Στην κτηματική περιφέρεια του Δημοτικού Διαμερίσματος Συκεώνος του Δήμου Φύλλου έχουν καταγραφεί αρκετές θέσεις με στοιχεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Συγκεκριμένα, στα ΒΑ όρια της δυτικής θεσσαλικής πεδιάδας, επάνω στον οδικό άξονα Καρδίτσας – Λάρισας, 2,5 χλμ. νοτιοδυτικά του χωριού Συκεών στη θέση «Ζευγαρολίβαδο» βρίσκεται η Μαγούλα Συκεώνος, η θέση «Κάστρο» στην κορυφή του λόφου στα βόρεια, με στοιχεία της μέσης εποχής χαλκού, καθώς και αρχιτεκτονικά λείψανα της αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Ακόμη, νότια του Κάστρου έχει ερευνηθεί ταφικός τύμβος των ύστερων κλασικών χρόνων, ενώ στα ΝΔ και δυτικά του χωριού έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά στοιχεία και λουτρά της ρωμαϊκής περιόδου.
Ο προϊστορικός οικισμός Συκεώνος βρίσκεται βόρεια της σημερινής κοίτης του Ενιπέα ποταμού, η οποία διαμορφώθηκε στη δεκαετία του 1950, στη θέση «Ζευγαρολίβαδο» και επάνω στον οδικό άξονα Καρδίτσας – Λάρισας, στα ανατολικά όρια της δυτικής θεσσαλικής πεδιάδας. Σύμφωνα με μια πρώτη γεωλογική – πετρογραφική προσέγγιση, η περιοχή της Συκεώνος εκτείνεται στο τεκτονικό βύθισμα της Θεσσαλίας και ιδιαίτερα στο ανατολικό όριο της λεκάνης Τρικάλων – Καρδίτσας, καλύπτεται δε από τεταρτογενείς αλλουβιακές προσχώσεις. Η ευρύτερη περιοχή στο απώτατο παρελθόν αποτελούσε λίμνη, η οποία σχετικά πρόσφατα, αφού αποστραγγίστηκε με τη διοχέτευση των νερών μέσα από το διάδρομο του Ζάρκου, δημιούργησε αλλουβιακές προσχώσεις από τις πλημμύρες των ποταμών.
Από τον ευρύτερο χώρο του προϊστορικού οικισμού περισυλλέχθηκαν στο παρελθόν κεραμική μέσης και νεότερης νεολιθικής εποχής, καθώς και πρώιμης και μέσης χαλκοκρατίας. Επίσης, παραδόθηκε από ιδιώτη στην Υπηρεσία μας ενεπίγραφη πλίνθος με αρχαϊκή επιγραφή «επί τα λαιά».
Ανασκαφικές έρευνες στον προϊστορικό οικισμό Συκεώνος, στη θέση «Ζευγαρολίβαδο», γίνονται τις τελευταίες δύο δεκαετίες με αφορμή την κατασκευή της οδού Καρδίτσας – Λάρισας. Ο οικισμός αποτελεί μια τυπική μαγούλα, από τις πολλές που εξέχουν στην πεδιάδα της Θεσσαλίας, με παχύτατες επιχώσεις της νεολιθικής εποχής. Φαίνεται δε πως κατοικήθηκε καθ’ όλο το διάστημα της εποχής του λίθου και εν μέρει του χαλκού. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που αποκαλύφθηκαν δίνουν πληροφορίες για οικίες κατασκευασμένες με ξύλινους πασσάλους και κλαδιά για τους τοίχους, τα υποστυλώματα και τη στέγη, που αλείφονταν με παχύ στρώμα πηλού, ώστε να είναι αδιαπέραστες από τα νερά. Παράλληλα, σε άλλα σημεία της μαγούλας προς τα ΒΔ ήρθαν στο φως και κατάλοιπα οικιών με λίθινη κρηπίδα στη θεμελίωση και πλιθιά στους τοίχους. Διάφορες κατασκευές για την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών, όπως εστίες, φούρνοι, αποθηκευτικοί χώροι, υπήρχαν τόσο στο εσωτερικό των οικιών όσο και σε εξωτερικούς χώρους.
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών ερευνών βρέθηκε μεγάλος αριθμός εργαλείων, αρκετά από αυτά επάνω σε δάπεδα. Συγκεντρώθηκαν λίθινα και οστέινα, όπως λεπίδες από οψιανό και πυριτόλιθο, αιχμές βελών, αξίνες, πελέκεις και σμίλες από διάφορα πετρώματα, οπείς, βελόνες και σπάτουλες από κόκαλο ή κέρατο. Τα εργαλεία αυτά ήταν χρήσιμα στις γεωργικές εργασίες, την κοπή φυτών, την επεξεργασία ξύλων και δερμάτων, την κατασκευή δρεπανιών κ.α.. Ακόμη συλλέχτηκαν αντικείμενα από πηλό, χρήσιμα στις υφαντικές δραστηριότητες, όπως σφονδύλια, υφαντικά βάρη και πηνία (καρούλια).
