Διοικητικά ανήκει στους δήμους Σοφάδων, Παλαμά, Φύλλου, Παμίσου, Σελλάνων, Κάμπου και Άρνης.
Η εύφορη γη και η γεωγραφική του θέση συνετέλεσαν στο να γίνει πέρασμα και τόπος συνάντησης φυλών και πολιτισμών. Από το 6.000 π.Χ. υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης ζωής με νεολιθικούς οικισμούς και ευρήματα ξεχωριστής ομορφιάς. Εδώ τοποθετούνται οι αρχαίες πόλεις Άρνη, Θητώνιο, Κιέριο, Αστέριο.
Ταφικά μνημεία της Ελληνιστικής περιόδου αλλά και ευρήματα της προϊστορικής περιόδου βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την περιοχή του κάμπου. Το πλήθος των αξιόλογων αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων δεν έχει επιτρέψει ακόμη την πλήρη καταγραφή τους παρά τη συστηματική δουλειά από την ΙΓ’ Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Πλούσια γη, πραγματικός σιτοβολώνας έχει πρωταρχική οικονομική σημασία όχι μόνο για τον ίδιο το νομό αλλά και για ολόκληρη τη Θεσσαλία. Βέβαια οι καλλιέργειες από τότε έχουν αλλάξει και τώρα το βαμβάκι με τον καπνό κυριαρχούν.
Το τμήμα του θεσσαλικού κάμπου που ανήκει στο νομό Καρδίτσας, πρωταρχικής οικονομικής σημασίας για τη Θεσσαλία, παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο από ιστορική – αρχαιολογική άποψη, όσο και από ανθρωπολογική και εθνολογική.
Στην περιοχή βρίσκονται εξαιρετικά δείγματα πολιτισμών της προχριστιανικής περιόδου, τα οποία με τη συνεχή έρευνα έρχονται στο φως. Στα νεότερα χρόνια εγκαταστάθηκαν εδώ αρκετοί πρόσφυγες από την Καισάρεια και την Καππαδοκία. Οι κάτοικοι του κάμπου συμμετείχαν στις ιστορικές εξελίξεις που σημειώθηκαν στην περιοχή στο πέρασμα του χρόνου, στα επαναστατικά κινήματα κατά των Τούρκων, στις αγροτικές εξεγέρσεις των αρχών του αιώνα κατά των μεγαλοτσιφλικάδων και στη μεταγενέστερη διανομή των αγροτικών κλήρων.
Σήμερα η περιοχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία του αυθεντικά πεδινού και ντόπιου στοιχείου, των Καραγκούνηδων, οι οποίοι με τον πλούσιο πολιτισμό τους και τα χαρακτηριστικά τους έθιμα κίνησαν την προσοχή των μελετητών.
Η περιοχή διαθέτει αξιοσημείωτα θρησκευτικά μνημεία καθώς και πετρόχτιστα γεφύρια δίτοξα ή τρίτοξα που ενώνουν τις όχθες των αρκετών ποταμών που διασχίζουν τον καρδιτσιώτικο κάμπο.
Πρόσβαση
Οι δρόμοι της περιοχής κατά κανόνα είναι επίπεδοι και ασφαλτοστρωμένοι. Είναι όμως πολύ στενοί και χρειάζεται αυξημένη προσοχή στις μετακινήσεις γιατί κυκλοφορούν αρκετά γεωργικά μηχανήματα, ιδιαίτερα κατά την καλλιεργητική περίοδο.
Εκκλησίες
Η περιοχή έχει πολλά αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία που με υπέροχες αγιογραφίες και περίτεχνα ξυλόγλυπτα τέμπλα μαρτυρούν την ιστορική διαδρομή αλλά και την ευσέβεια των κατοίκων. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου που έχει χτιστεί το 1.300 μ.Χ. στον Παλαμά, έχει αγιογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο σκαλισμένο στο Άγιο Όρος.
Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στη Λεύκη είναι κι αυτός χτισμένος το 1.300 μ.Χ.
