Νόμοι είναι κανόνες που ρυθμίζουν την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων. Ο Δημοσθένης(384-322 π.Χ.), πολιτικός και μέγας ρήτορας της Αθήνας λέει σχετικά:
- «Άπας ο των ανθρώπων βίος φύσει και νόμοις διοικείται. Οι νόμοι μετά τους
θεούς ομολογούνται σώζειν την πόλιν, επεί λυθέντων των νόμων και δοθείσης εκάστω εξουσίας ό,τι βούλεται ποιείν, ού μόνον η πολιτεία οίχεται, αλλ’ ουδ’ ο βίος ημών του των θηρίων ουδέν αν διενέγκαι»: Όλη γενικά η ζωή των ανθρώπων διοικείται από τη φύση και τους νόμους. Οι νόμοι μετά τους θεούς ομολογούνται ότι σώζουν τους ανθρώπους, διότι, εάν καταργηθούν οι νόμοι και δοθεί στον καθένα η δυνατότητα να κάνει ό, τι θέλει, η ζωή μας δεν θα διέφερε από τη ζωή των θηρίων.
(Δημοσθένους κατά Αριστογείτονος Α΄, 15-21)
- « Οίμαι πάντας αν υμάς ομολογήσαι δειν τον ορθώς έχοντα νόμον και συνοίσειν μέλλοντα τω πλήθει, πρώτον μεν απλώς και πάσι γνωρίμως γεγράφθαι, και μη τω μεν είναι ταυτί περί αυτού νομίζειν, τω δε ταυτί. Έπειτα είναι δυνατάς τας πράξεις ας δει γίγνεσθαι δια του νόμου. Προς δε τούτοις μηδενί των αδικούντων φαίνεσθαι μηδεμίαν διδόντα ραστώνην. Ει γαρ δημοτικόν τις υπείληφε το πράους είναι τους νόμους, τίσιν τούτοις προσεξεταζέτω, , και αν περ ορθώς βούληται σκοπείν, ευρήσει τοις κρίνεσθαι μέλλουσι, ου τοις εξεληλεγμένοις. Εν μεν γαρ τοις άδηλον (εστίν) ει τις αδίκως διαβεβλημένος εστίν τοις δε ουδέ λόγος λείπεται το μη ου πονηροίς είναι»:
Νομίζω ότι όλοι εσείς θα ομολογούσατε ότι ο ορθός νόμος που πρόκειται να συμφέρει στον λαό, πρώτον μεν πρέπει να έχει προταθεί εγγράφως κατά τρόπο απλό και κατανοητό σε όλους και να μην είναι δυνατό άλλος μεν να νομίζει γι’ αυτόν αυτά εδώ και άλλος αυτά εδώ (να μην υπάρχουν δηλαδή ασάφειες και διαφορετικές γνώμες). Έπειτα να είναι δυνατές οι πράξεις που πρέπει να γίνονται με τον νόμο. Επί πλέον πρέπει να φαίνεται ότι δεν παρέχει καμία ευκολία υπεκφυγής σε κανένα (να μην υπάρχουν δηλ. παραθυράκια). Εάν κάποιος έχει νομίσει ότι είναι δημοκρατικό το να είναι οι νόμοι ήπιοι, ας εξετάζει για ποιους πρέπει να είναι ήπιοι και αν θέλει να εξετάζει σωστά, θα βρει ότι είναι δημοκρατικό να είναι οι νόμοι ήπιοι για εκείνους που πρόκειται να δικάζονται και όχι για κείνους που κατόπιν ελέγχου έχουν αποδειχθεί ένοχοι. Γιατί μεταξύ αυτών που πρόκειται να δικάζονται, δεν είναι φανερό αν κάποιος έχει συκοφαντηθεί άδικα, ενώ για τους ενόχους δεν υπάρχει δικαιολογία.
- «Βούλομαι υμίν, άνδρες δικασταί, εν Λοκροίς ως νομοθετούσι διηγήσασθαι. Εκεί ούτως οίονται δειν μη προς τας βουλήσεις μηδέ προς τας διαδύσεις των αδικημάτων νομοθετείσθαι. Αν τις βούληται νόμον καινόν τιθέναι, εν βρόχω τον τράχηλον έχων νομοθετεί, και εάν μεν δόξη καλός και χρήσιμος είναιο νόμος, ζη ο τιθείς και απέρχεται, ει δε μη, τέθνηκεν επισπασθέντος του βρόχου»:
Θέλω να σας διηγηθώ, άνδρες δικαστές, πώς νομοθετούν στους Λοκρούς. Εκεί νομίζουν ότι δεν πρέπει να νομοθετούν σύμφωνα με τις θελήσεις και τις υπεκφυγές των αδικημάτων. Αν κάποιος θέλει να προτείνει νόμο, νομοθετεί, έχοντας τον τράχηλο στη θηλιά, και αν αποδειχθεί καλός και χρήσιμος ο νόμος του, ζει ο νομοθέτης και απέρχεται, αλλιώς πεθαίνει, αφού συρθεί προς τα κάτω η θηλιά.
Αυτό θα πάθαινε ο Λοκρός νομοθέτης, αν πρότεινε ένα νόμο για οφσόρ εταιρείες.
- «Νόμος αισχρός, όταν κύριος η, της πόλεως όνειδος εστί της θεμένης, και βλάπτει πάντας, όσοι περ αν αυτώ χρώνται»: Ο κακός νόμος, όταν έχει ισχύ, είναι ντροπή για την πόλη που τον θέσπισε και βλάπτει όλους, όσοι τον χρησιμοποιούν.
(Δημοσθένους κατά Τιμοκράτους, 68-69, 139-140 και 205)
Δημήτρης Ρήτας,
φιλόλογος-συγγραφέας-στιχουργός, Δ/ντής Περιφερειακού Θεάτρου Καρδίτσας