Η κεραμική παραγωγή του οικισμού αφορούσε αγγεία για αποθήκευση και διατήρηση τροφών (στερεών και υγρών), για τη μεταφορά προϊόντων και για τη μαγειρική. Έτσι, το μεγαλύτερο ποσοστό των αγγείων ήταν απλά, καθημερινής χρήσης, μονόχρωμα, ως επί το πλείστον ευρύστομες φιάλες και αποθηκευτικοί πίθοι. Υπήρχαν όμως και αρκετά αγγεία με εξαιρετική γραπτή και εγχάρακτη διακόσμηση. Η διακοσμημένη κεραμική καλύπτει τις λεγόμενες προδιμηνιακές φάσεις (Λάρισα, Τσαγγλί, Αράπη) και, εν μέρει, το κλασικό Διμήνι.
Ορισμένα μικρά αντικείμενα, αξιόλογα ως προς το επίπεδο της ιδεολογίας, είναι τα διάφορα ειδώλια, τα πιο πολλά ανθρωπόμορφα, που αποκαλύφθηκαν στις ανασκαφικές τομές και στο σύνολό τους είναι αποσπασματικά, αποδιδόμενα άλλοτε φυσιοκρατικά και άλλοτε σχηματοποιημένα. Αξιόλογη ομάδα μικρών αντικειμένων αποτελούν επίσης οι σφραγίδες, τα διάφορα κοσμήματα κ.α., κατασκευασμένα από πηλό, πέτρα ή θαλάσσια όστρεα.
Ο προϊστορικός οικισμός της Συκεώνος φαίνεται πως κατείχε σημαντική θέση στο οικιστικό σύστημα της πεδιάδας της Καρδίτσας κατά τη νεολιθική εποχή, καθώς βρισκόταν σε καίριο σημείο του δικτύου επικοινωνίας που συνέδεε την ανατολική θεσσαλική πεδιάδα – περιοχή της Λάρισας και το μυχό του κόλπου του Βόλου – με τη δυτική θεσσαλική πεδιάδα και κατ’ επέκταση, την ορεινή περιοχή της Πίνδου. Οι επί μέρους έρευνες τόσο στα παλαιότερα χρόνια (Χρ. Τσούντας, A. Wace – M. Thomson) όσο και στα νεότερα με τους Δ.Ρ.Θεοχάρη, Μ. Θεοχάρη και Γ. Χουρμουζιάδη, καθώς και οι πιο πρόσφατες έρευνες των αρχαιολόγων των ΙΓ’ και ΛΔ’ Εφορειών Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων σε μια σειρά θέσεων, όπως στην Τζάνη Μαγούλα, στη Μαγουλίτσα, στον Πρόδρομο, στο Ζαϊμι, στο Καρποχώρι, στον Οργόζινο, στη Μαγούλα Φαναρίου και αλλού, έδειξαν ότι στο δυτικό τμήμα της Θεσσαλικής πεδιάδας υπήρξε ένα νεολιθικής και της χαλκοκρατίας. Η περαιτέρω έρευνα θα δώσει ακόμη περισσότερα στοιχεία και απαντήσεις για την ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή αυτή.
Με στόχο τη δημιουργία της πρώτης επισκέψιμης νεολιθικής θέσης στο νομό Καρδίτσας, ο προϊστορικός οικισμός Συκεώνος είχε ενταχθεί στο Β’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, ως υποέργο στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Π.Ε.Π.) Θεσσαλίας, στο Ενιαίο Πρόγραμμα «Ανάδειξη – Συντήρηση – Αξιοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων νομού Καρδίτσας», σε συνεργασία με την Τοπική και Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και την Περιφέρεια Θεσσαλάις. Στο πλαίσιο αυτό, η Κοινότητα Συκεώνος παραχώρησε δωρεάν στο Υπουργείο Πολιτισμού έκταση είκοσι στρεμμάτων, στην οποία περιλαμβάνεται η μαγούλα και ο προς τα νότια – νοτιοδυτικά χώρος.
Κάστρο
Συκεώνος
Σε μικρή απόσταση βορειότερα του προϊστορικού οικισμού και του χωριού, στους πρώτους χαμηλούς λόφους του όρους Τιτάνιο (Δοβρούτς), οι οποίοι αποτελούνται από κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα, στη θέση «Κάστρο» στην κορυφή δίδυμου λόφου έχουν εντοπιστεί αρχιτεκτονικά λείψανα και κεραμική.