Σημαντικά μνημεία είναι και ο ναός του Αγίου Δημητρίου στα Ορφανά, καθώς και ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Αστρίτσα. Δείτε περισσότερα για τα θρησκευτικά μνημεία.
Γεφύρια
Μοναδικά αρχιτεκτονικά μνημεία συνδέουν τις όχθες των ποταμών, δίνουν την δυνατότητα στον επισκέπτη να τα θαυμάσει και αρκετά από αυτά να τα διαβεί. Ίσως από τα παλαιότερα γεφύρια που σώζονται σήμερα στον κάμπο είναι η γέφυρα του Μοσχολουρίου που ενώνει τον ποταμό Σοφαδίτη. Η πρώτη κατασκευή του τοποθετείται ανάμεσα στον 12ο με 15ο αιώνα. Είναι τρίτοξο με ημικυκλικής μορφής ανοίγματα και τα τόξα του παρουσιάζουν έντονα περσικά χαρακτηριστικά.
Πετρόχτιστα γεφύρια υπάρχουν ακόμη στην Ιτέα, στο Αγναντερό και στην Αστρίτσα που χρονολογούνται από τα τέλη του 18ου αιώνα.
Το Κονάκι
Η έντονη παρουσία του τουρκικού στοιχείου κατά την τουρκοκρατία άφησε δείγματα τα περίφημα κονάκια, σπίτια των Μπέηδων της περιοχής.
Στον Πρόδρομο βρίσκεται το κονάκι του Εκρέμ Μπέη. Χτίστηκε κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο δεύτερο μισό τους 19ου αιώνα και λίγο πριν από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το1881. Ήταν ένα λιθόκτιστο κεραμοσκεπές σπίτι τσιφλικά του κάμπου και αποτέλεσε κατοικία των μπέηδων. Ο τελευταίος Τούρκος ιδιοκτήτης ήταν ο Εκρέμ Μπέης.
Η κάτοψη είχε σχήμα σταυρού. Είχε δύο ορόφους εκτός από την περιοχή της απόληξης του κλιμακοστασίου, όπου υπήρχε τριώροφος πύργος και παρατηρητήριο.
Το 1912 το απέκτησε το Ελληνικό Δημόσιο. Το 1923 το Υπουργείο Γεωργίας το παραχώρησε στην κοινότητα Προδρόμου που το χρησιμοποίησε σαν Δημοτικό Σχολείο για το χωριό.
Κατά τη διάρκεια του μεγάλου σεισμού που έγινε στους Σοφάδες το 1954 έπαθε ζημιές, κατέρρευσαν οι πάνω όροφοι αλλά συνέχισε να είναι το σχολείο του χωριού.
Το 1986 ανακηρύχθηκε διατηρητέο Μουσείο και το 1987 η Κοινότητα Προδρόμου το παραχώρησε στο Υπουργείο Πολιτισμού. Την επόμενη χρονιά αποφασίστηκε να αναστηλωθεί και έτσι σήμερα εκεί στεγάζονται τα γραφεία και το εργαστήριο συντήρησης της ΛΔ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών αρχαιοτήτων.
