Το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας υποχρεούται να υπηρετεί και να διατηρεί μια λεπτή και κρίσιμη ισορροπία. Μια ισορροπία που μπορεί να διαταραχθεί ανά πάσα στιγμή από πολλούς άμεσους ή έμμεσους λόγους. Αυτή η ισορροπία απαιτεί από τη μια πλευρά να έχουμε υγιείς, βιώσιμες και αναπτυσσόμενες επιχειρήσεις, επιχειρήσεις που διατηρούν θέσεις εργασίας και είναι φορολογικά και ασφαλιστικά ενήμερες, και από την άλλη πλευρά να έχουμε νόμιμες, εύλογες και χαμηλές τιμές για τους πολίτες-καταναλωτές. Αντιλαμβάνεστε ότι η άσκηση δεν είναι από τις ευκολότερες και ότι από την επιτυχή διαχείρισή της εξαρτάται, κατά κρίσιμο μέρος, η λεγόμενη πραγματική οικονομία.
Σας είπα ήδη με λίγες λέξεις τις κρίσιμες παραμέτρους του θέματός μας: αγορά, ανταγωνισμός, ανάπτυξη, τιμές. Σημείο αναφοράς όλων είναι ο πολίτης και στη μέση βρίσκεται το κράτος σε ρόλο ρυθμιστή και όχι μόνο.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ρόλος του κράτους στη λειτουργία της αγοράς αναπτύσσεται σε δύο κυρίως επίπεδα: Στο επίπεδο των νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων αφενός και στο επίπεδο της τήρησης της νομιμότητας και της αντιμετώπισης της παραβατικής συμπεριφοράς αφετέρου.
Η ανάπτυξη της κρατικής δραστηριότητας σ΄ αυτά τα δύο επίπεδα αποσκοπεί ή πρέπει να αποσκοπεί, μεταξύ άλλων:
Πρώτον: Στη διαμόρφωση συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού.
Δεύτερον: Στην καθιέρωση και διατήρηση ενός ασφαλούς επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Τρίτον: Στη διευκόλυνση της επιχειρηματικής δράσης από την έναρξη έως και την τυχόν παύση αυτής.
Τέταρτον: Στην συνάρτηση της ποιότητας με τις χαμηλές τιμές.
Πέμπτον: Στην πρόληψη και στην καταστολή πρακτικών που παραβιάζουν το νόμο και τελικά πλήττουν βάναυσα τον υγιή ανταγωνισμό, με σημείο αιχμής τα παραεμπόριο.
Το κράτος ασκεί το ρόλο που σας προανέφερα λαμβάνοντας υπόψη του ότι η ελεύθερη αγορά δεν μπορεί να ταυτίζεται με την άναρχη αγορά. Η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν τα κράτη, είτε μεμονωμένα, είτε σε συνεργασία, τιμούσαν έναν ρόλο, σε σχέση με την αγορά, τουλάχιστον στρατηγικό. Έναν ρόλο που θα απέτρεπε την δραματική απορρύθμιση, η οποία παρατηρήθηκε σε διάφορα επίπεδα.
Ο ρόλος του κράτους ως περισσότερο ή λιγότερο ρυθμιστή της αγοράς συναρτάται προς τις κρατούσες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Στις μέρες μας και σε επίπεδο ευρωπαϊκό, έχει επιλεγεί πολιτικά η ανοιχτή αγορά. Τα όρια της ανοιχτής αγοράς, η λειτουργία της, οι αντοχές της και τα αποτελέσματά της δοκιμάζονται, κρίνονται και αποτιμώνται συνεχώς.
Αυτό που έχουμε υποσχεθεί και τηρούμε, ως το ελάχιστο εκ μέρους μας, είναι το να μην αιφνιδιάζουμε τις επιχειρήσεις με τις πρωτοβουλίες μας. Οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση παρέμβαση στην αγορά, με εξαίρεση τις περιπτώσεις προφανούς παρανομίας, πρέπει να έχει υποστεί την διαδικασία της ουσιαστικής αξιολόγησης και διαβούλευσης, προκειμένου να προληφθούν απρόβλεπτες παρενέργειες, που τελικά μπορεί να λειτουργήσουν σε βάρος του πολίτη ή της εθνικής οικονομίας.
