αναμνήσεις από το χωριό μου Εκδόθηκε το βιβλίο του Πολύκαπρου Αθ. Αντωνίου, Αξιωματικού ε.α. της ΕΛ.ΑΣ. και τέως Αντιδημάρχου του Δήμου Βύρωνα, Αττικής. Στο βιβλίο υπάρχουν πληροφορίες και στοιχεία για την ιστορία του χωριού, τις οικογένειες, τη ζωή των κατοίκων, τα ήθη και τα έθιμα, τα τραγούδια που συνόδευαν τους κατοίκους στις χαρές και τις λύπες τους, τις ασχολίες και τις εργασίες, τα παιχνίδια, κλπ. Είναι μία αξιολογώτατη προσπάθεια που μακάρι να βρει και άλλους μιμητές. 1. Ο ΝΑΟΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΙΘΩΜΗΣ: Τιμολέοντος Βλάχου – Καθηγητή, Θεσσαλονίκη 2002 2. ΙΘΩΜΗ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑ: Τιμολέοντος Βλάχου – Καθηγητή, Αθήνα 1971 3. ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΩΜΗ: Θεοδώρου Νημά – Καθηγητή, Τρίκαλα 1999 4. Ο ΠΥΡΓΟΣ-ΙΘΩΜΗΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ: Αποστόλου Λάππα – Αξιωματικού ε.α. Ελλην. Χωροφυλακής, Βόλος 1991
ΚΛΩΜΑΚΟΕΣΣΑ ΙΘΩΜΗ
Πύργος από την ακρόπολη της Ιθώμης
Ακολουθώντας τον αρχαίο δρόμο στις υπώρειες των Αγράφων, μετά την αρχαία Μητρόπολη, φτάνει κανείς στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ιθώμης, στη θέση «Κάστρο», 1,5 χιλιόμετρο περίπου ΝΑ του χωριού Πύργος Ιθώμης, που σήμερα αποτελεί διαμέρισμα του Δήμου Ιθώμης με έδρα το Φανάρι. Η Ιθώμη, που το όνομά της προέρχεται από την ομώνυμη νύμφη και σύμφωνα με την παράδοση ανάθρεψε τον Δία μαζί με την άλλη νύμφη Νέδα, αναφέρεται στο «νεών» κατάλογο του Ομήρου (Ιλιάδα Β, 729)*, σύμφωνα με τον οποίο οι κάτοικοί της μετείχαν στον Τρωϊκό πόλεμο με τις άλλες δύο πόλεις της «Εστιαιώτιδας ή Ιστιαιώτιδας», Τρίκκη και Οιχαλία, κάτω από την αρχηγία των δοξασμένων παιδιών του «ιητήρα» Ασκληπιού, Μαχάονα και Ποδαλείριου. Λείψανα της ύστερης εποχής του χαλκού (μυκηναϊκής) δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη στην περιοχή της «κλωμακόεσσας» -(πετρώδους, τραχιάς)- κατά τον ΄Ομηρο Ιθώμης. Αντίθετα έχουν διασωθεί λείψανα του τείχους της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου και ένας αυτόνομος πύργος των ελληνιστικών χρόνων. Τα τείχη της Ιθώμης, που διατηρούνται σε ύψος ενός ή δύο δόμων, μπορούμε να τα παρακολουθήσουμε στη δυτική πλευρά σε μήκος 70 περίπου μέτρων από τον ποταμό Νέδα ή Μέγα χαμηλά ως επάνω στην κορυφή του λόφου «Κάστρο», όπου η Ακρόπολη και ο πύργος, και περίπου 100 μέτρα προς τα ανατολικά. Μέσα στον τειχισμένο χώρο υπάρχουν λείψανα οικοδομημάτων, θραύσματα αγγείων, ενώ στη γύρω περιοχή στο παρελθόν συλήθηκαν αρχαίοι τάφοι. Στην Ακρόπολη της αρχαίας πόλης διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση αυτόνομος πύργος, που είναι ορατός από την πεδιάδα και επιβλητικά προβάλλει στον ορίζοντα. Ο πύργος έχει διαστάσεις 7,90 μ. στη δυτική και 10 μ. στη βόρεια πλευρά. Σώζεται σε ύψος 4,70 μ. στο ψηλότερο σημείο. Είναι κατασκευασμένος από πλίνθους ντόπιου ασβεστόλιθου μεγάλων διαστάσεων -1,80 μ. μήκος, 0,75μ. πλάτος, 0,63μ. ύψος- κατά το ισοδομικό σύστημα και διατηρείται σε 7 δόμους. Ο πύργος έχει σχέση με την πορεία της αρχαίας Ιθώμης στα ιστορικά χρόνια, καθώς η πόλη συνοικίζεται στο τέλος του 3ου με αρχές του 2ου αι. π.Χ. στην αρχή με τους Γόμφους και κατόπιν με τη Μητρόπολη. Τη μαρτυρία αυτή τη βρίσκουμε στις φιλολογικές πηγές (Στράβωνας Θ, 5,17) αλλά και σε αρχαιολογικά τεκμήρια και ειδικότερα σε τμήμα ενεπίγραφης στήλης από το ιερό της Φίλιας. Στην ίδια στήλη υπάρχει η μαρτυρία για την «εγκατάσταση κοινών φυλακίων» για την εξυπηρέτηση στρατιωτικών αναγκών, πεζικού και ιππικού. Φαίνεται πως ο συγκεκριμένος πύργος οικοδομήθηκε για να καλύψει τέτοιες ανάγκες. Τα ερείπια ενός παρόμοιου πύργου υπάρχουν στην κτηματική περιφέρεια Ελληνοπύργου στη θέση «Μονόλιθος». Διατηρούνται δύο τοίχοι του οχυρού, ο ΝΑ με σωζόμενο μήκος 3,90 μ. και ύψος 3,10 μ. σε 7 δόμους και ο ΒΔ με σωζόμενο μήκος 4,40 μ. και μέγιστο ύψος 2,40 μ. Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από ακανόνιστους ασβεστόλιθους. Ο Στράβωνας στο τέλος του 1ου αι. π.Χ. γράφει πως η Ιθώμη ήταν ιδρυμένη ανάμεσα σε τέσσερα φρούρια, σαν σε τετράπλευρο, την Τρίκκη, τη Μητρόπολη, το Πελινναίο και τους Γόμφους και την αναφέρει με το όνομα Θαμές – Θαμιές και την χαρακτηρίζει ως «χωρίον ερυμνόν και τω όντι κλωμακόεν» (απότομο και δυσκολοδιάβατο). Άποψη του υψώματος ‘κάστρο’ στην κορυφή του οποίου υπάρχει η ακρόπολη της Ιθώμης, από το σήμαντρο. Στο ναό των Δώδεκα Αποστόλων, που βρίσκεται στη μικρή κοιλάδα του Μέγα, στα ριζά του λόφου «Κάστρο» και που αποπερατώθηκε το 1845, υπάρχει το ξυλόγλυπτο τέμπλο κατασκευασμένο το 1850 από μετσοβίτες τεχνίτες σύμφωνα με υπάρχουσα επιγραφή. Στη βάση του τέμπλου εντοιχισμένη στον σολέα υπάρχει ενεπίγραφη αναθηματική πλάκα αφιερωμένη στην ΄Αρτεμη από τον ιερέα αυτής Γλαυκία του Αντιγόνου και πιθανόν να προέρχεται από ναό της αρχαίας Ιθώμης αφιερωμένο στην ΄Αρτεμη. ΝΑΟΣ 12 ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ Ο ιερός ναός των Δώδεκα Αποστόλων, βρίσκεται σε απόσταση 800 μέτρων περίπου από το χωριό, τον Πύργο Ιθώμης, στην είσοδο του φαραγγιού που σχηματίζεται ανατολικά από το βραχώδες ύψωμα του ‘Κάστρου’ και δυτικά από τον απότομο και κατακόρυφο βράχο της ‘Παναγίας’ (στεφάνι της Παναγίας) και δίπλα από το ποτάμι-χείμαρρο ‘Μέγα’. Ανατολικά του ναού και πλάι στο ποτάμι απλώνεται μια πανέμορφη κοιλάδα που σκιάζεται από αιωνόβια πλατάνια όπου τα αηδόνια και τα κοτσύφια παρουσιάζουν τη δική τους μουσική συναυλία, δημιουργώντας μια πανδαισία χρωμάτων και ήχων που μαγεύουν και δίνουν την αίσθηση ενός επίγειου παραδείσου. Ο ναός κτίστηκε το 1845, είναι ρυθμού τρίκλητης βασιλικής με εξωτερικό υπόστεγο (χαγιάτι), ενώ ο χώρος του νάρθηκα είναι υπερυψωμένος κατά ένα (1) μέτρο, διαμορφωμένος έτσι ως γυναικωνίτης. Είναι εξ ολοκλήρου λιθόκτιστος, ενώ οι τέσσερες κίονες του ναού είναι δώρο του τότε Μπέη της Λοξάδας και φαίνεται ότι προέρχονται από τα ερείπια της Μονής Ελεούσης της Λοξάδας. Στο ναό υπάρχει θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, φτιαγμένο από Μετσοβίτες τεχνίτες, έργο του 1850, από τα ελάχιστα στο Θεσσαλικό χώρο. Εξαιρετικά ξυλόγλυπτα είναι επίσης ο άμβωνας, το δεσποτικό και το προσκυνητάρι του ναού. Στο σολέα του ναού υπάρχει μαρμάρινη πλάκα που προέρχεται πιθανώς από αρχαίο ναό της θεάς Άρτεμης, που υπήρχε στην περιοχή της Ιθώμης. Στην πλάκα αυτή υπάρχει η επιγραφή: Το καμπαναριό του ναού, κτίσμα λιθόκτιστο, οικοδομήθηκε πολύ αργότερα, το 1930, γιατί, όπως μαρτυρούν οι κάτοικοι, οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν την ύπαρξη καμπάνας στο ναό και για το λόγο αυτό οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν ένα μεταλλικό σήμαντρο, αντί για καμπάνα, που το τοποθέτησαν στο μέσο της απόστασης του ναού από το χωριό, στην ομώνυμη θέση. Ο ναός πανηγυρίζει στις 30 Ιουνίου, εορτή των Δώδεκα Αποστόλων. Την ημέρα αυτή πλήθος πιστών απ’ όλη τη περιοχή συρρέουν στο ναό για να γιορτάσουν τη μνήμη των μαθητών του Χριστού και να προσκυνήσουν ζητώντας τη βοήθειά τους. Το πανηγύρι γίνεται στο χώρο δίπλα στο ναό, που ονομάζεται «σταλός», γιατί παλιότερα εκεί οι βοσκοί στάλιζαν τα πρόβατά τους, κάτω από τον ίσκιο των αιωνόβιων πλατανιών και διαρκεί δύο ημέρες.