Θρησκευτικά μνημεία στο νομό Καρδίτσας
Ο Μητροπολιτικός Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης
Στην πόλη υπάρχουν πολλοί Ιεροί Ναοί σε κάθε γειτονιά με επικεφαλής την Ιερά Μητρόπολη του Αγίου Κωνσταντίνου και βρίσκεται κοντά στο παυσίλυπο. Εκτός της πόλης και μέσα στα όρια του νομού Καρδίτσας οι ναοί και οι μονές με μεγάλη ιστορία όπως η Ι.Μ. Κορώνης προς το Μοσχάτο, το μικρό ξωκλήσι της Ζωοδόχου πηγής που χτίστηκε το 1647 και περιέχει τοιχογραφίες πραγματικά αριστουργήματα του Ιερομόναχου Σαμουήλ, την Ι.Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κερασιά που χτίστηκε το 1770, τον Ι.Ν. του Αγ. Παντελεήμονα στην Πεζούλα, ιδιαίτερη πατρίδα του Αγ. Σεραφείμ που ανακαινίστηκε τον 18ο αιώνα, την Ι.Μ. Αγίας Τριάδας στη Φυλακτή με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1852 και τοιχογραφικό διάκοσμο του 17ου αι.,τον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου στο Νεοχώρι με εσωτερικές τοιχογραφίες του 16ου και 17ου αι., την Ι.Μ. της Παναγίας Πελεκητής που βρίσκεται κοντά στην Καρίτσα σε
1400μ. υψόμετρο και είναι λαξεμένη σε βράχο (από ‘κεί πήρε και το όνομά της), ένα μοναδικό μνημείο ομορφιάς κι ενδιαφέροντος που κτίστηκε στα 1529 και περιλαμβάνει δυο ναούς με τοιχογραφίες του 1654 και του 1666. Μεγάλο το ετήσιο πανηγύρι της που πραγματοποιείται στις 15 Αυγούστου. Άλλες δύο μονές με εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι η Ι.Μ Κορώνας σε υψόμετρο 800 μ. μετά το Μοσχάτο σε περίοπτη θέση, η οποία παλιά ονομαζόταν Ι.Μ. Κρυεράς πηγής. Ο τύπος του καθολικού της Μονής (τετρακίονος αθωνίτικος) συναντάται και στο Άγιο Όρος τον 10ο και 11ο αιώνα.
Οι τοιχογραφίες του καθολικού χρονολογούνται στα 1587 και είναι κρητικής τεχνοτροπίας. Η Ι.Μ. Κορώνας έπαιζε σπουδαίο πνευματικό και θρησκευτικό ρόλο στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Μια παράκαμψη μετά την Καστανιά οδηγεί προς το Καταφύγι και την Ι.Μ. Πέτρας, ένα ιστορικό μοναστήρι που πήρε το όνομά του από το βράχο όπου σύμφωνα με την παράδοση εκεί σε μια σπηλιά βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας. Περισσότερα από 400 τα χρόνια της Μονής της οποίας η τοιχογράφηση του καθολικού έγινε το 1625.
Η Μονή ερημώθηκε στις αρχές του αιώνα για να επαναλειτουργήσει τη δεκαετία του 1920 – 30 με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ιεζεκιήλ. Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως Θεοτόκου είναι μεγαλόπρεπος και βρίσκεται στην Καστανιά. Από εκεί κατάγονταν ο Πατριάρχης Καλλίνικος. Μεταξύ Μούχας και φράγματος βρίσκεται η Ι.Μ. Αγίας Τριάδας Σάικας της οποίας ο σωζόμενος Ναός χρονολογείται από το 1540.Στο χωριό Φανάρι μαρτύρησε ο Άγιος Σεραφείμ, ο πολιούχος της Καρδίτσας. Το Φανάρι με την επισκοπή Φαρσάλων αποτέλεσαν τη Μητρόπολη των Φαναριοφαρσάλων.
Στο Μαυρομμάτι, πατρίδα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, υπάρχει το καθολικό της Ι.Μ. Αγ. Γεωργίου όπου υπηρετούσε η μητέρα του ήρωα. Είναι αθωνίτικου τύπου και ο τρόπος κάλυψής του είναι ασυνήθιστος για την Ελλάδα. Κυλινδρικές κάμαρες και χαμηλός τυφλός θόλος αντί τρούλου κοσμούν το Ναό.
Κοντά στη Μονή βρίσκεται και το σπήλαιο όπου γεννήθηκε ο ήρωας.
Ο Ι.Ν. της Παναγίας που βρίσκεται στην Πορτή, περιέχει τοιχογραφίες που χρονολογούνται ως και τον 16ο αι. Ο Ι.Ν.του Αγ. Γεωργίου βρίσκεται στο Ανθοχώρι και χρονολογείται απο το 1717.Ο Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου που βρίσκεται στη Γελάνθη είναι του 17ου αι. και έχει χαρακτηριστικό οκτάγωνο τρούλλο. Σε υψόμετρο 800μ. βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα μνημεία των Αγράφων, η Ιερά Μονή Αγ. Τριάδας στη Δρακότρυπα.