Το άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι η Ένωση εργάζεται για την αειφόρο ανάπτυξη της Ευρώπης, με γνώμονα την ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη και την σταθερότητα των τιμών, την άκρως ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς, με στόχο την πλήρη απασχόληση και την κοινωνική πρόοδο, και το υψηλό επίπεδο προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας του περιβάλλοντος.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα για την θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Συνεπώς ουσιαστικά μιλάμε για ευρωπαϊκό δίκαιο του ανταγωνισμού τουλάχιστον στις βασικές γραμμές και κατευθύνσεις του.
Ο οικονομικός ανταγωνισμός έχει να κάνει με την επαγγελματική συμπεριφορά τουλάχιστον δύο επιχειρήσεων, που επιδιώκουν την σύναψη συναλλακτικών σχέσεων με τρίτους, στο ίδιο πεδίο δραστηριότητας ή στον ίδιο κύκλο πελατών. Για να πετύχουν το σκοπό τους προσπαθούν να εμφανίσουν καλύτερη ποιότητα και καλύτερη τιμή. Έτσι διαμορφώνεται μια οριζόντια και μια κάθετη σχέση.
Η οριζόντια σχέση είναι αυτή που αφορά τις ανταγωνιζόμενες επιχειρήσεις. Είναι σχέση ανταγωνισμού που αναπτύσσεται για την προσέλκυση του ίδιου πελάτη.
Η κάθετη σχέση είναι αυτή που δημιουργείται ανάμεσα στις επιχειρήσεις και στους αγοραστές. Αυτή η σχέση δεν είναι σχέση ανταγωνισμού, αλλά σχέση συναλλαγής.
Η οριζόντια σχέση ανταγωνισμού και η κάθετη σχέση συναλλαγής έχουν προφανή συνάφεια διότι η δεύτερη σχέση, αυτή της συναλλαγής, επηρεάζει την πρώτη, δηλαδή τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων.
Με λίγα λόγια ο ανταγωνισμός είναι αυτός που ρυθμίζει την οικονομική διαδικασία στην ανοιχτή αγορά. Τον τρόπο λειτουργίας του ανταγωνισμού τον καθορίζει το κράτος με τις νομοθετικές του παρεμβάσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βασικές αρχές του δικαίου του ανταγωνισμού είναι η αρχή της διατήρησης της ισότητας των ευκαιριών, η αρχή της αποδοτικότητας και οι αρχές της αλήθειας και της αντικειμενικότητας, που αναφέρονται κυρίως στη διαφήμιση.
Επιχειρώντας να διασφαλίσουμε τον υγιή ανταγωνισμό έχουμε ως σημεία αναφοράς τόσο τις επιχειρήσεις που μπορεί να θίγονται, όσο και τους πολίτες. Η ρύθμιση αφορά είτε στη συμπεριφορά των επιχειρήσεων, είτε και στην κατάργηση προνομίων και μέτρων που ευνοούν κάποιες επιχειρήσεις σε βάρος άλλων. Αυτά τα προνόμια και μέτρα συνήθως προέρχονται από κρατικές παρεμβάσεις. Αυτές οι παρεμβάσεις είναι άραγε πάντοτε αρνητικές; Θα σας παραπέμψω και πάλι στις ειδικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής. Άρα δεν είναι όλες καταδικαστέες. Αυτό ειδικά το σημείο αποτελεί συνήθως σημείο κριτικής και επισημαίνεται ως ένα επιπλέον στοιχείο που αναδεικνύει τον ρόλο του κράτους στη λειτουργία της αγοράς.
Βεβαίως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι η όποια παρέμβαση του κράτους στην αγορά, με τις προϋποθέσεις που προανέφερα, μπορεί να είναι ικανή και αναγκαία τόσο για την ενδυνάμωση της αποτελεσματικότητάς της, όσο όμως και για την κοινωνική δικαιοσύνη και την επιβεβαίωση του αναδιανεμητικού του ρόλου. Παρά ταύτα, η αποτυχημένη παρέμβαση του κράτους μπορεί να αυξάνει τα ρυθμιστικά λεγόμενα βάρη, με δυσμενή επίδραση στην ανάπτυξη.