Η θέση «Κάστρο» είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Από τον χώρο αυτό, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, είχε συλλεχθεί κεραμική μέσης εποχής χαλκού και ιστορικών χρόνων. Η θέση είναι περίοπτη και ελέγχει τις διαβάσεις από την πεδιάδα της Καρδίτσας προς την πεδιάδα της Λάρισας δια μέσου των λόφων του Τιτάνιου όρους. Σήμερα δε η επαρχιακή οδός Καρδίτσας – Λάρισας διέρχεται μέσα από τους πιο πάνω αναφερθέντες αρχαιολογικούς χώρους. Επάνω στο λόφο και γύρω από αυτόν διακρίνεται έντονο στεφάνι που πιθανώς περικλείει οχυρωματικό περίβολο, στον οποίο ίσως οφείλεται και η ονομασία της θέσης.
Στη ΝΑ κορυφή, στην επιφάνεια του εδάφους διαπιστώθηκε η ύπαρξη αρχιτεκτονκών λειψάνων και κεράμων και ελληνιστικής εποχής. Ο χώρος ήταν διάσπαρτος από τομές λαθρανασκαφέων, γεγονός που επέβαλλε την ανάγκη διενέργειας δοκιμαστικής έρευνας. Στο παρελθόν οι ιδιοκτήτες της χορτολιβαδικής έκτασης είχαν προχωρήσει στην καλλιέργεια του εδάφους, με αποτέλεσμα να καταστραφούν σε σημαντικό βαθμό τα αρχαία αρχιτεκτονικά λείψανα.
Οι ανασκαφικές τομές έγιναν στο ΝΑ λόφο. Μετά τον καθαρισμό της ελάχιστης επιφανειακής επίχωσης αποκαλύφθηκαν τμήματα κεραμίδων στέγης διασκορπισμένα στην έκταση που κατελάμβανε το κτίσμα, προφανώς ύστερα από καταστροφή της στέγης του. Ορισμένες κεραμίδες έφεραν σφραγίσματα, ανάμεσα στα οποία και το όνομα ΦΙΛΟΞΕΝΟΥ. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών ερευνών ήρθε στην επιφάνεια τμήμα μεγάλου κτιρίου της κλασικής εποχής, το οποίο σώζεται στο ύψος της θεμελίωσης και έχει κατεύθυνση από ΒΔ προς ΝΑ. Πολλές από τις πέτρες των τοίχων ήταν διασκορπισμένες στην επιφάνεια του εδάφους.
Κατά τη διάρκεια της δοκιμαστικής ανασκαφικής έρευνας αποκαλύφθηκε το μεγαλύτερο τμήμα του ΒΑ τοίχου και τμήμα του ΝΔ. Οι τοίχοι, στο επίπεδο της θεμελίωσης, ήταν κτισμένοι με μεγάλες πλακαρές πέτρες από σχιστόλιθο. Το μήκος του ΒΑ τοίχου έφθανε τα 16,80 μ. και το πλάτος του τα 1,10 μ., χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η αποκάλυψη των άκρων του, ενώ το σωζόμενο μήκος του ΝΔ τοίχου έφθανε τα 9,20 μ. και το πλάτος του τα 0,95 μ.. Η απόσταση ανάμεσα στους δύο τοίχους είναι 6,40 μ.. Στο μέσον του πλάτους του κτιρίου, κατά μήκος του επιμήκους άξονά του, υπάρχουν έξι τετράγωνες βάσεις από πρασινοκίτρινο ψαμμίτη λίθο, στις οποίες θα στηρίζονταν μάλλον ξύλινες κολώνες που υποβάσταζαν την ξυλοκατασκευή της στέγης. Ανάλογες βάσεις από ίδιο υλικό υπάρχουν στο ναό του Απόλλωνα στο Μοσχάτο του νομού Καρδίτσας.
Φαίνεται πως πρόκειται για μεγάλο δρομικό δημόσιο κτίριο με εσωτερική κιονοστοιχία. Η περαιτέρω ανασκαφική έρευνα θα βοηθήσει στην κατανόηση του χαρακτήρα και της χρήσης του, αν δηλαδή πρόκειται για ναό ή κάποιο άλλο δημόσιο οικοδόμημα.
Στα κινητά ευρήματα περιλαμβάνεται κεραμική κλασικών χρόνων, τμήμα ειδωλίων αρχαϊκών ως και ελληνιστικών χρόνων, πηνία, ενεπίγραφες κεραμίδες και χάλκινα νομίσματα 4ου και 3ου αι. π.Χ. (όπως της γειτονικής αρχαίας πόλεως Κραννώνος). Στα χάλκινα αντικείμενα περιλαμβάνονται και ορισμένα καρφιά – άγκιστρα. Ανάλογα παραδείγματα έχουν βρεθεί στην Όλυνθο και στο ναό της Αφαίας Αθηνάς στην Αίγινα.