Το εσωτερικό της Παναγίας Πελεκητής
Εκεί γεννήθηκε ο Όσιος Διονύσιος εν Ολύμπω. Στο χωριό Ανθηρό και σε υψόμετρο 800μ. βρίσκονται δύο σπουδαία μοναστήρια, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Γεννήσεως της Θεοτόκου με τοιχογραφίες του 17ου και 18ου αιώνα. Άλλη μια αξιόλογη Μονή, της Γεννήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο χωριό Βλάσι. Στα Βραγκιανά, που είναι κεφαλοχώρι των Αγράφων, υπάρχει η Ι.Μ. Μεταμόρφωσης επάνω στο βουνό Μιρμιτζάλα (1543μ.) χτίστηκε τον 17ο αιώνα. και αποτελεί εκκλησιαστικό μνημείο. Εκεί είναι δυνατή η διανυκτέρευση.
Στο Καταφύλλι υπάρχουν οι εκκλησίες της Αγίας Κυριακής και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος με το χρυσοβαμμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο και την εξαιρετική ακουστική καθώς για καλύτερη αντήχηση είχαν εντοιχίσει στους θόλους χάλκινα δοχεία. Ακόμη, στο Αργύρι υπάρχει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία κτισμένη κατά το μεγαλύτερο μέρος της σε σπηλιά.
Το σημαντικότερο ιερό μνημείο της Αργιθέας βρίσκεται στο κτηνοτροφικό χωριό Κουμπουριανά και είναι η Ι.Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή Ι.Μ. Σπηλιάς σε υψόμετρο 800μ.που προκαλεί δέος στον επισκέπτη καθώς δίνει την εντύπωση ότι είναι κρεμασμένη σε απότομο βράχο.
Είναι σημαντικό σημείο αναφοράς του αγώνα του 1821. Οι δυο ναοί της χρονολογούνται από τον 16ο αι. και στην Ι.Μ. Σπηλιάς είναι δυνατή η διανυκτέρευση του επισκέπτη στα κελιά της. Στην Ρεντίνα βρίσκεται άλλη μια Ι.Μ. Κοιμήσεως της Θεοτόκου που χτίστηκε το 1579 για την οποία γίνεται αναφορά σε πολυάριθμα ιστορικά συγγράμματα.
Οι τοιχογραφίες είναι του 17ου αι. και τα παλιά τέμπλα αποτελούν χαρακτηριστικά τμήματα του μοναστηριού. Επίσης στη Ρεντίνα βρίσκεται και ο Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου με εξωτερικές τοιχογραφίες του 18ου αι. Περνώντας το Ν. Ευρυτανίας και στο Φουρνά με υψόμετρο 1000μ. βρίσκονται 16 εκκλησίες. Μία εκ των οποίων και η Ι.Μ. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος όπου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας λειτούργησε η περίφημη “σχολή Φουρνά”. Εδώ υπάρχουν εικόνες του Διονυσίου εκ Φουρνά.
Στα πεδινά του νομού και στο δήμο Παλαμά βρίσκεται ο Ι.Ν. Αγίου Αθανασίου Ρούμ που αποτελεί μοναδικό θρησκευτικό μνημείο του κάμπου. Στην Κοινότητα Προδρόμου που βρίσκεται ελάχιστα χιλιόμετρα μακριά από την Καρδίτσα υπάρχει ο Ι.Ν. Αγ. Ιωάννη Προδρόμου πολιούχος του χωριού. Στη Μεταμόρφωση υπάρχει το ξωκλήσι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που χρονολογείται από το 1864 στο Καλλιφώνι η Ι.Μ. Παναγίας Φανερωμένης, που χρονολογείται κι αυτή από τον 18ο αι. Τέλος, υπάρχουν πάρα πολλά ακόμη ξωκλήσια και ναοί στα πεδινά και ορεινά του νομού Καρδίτσας με λιγότερο ιστορικό ενδιαφέρον.