Στέκομαι στον ανταγωνισμό, που είναι το κλειδί για την λειτουργία της αγοράς. Τις επόμενες μέρες ψηφίζεται στην Ολομέλεια της Βουλής ο νέος νόμος για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού. Ο νόμος αυτός φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που παρατηρούνται στην αγορά σε σχέση με τους όρους του υγιούς ανταγωνισμού, αλλά και τα προβλήματα δυσλειτουργίας της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
Με το νέο νόμο κωδικοποιήσαμε τις 15 τροποποιήσεις του Ν.703/77, ενσωματώσαμε εξελίξεις του δικαίου του ανταγωνισμού και εισάγουμε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
Ψηφίζεται ένα συστηματικό νομοθετικό κείμενο με ενιαία δομή και γλώσσα, που ενσωματώνει την Ελληνική, Ευρωπαϊκή και διεθνή εμπειρία και εισάγει ένα σύγχρονο πλαίσιο λειτουργίας για την Επιτροπή Ανταγωνισμού. Ένα νομοθετικό κείμενο, που βασίστηκε στην πρόταση της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής και εμπλουτίστηκε μετά από δημιουργική διαβούλευση, από προτάσεις που προήλθαν από παραγωγικούς φορείς, ανθρώπους της αγοράς αλλά και τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η νομοθετική μας πρωτοβουλία βασίζεται σε πέντε άξονες:
- Την θεσμική θωράκιση της Επιτροπής Ανταγωνισμού και της ανεξαρτησίας της.
- Την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της δράσης της.
- Την βελτίωση της διαφάνειας και της αντικειμενικότητας στη λειτουργία της.
- Την διαμόρφωση μηχανισμού ελέγχου και κυρώσεων ικανού να αποτρέπει αποτελεσματικά παραβατικές συμπεριφορές.
- Τον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας της Επιτροπής και την εναρμόνιση της λειτουργίας της με τα σύγχρονα Ευρωπαϊκά πρότυπα.
Ενισχύουμε θεσμικά το ρόλο της Επιτροπής Ανταγωνισμού, ώστε μέσα από την αποτελεσματικότερη λειτουργία της να εξασφαλίσουμε μια υγιή και δυναμική αγορά. Αναγνωρίζουμε τον ρόλο και την σημασία που πρέπει να έχει η Επιτροπή Ανταγωνισμού και διαμορφώνουμε το πλαίσιο που θα της επιτρέψει να λειτουργεί γρήγορα και αποτελεσματικά.
Ιδιαίτερη σημασία έχει η αλλαγή του τρόπου διορισμού των μελών της Επιτροπής. Σύμφωνα με την πρόβλεψη του νέου νόμου, ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος επιλέγονται από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής, σύμφωνα με την προβλεπόμενη συνταγματική διαδικασία. Όλα τα υπόλοιπα μέλη, συμπεριλαμβανομένων των Εισηγητών, διορίζονται μετά από γνώμη της Επιτροπής Θεσμών, και Διαφάνειας της Βουλής.
Με στόχο την θωράκιση της ανεξαρτησίας της Επιτροπής καθιερώνεται η υποχρέωση όλων των μελών της να υποβάλλουν εγγράφως κατά το διορισμό τους οποιαδήποτε σχέση επαγγελματικής συνεργασίας έχουν συνάψει για ένα διάστημα πενταετίας πριν την έναρξη της θητείας τους. Είναι επίσης υποχρεωτικό για τα μέλη που δεν είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης να ανακοινώνουν οποιαδήποτε συνεργασία τυχόν συνάπτουν κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
Εισάγεται έτσι τεκμήριο ασυμβίβαστου, τεκμήριο άμεσα επαληθεύσιμο, όταν εξετάζεται υπόθεση επιχείρησης με την οποία κάποιο μέλος διατηρούσε ή διατηρεί οποιεσδήποτε επαγγελματικές σχέσεις.