Αμέσως κάτω από το κτίριο των ιστορικών χρόνων, το οποίο μάλιστα σε ορισμένα μέρη πατάει επάνω του, αποκαλύφθηκε τμήμα κτιρίου της εποχής του χαλκού. Η επίχωση, στο μεγαλύτερο τμήμα της έκτασης που ανασκάφηκε, ήταν διαταραγμένη από τους λάκκους των αρχαιοκαπήλων. Το αρχαιολογικό στρώμα της εποχής του χαλκού είχε αναπτυχθεί πάνω στο φυσικό σχιστολιθικό βράχο.
Από το κτίριο αυτό έχει εντοπιστεί τοίχος, ο οποίος έχει κατεύθυνση από Α προς Δ, σώζεται σε μήκος 6,20 μ. και πλάτος 0,45 – 0,50 μ. – χωρίς να έχουν αποκαλυφθεί τα όριά του – και είναι κατασκευασμένος από μικρούς αργούς λίθους. Πολύ μικρό τμήμα τοίχου, παράλληλου προς αυτόν, εντοπίσθηκε σε απόσταση 6,00 μ. προς τα Β, ενώ άλλο τμήμα τοιχίου εγκάρσιου προς τον επιμήκη τοίχο εντοπίσθηκε κάτω από το ΝΔ μεγάλο τοίχο των ιστορικών χρόνων.
Προς τα ανατολικά αυτού του τοίχου αποκαλύφθηκε εν μέρει αψιδωτή κατασκευή, η οποία αποκλίνει προς τα νότια από τον άξονα του προηγούμενου τοίχου. Η ύπαρξη πηλοχώματος εσωτερικά του επιμήκους τοίχου υποδηλώνει μάλλον την κατασκευή της ανωδομής με πηλόπλινθους. Στο μέσον του επιμήκους τοίχου, προς την ανατολική του πλευρά, βρέθηκαν στην αρχική τους θέση (in situ) τρία αποθηκευτικά πιθοειδή αγγεία. Στον ίδιο χώρο, βόρεια του τοίχου, καθαρίστηκαν δύο λίθινες κατασκευές, από τις οποίες η μία αναγνωρίστηκε ως εστία. Το δάπεδο του κτιρίου ήταν από πατημένο χώμα.
Αν και η ανασκαφική έρευνα δεν έχει ολοκληρωθεί και τα αρχιτεκτονικά λείψανα είναι αποσπασματικά, ωστόσο νομίζουμε ότι έχουμε εδώ τα στοιχεία ενός κτιρίου της μέσης εποχής του χαλκού, το οποίο διέθετε μεσοτοιχία που το χώριζε σε τρεις εσωτερικούς χώρους, αν δεχθούμε βέβαια ότι η ημικυκλική κατασκευή αποτελούσε δωμάτιο.
Η αγγειοπλαστική δραστηριότητα, τόσο από την περισυλλογή κεραμικής κατά το παρελθόν όσο και από το χώρο της ανασκαφής, φανερώνεται έντονα και με ποικιλία. Κυριαρχούν πάντως τα τραχιά χειροποίητα πιθοειδή οικιακά σκεύη για την αποθήκευση καρπών ή το μαγείρεμα, καθώς και οι δίωτοι σκύφοι με ταινιωτές λαβές. Στην περίπτωση του Κάστρου Συκεώνος ένας δίωτος σκύφος έκλεινε το στόμιο ενός από τα πιθοειδή αγγεία. Τα τελευταία έχουν στενή βάση, ωοειδές σώμα, ευρύ στόμιο και χείλος που γέρνει προς τα έξω, σχήμα δημοφιλές σε αυτή την περίοδο, με ανάλογα παραδείγματα σε άλλες θέσεις, όπως π.χ. στην Ασπίδα Άργους.
Στα πήλινα αντικείμενα περιλαμβάνεται μία μεγάλη πυραμιδοειδής αγνύθα, σφονδύλια, αγκυρόσχημα ειδώλια ή βάρη, Από λίθο είναι κατασκευασμένα διάφορα τμήματα εργαλείων, ενώ λίγα σχετικά ήταν τα απολεπίσματα από πυριτόλιθο.
ΠHΓH από το βιβλίο:
Nομαρχιακή Aυτοδιοίκηση Kαρδίτσας “Oδοιπορικό στα Mνημεία του Nομού Kαρδίτσας”