Η Ιερά Μονή Παναγίας Πελεκητής
ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ
Η Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής είναι κτισμένη σε μια απόκρημνη πλαγιά των βουνοκορφών των Αγράφων. Εκκλησιαστικώς, υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων και γεωγραφικώς στο Νομό Καρδίτσας.
Είναι ένα πανέμορφο μεταβυζαντικό μνημείο με μια μοναδική και αξιολογότατη αρχιτεκτονική, κτισμένο πάνω σ’ έναν απότομο βράχο 1.400 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Βλέποντας ο προσκυνητής την Ιερά Μονή νομίζει ότι αυτή βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης και πως κρέμεται επάνω από το χωριό Καρίτσα του Δήμου Νεβροπόλεως Αγράφων. Από την Ιερά Μονή αγναντεύει κανείς τη λίμνη Πλαστήρα, ενώ στο βάθος φαίνεται ο Θεσσαλικός κάμπος, το όρος Κίσαβος και πιο δεξιά, τα υψώματα του Δομοκού.
ΙΔΡΥΣΗ ΤΗ Ιεράς Μονής “ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΠΕΛΕΚΗΤΗΣ”
Παράδοση – θρύλοι
Όπως συμβαίνει για όλες σχεδόν τις Ιερές Μονές της Ορθοδοξίας μας, έτσι και για την Ιερά Μονή της Παναγίας Πελεκητής η χρονολογία ιδρύσεώς της χάνεται κάπου ανάμεσα στην ιστορία και την παράδοση.
Η παράδοση λέγει ότι το όνομα “Πελεκητή” οφείλεται στο ότι για να μπορέσει το Μοναστήρι να οικοδομηθεί στον σχεδόν κατακόρυφο βράχο, χρειάστηκε πρώτα να πελεκηθεί ο βράχος με ξύλινα εργαλεία ύστερα από υπόδειξη της Παναγίας, που παρουσιάστηκε στο όνειρο των μαστόρων λέγοντας: «Θα πελεκήσεις το βράχο με το κοπίδι και θα φτιάξεις μια εκκλησία την οποία θα ονομάσεις Παναγία Πελεκητή».
Όταν ξεκίνησε το συνεργείο να χτίζει, είχαν πρόβλημα με το νερό. Ξαναπαρουσιάστηκε η Παναγία και τους είπε: «Σηκώστε εδώ αυτήν την πλάκα και θα βρείτε νερό». Και πράγματι έτσι έγινε εκεί που είναι σήμερα το πηγάδι.
Σύμφωνα πάλι με την παράδοση της περιοχής λέγεται ότι ο πρωτομάστορας έπεσε από την στέγη της Ιεράς Μονής στη χαράδρα που βρίσκεται κάτω από αυτό, αλλά βρέθηκε όρθιος χωρίς να πάθει το παραμικρό μετά από τη σωτηριώδη επέμβαση της Παναγίας της “Πελεκητής”.
Ίδρυση της Ιεράς Μονής
Η οικοδόμηση της Ιεράς Μονής θα πρέπει να ξεκίνησε στα χρόνια του Βυζαντίου και λίγο πριν την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να συνεχίστηκε σιγά – σιγά. Πολύ πιθανόν η Μονή να ξεκίνησε να κτίζεται όταν η Δυτική Θεσσαλία ήταν υπό την κατοχή των Σέρβων που διακατέχονταν από έντονα θρησκευτικά συναισθήματα διότι στα 1420 η περιοχή κατελήφθη από τους βάρβαρους Τούρκους και οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές για οτιδήποτε είχε σχέση με την ορθοδοξία.
Η Ιερά Μονή
Η Ιερά μονή αρχικά ήταν γνωστή σαν “Μονή Αναλήψεως του Χριστού”, αργότερα σαν “Παναγία Φανερωμένη” και τέλος επικράτησε το όνομα “Παναγία Πελεκητή”. Κτίστηκε τον 15ο περίπου αιώνα, αγιογραφήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα και έχει δύο ναούς.