Επιπλέον θεσμοθετείται για όλα τα πρώην μέλη της Επιτροπής και για δύο χρόνια μετά τη λήξη της θητείας τους, απαγόρευση παράστασης ενώπιον της Επιτροπής, αλλά και προσφυγής κατά αποφάσεών της στα δικαστήρια. Ειδικά για τις υποθέσεις εκείνες, τις οποίες οι ίδιοι χειρίστηκαν ή επί των οποίων είχαν συμμετάσχει στη λήψη απόφασης κατά την διάρκεια της θητείας τους, η ως άνω απαγόρευση είναι καθολική και χρονικά απεριόριστη.
Στη συνέχεια διασφαλίζουμε τη διαφάνεια στη λειτουργία της Επιτροπής με πολύ συγκεκριμένα μέτρα. Πρώτα απ΄ όλα εισάγουμε ένα point system που καθορίζει τη σειρά με την οποία εξετάζονται οι διάφορες υποθέσεις. Δηλαδή υιοθετούμε αντικειμενικά και μετρήσιμα κριτήρια που σχετίζονται με το δημόσιο συμφέρον, τις εκτιμώμενες επιπτώσεις στον ανταγωνισμό και την προστασία του καταναλωτή προκειμένου να σταθμίζονται οι διάφορες υποθέσεις και να δίνεται προτεραιότητα στις πιο σημαντικές.
Εξαλείφουμε έτσι κάθε υπόνοια για προνομιακή μεταχείριση ορισμένων επιχειρήσεων και εσκεμμένο «κουκούλωμα» κάποιων υποθέσεων.
Λαμβάνεται όμως μέριμνα ώστε να μπορεί η Επιτροπή να προσαρμόζεται στις συνθήκες της αγοράς, με την προβλεπόμενη δυνατότητα του Γενικού Διευθυντή να αναμορφώνει τη σειρά κατάταξης των υποθέσεων, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Προκειμένου δε να αποφευχθούν οποιεσδήποτε καταστρατηγήσεις, ορίζεται ότι η απόφασή του αυτή θα πρέπει να υπόκειται σε έγκριση της Ολομέλειας.
Αναφορικά με την αποτελεσματικότητα και την ταχύτητα της Επιτροπής, που αποτέλεσε κατά καιρούς πεδίο αιτιάσεων και προβληματισμού, έχουν γίνει σημαντικές τομές. Με σκοπό την ελάφρυνση του φόρτου εργασίας, και σε πλήρη συμφωνία με τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις, καταργείται η προηγούμενη γνωστοποίηση των συμπράξεων και η εκ των υστέρων γνωστοποίηση των «μικρών» συγχωνεύσεων.
Καθορίζονται επίσης σύντομες προθεσμίες για το χειρισμό καταγγελιών, ενώ αυτές που δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα της Επιτροπής, θα πρέπει να παραπέμπονται στις αρμόδιες υπηρεσίες.
Το πλέγμα των νέων ρυθμίσεων περιλαμβάνει επίσης, μια σειρά από βελτιώσεις τόσο του μηχανισμού κυρώσεων, όσο και των κινήτρων που παρέχονται για τη συνεργασία των πολιτών με την Επιτροπή. Προβλέπεται ότι σε περίπτωση παράβασης και επιβολής προστίμου, για την πληρωμή του ευθύνονται σε ολόκληρο η επιχείρηση και τα οριζόμενα στο νόμο φυσικά πρόσωπα. Προκειμένου δε να αυξηθεί το αποτρεπτικό αποτέλεσμα των κυρώσεων, ορίζεται ότι η Επιτροπή θα μπορεί να επιβάλλει και αυτοτελές επιπλέον πρόστιμο στα φυσικά πρόσωπα, τα οποία αποδεδειγμένα συμμετείχαν στην παράνομη συμπεριφορά.
Την ίδια στιγμή επεκτείνουμε αντίστοιχα το πρόγραμμα επιείκειας, πέρα από τις επιχειρήσεις, και σε φυσικά πρόσωπα, που εμπλέκονται σε υποθέσεις καρτέλ και αποφασίζουν να συνεργαστούν με την Επιτροπή.