Η εικόνα της Παναγίας Πελεκητής
Ο Ευρυτάνας ιστορικός Πάνος Βασιλείου το 1929 έγραψε τα εξής: «Εκτός της αρίστης Βυζαντινής τέχνης τοιχογραφίες, υπάρχει εδώ μιας εικόνα (ελαιογραφία 0,04Χ0,03) της Παναγίας με το Χριστό στην αγκαλιά τη, έργο Ραφαηλικής τέχνης. Δεν εξηγείται πως η μικροσκοπική αυτή εικονίτσα που θεωρείται και σαν παλαιότερη, αλλά θαυματουργός, βρέθηκε εδώ πάνω. Φέρει χρονολογία 1654. Η τεχνοτροπία της θυμίζει το Χριστό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους, το γνωστό έργο του Πανσέληνου. Μάλιστα ήταν η εικονίτσα τούτη στολισμένη με 20 πολύτιμες πέτρες από τις οποίες οι 16 αφαιρέθηκαν από… αγνώστους, χωρίς φυσικά τούτου να σημειωθεί σε κανένα ως τα σήμερα, αστυνομικό δελτίο. Μένουν ακόμα ευτυχώς, 4 ερυθρόχρωμες πετρούλες στο επαργυρωμένο περίβλημά της που έχει μέγεθος 0,21Χ0,23 μ. και που φέρει επάνω του σκαλισμένα αγγελούδια. Μια απέραντη καλοσύνη ζωγραφίζεται στο χαμογελαστό πρόσωπο της Παναγίας, της οποίας το παιδάκι παρουσιάζει κάτι το αληθινά Θείο και αξιοθαύμαστο για τη χαρούμενη εκφραστικότητά του. Η θαυμάσια αυτή εικόνα της ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΠΕΛΕΚΗΤΗΣ θυμίζει αναγέννηση».
Ο Κτήτωρ της Ιεράς Μονής
Η παράδοση θέλει σαν κτήτορα της Μονής τον Οσιομάρτυρα Δαμιανό (1515-1568).
Σε τοιχογραφία της Μονής αναφέρεται ως “νέος οσιομάρτυς Δαμιανός, ο κτήτωρ της Μονής ταύτης”.
Ο Άγιος Δαμιανός γεννήθηκε στην Αράχωβα σύμφωνα με την τοπική παράδοση περίπου το 1510. Σε νεαρή ηλικία εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Φιλοθέου στο Άγιον Όρος. Άφησε όμως την ησυχία του Αγίου Όρους γιατί αγαπούσε πολύ τον τόπο του και ξεκίνησε να κατηχήσει τους Ραγιάδες. Ήλθε στην Καρίτσα, δίδαξε στο χωριό του, καθώς και σε όλη την περιοχή των Αγράφων. Κατηγορείται από τους προύχοντες της περιοχής σαν λαοπλάνος και ψευτοκαλόγερος και έτσι εγκαταλείπει τα Άγραφα και καταφεύγει στον Κίσαβο. Από κει συνεχίζει το καυτό κήρυγμα προς τους Χριστιανούς λέγοντας να παραμείνουν πιστοί και να μην προβαίνουν σε καμία εργασία ή αγοραπωλησία τις Κυριακές και τις εορτές.
Οι Τούρκοι για το λόγο αυτό τον συλλαμβάνουν και τον φυλακίζουν στη Λάρισα. Επί 15 ημέρες τον βασάνιζαν συνεχώς για ν’ αλλαξοπιστήσει. Ο Τούρκος αξιωματούχος βλέποντας την αμετακίνητη στάση του Δαμιανού διατάζει να τον θανατώσουν με τη φούρκα και να τον κάψουν. Τελικά οι δήμιοι τον κρέμασαν. Όμως ένας από τους βασανιστές που τον χτύπησε τόσο δυνατά στο κεφάλι μ’ έναν πέλεκυ που κόπηκε το σχοινί και έπεσε μισοπεθαμένος. Τότε έριξαν τον Άγιο στη φωτιά ενώ τη στάχτη του τη σκόρπησαν στον Πηνειό ποταμό στα 1568.
Η μνήμη του οσιομάρτυρος Δαμιανού εορτάζεται στις 14 Φεβρουαρίου.
Τη μονή της Πελεκητής ο Άγιος Δαμιανός την έκτισε προς το 1550. Στην Μονή Βατοπεδίου σώζεται ένα μολυβδόβουλο Πατριαρχικό Σιγίλο του Πατριάρχου Ραφαήλ του Β’.
Κείμενο από έκδοση της Ιεράς Μονής
Η Ιερά Μονή Κορώνας
Σε υψόμετρο 1500μ ανάμεσα στις κοινότητες Μοσχάτου και Μεσενικόλα και σε θέση περίοπτη, συναντάμε την Ι.Μ. Γεννήσεως Θεοτόκου, γνωστή ως Ιερά Μονή Κορώνας. Παλαιότερα ονομάζονταν Μονή Κρυεράς Πηγής ενώ ως Ιερά Μονή Κορώνας τη συναντάμε από τις αρχές του 18ου αιώνα.
Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Ιεζεκιήλ θα ονομασθεί Κορώνα λόγω του ότι “ως εκ της τοποθεσίας, ης ην κείται, επιστρέφει το σημείον εις ο ευρίσκεται μακρόθεν εκ της πεδιάδος θεωμένη” ενώ σύμφωνα με τον καθηγητή Α. Ορλάνδο η ονομασία οφείλεται πιθανότατα σε κάποια παράδοση ή περιστατικό της ίδρυσης της μονής σχετικής με το πτηνό Κορώνη (κουρούνα).
Η Μονή αποτελείται από το καθολικό και από 2 πτέρυγες κελιών από τις οποίες η βόρεια ξαναχτίστηκε τα τελευταία χρόνια. Το καθολικό είναι ναός τετρακίονος Αθωνίτικου τύπου με νάρθηκα στην δεξιά πλευρά και παρεκκλήσι που τιμάται στη μνήμη του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου.
Ο τύπος που ακολουθεί το καθολικό της μονής συναντάται στο Άγιο Όρος από τον 10ο και 11ο αιώνα ενώ αργότερα διαδόθηκε στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Οι τοιχογραφίες του καθολικού που χρονολογούνται με επιγραφή στα 1587 ακολουθούν την κρητική νοοτροπία την οποία ακολουθούν και τα περισσότερα καθολικά του Αγίου Όρους. Αξιοπρόσεκτες είναι οι εικόνες των κτητόρων, όχι μόνο γιατί είναι προσωπογραφίες των αφιερωτών αλλά και γιατί μας δίνουν στοιχεία για τις ενδυμασίες εκείνης της εποχής. Έτσι για την ιστόρηση του ναού που έγινε “δια χειρός μοναχού Δανιήλ” εδαπάνησεν ο Ανδρέας Μπούνος ο οποίος στην παράσταση εικονίζεται να κρατεί ομοίωμα του ναού και να το προσφέρει στην Παναγία Θεοτόκο.
Ο δεύτερος νέος κτήτωρ είναι “ο εκ χωρίον Βραγκιανών Αποστολάκης” ο οποίος εδαπάνησε για την αγιογράφηση του παρεκκλησίου του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου που έγινε το 1735, σύμφωνα με επιγραφή που αναγράφεται επάνω από το παράθυρο.
Η Ιερά Μονή Κορώνας έπαιξε σπουδαίο ρόλο κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ως πνευματικός και θρησκευτικός φάρος των Αγράφων. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της εθνικής αντίστασης, συνεχίζοντας την εθνική προσφορά, συγκέντρωσε το μένος των Γερμανών οι οποίοι στις 2 Δεκεμβρίου 1943 επιχείρησαν να πυρπολήσουν – χωρίς επιτυχία ευτυχώς – το καθολικό της μονής.
Κείμενο από έκδοση της Ένωσης Αγραφιώτικων χωριών
Η Ιερά Μονή Σπηλιάς
Μόλις 1.5 χλμ. από το “Ραγάζι” βρίσκεται η Ι.Μ. Σπηλιάς (Κοιμήσεως της Θεοτόκου, 16ου – 18ου αιώνα) που είναι και το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο της περιοχής.