Εισάγουμε έτσι πολύ πιο ισχυρά κίνητρα τόσο για την αποτροπή από τυχόν παραβατική συμπεριφορά, με την προσωποποίηση της ευθύνης, όσο και για τη συνεργασία με τις αρχές για την καταγγελία παράνομων πρακτικών, με ιδιαίτερη μεταχείριση όσων αποφασίζουν να συνεργαστούν για την αποκάλυψη της αλήθειας.
Παράλληλα ενισχύεται ο ρόλος του Υπουργείου όσον αφορά την εποπτεία της αγοράς, μέσα από την αναδιάρθρωση της σχετικής Υπηρεσίας. Η δημιουργία νέων Διευθύνσεων με στόχο την αρτιότερη μελέτη των συνθηκών της αγοράς, καθώς και η ανακατανομή αρμοδιοτήτων, αναμένεται να δώσουν στο Υπουργείο τα απαραίτητα εργαλεία για αποτελεσματικότερη χάραξη πολιτικής ανταγωνισμού.
Οι συνέργειες που μπορούν να αναπτυχθούν μεταξύ της Υπηρεσίας Εποπτείας Αγοράς και της Επιτροπής Ανταγωνισμού, μέσα από την παροχή στην τελευταία στοιχείων και μελετών, θα συμβάλλουν ιδιαίτερα στη δυνατότητα διαμόρφωσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων για την υγιή λειτουργία της αγοράς.
Πέραν των όσων ανέφερα, το Υπουργείο μας επεξεργάζεται και θα ανακοινώσει σύντομα σειρά μέτρων για την απλοποίηση διαδικασιών που αφορούν τις επιχειρήσεις. Η γραφειοκρατία που έχει χτιστεί στη χώρα μας δεν μπορεί να κατεδαφιστεί από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά μπορεί να αποδομείται καθημερινά και σταθερά.
Σοβαροί και συνεχείς είναι και οι έλεγχοι στην αγορά. Έλεγχοι αγορανομικοί και κοστολογικοί που διενεργούνται από κλιμάκια του Υπουργείου μας ή από μεικτά κλιμάκια. Έλεγχοι που στοχεύουν κυρίως στο παραεμπόριο, αλλά και σε κάθε αποδοκιμαστέα πρακτική είτε αυτή στρέφεται κατά καταναλωτών, είτε κατά επιχειρήσεων ή παραγωγών.
Κλείνοντας την τοποθέτησή μου επιτρέψτε μου να επαναλάβω ότι ανοιχτή αγορά δεν σημαίνει άναρχη αγορά. Ελεύθερος ανταγωνισμός δεν σημαίνει αχαλίνωτος ανταγωνισμός. Ελεύθερη οικονομία δεν σημαίνει άγριος καπιταλισμός χωρίς αρχές και κανόνες, δεν σημαίνει κερδοσκοπία με ανθρώπινα οικονομικά θύματα.
Η κυβέρνησή μας διαχειρίζεται τη μεγαλύτερη και χειρότερη οικονομική κρίση στην ιστορία της χώρας μας. Προσπαθούμε να ανατάξουμε την οικονομία και να μπούμε πάλι σε τροχιά ανάπτυξης, όπως υπολογίζουμε από του χρόνου τέτοια εποχή. Και θα τα καταφέρουμε.
Θα κάνουμε αυτό που πρέπει να κάνουμε χωρίς να προδώσουμε τις ψυχές μας, αλλά και χωρίς να προδώσουμε την Ελλάδα.
Σ’ αυτούς που δραπέτευσαν και μας παρέδωσαν το οικονομικό χάος και τώρα παριστάνουν τους τιμητές και τους επαΐοντες επιτρέψτε μου να τους θυμίσω ένα στίχο του Γιάννη Λειβαδίτη: Τα πιο φοβερά χαστούκια είναι εκείνα που νομίζεις πως δεν έχεις δεχθεί.
Κυρίες και κύριοι, το πιστεύω και το επαναλαμβάνω: αυτή η μεγάλη κρίση είναι ταυτόχρονα η μεγάλη ευκαιρία να αλλάξουμε.