Η Ι.Μ. Σπηλιάς απέχει από το Μουζάκι 50 χλμ. και αποτελεί τόπο προορισμού χιλιάδων επισκεπτών κυρίως την περίοδο από Μάιο έως Οκτώβριο που το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες. Είναι ανδρώα μονή.
Από το 2004 ο ηγούμενος Πάτερ Νεκτάριος, τη διατηρεί ανοικτή όλο το χρόνο, παρ’ όλες τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και τις δυσκολίες πρόσβασης κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Είναι κτισμένη σε προεξοχή βράχου σε υψόμετρο 880 μ. πάνω από τον πετροφόρο ποταμό “Κουμπουριανίτη” παραπόταμο του Αχελώου. Η Ι.Μ. αποτελείται από δύο μικρές εκκλησίες.
Το καθολικό όπως αναγράφεται στο χειρόγραφο κώδικα της Μονής “Ιερά Πλάξ”, κτίσθηκε το 1064. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τοιχογραφήθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα Ο μεγαλύτερος ναός είναι της Ζωοδόχου Πηγής. Σύμφωνα με την επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο του ναού, οικοδομήθηκε το 1736.
Τα τελευταία χρόνια έγιναν στην Μονή σημαντικά έργα αναστύλωσης, με τα οποία διατηρήθηκε και αναδείχθηκε κάθε λεπτομέρεια της παραδοσιακής της αρχιτεκτονικής. Η Μονή διαθέτει ξενώνα για τη διαμονή και φιλοξενία των προσκυνητών.
Η Ιερά Κοινοβιακή Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Σπηλιάς υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων και βρίσκεται στον δήμο Ανατολικής Αργιθέας στο χωριό Κουμπουριανά. Η Ιερά Μονή είναι κτισμένη στην εξοχή ενός βράχου και σε υψόμετρο 1000 μέτρων. Κτήτορες της Ιεράς Μονής είναι δύο αδελφοί Αθανάσιος και Παρθένιος των οποίων η καταγωγή ήταν από το χωριό Στεφανιάδα. Αφορμή της ιδρύσεως της Ιεράς Μονής ήταν η εύρεση με θαυματουργικό τρόπο της εικόνος της Παναγίας της Οδηγήτριας.
Στο χώρο της Μονής συναντάμε δύο Ναούς: Ο μικρότερος και παλαιότερος είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και κτίστηκε το 1604. Ο μεγαλύτερος, που είναι και το καθολικό της Μονής, τιμάται στην μνήμη της Ζωοδόχου Πηγής .Είναι τρίκλητος βασιλική με τρούλο και κτίστηκε το 1736. Το τέμπλο του Ναού φιλοτεχνήθηκε το 1779 από τους αδελφούς τεχνίτες Γεώργιο και Ιωάννη.
Στη Δεσποτική εικόνα του Χριστού ως Μεγάλου Αρχιερέως υπάρχει η επιγραφή: «Ελάχιστος Θεόδωρος αγιογράφος από την Μεγαλοβλαχίαν εκ κώμης Βουκουρέστι, Έτει ΑΨΛΖ ». Γύρω από του δύο Ναούς σώζονται κελιά και ο φρουριακός περίβολος. Στην Ιερά Μονή φυλάσσεται η Θαυματουργός Εικόνα της Παναγίας της Σπηλαιώτισσας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά με σωρεία Θαυμάτων.
Η Ιερά μονή έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες του 1821. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης έκανε συχνά πολεμικές συσκέψεις και συμβούλια στην Ιερά Μονή, αφού η θέση της είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία. Στην Ιερά Μονή είχε την έδρα της η Επαναστατική Κυβέρνηση στα 1867. Τα τελευταία 5 χρόνια με την οικονομική ενίσχυση των ευλαβών προσκυνητών η Ιερά Μονή αναστυλώνεται.
