Την Πέμπτη, 16 Μαρτίου 2017 στο πλαίσιο του μαθήματος Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη (Γενικής Παιδείας) Γ’ Λυκείου, η Γ΄ Λυκείου του Μουσικού Σχολείου Τρικάλων πραγματοποίησε εκπαιδευτικές δραστηριότητες στα Μουσεία της γειτονικής μας πόλης της Καρδίτσας, με σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική μεθοδολογία και τα αναμενόμενα, θετικά αποτελέσματα για τους μαθητές.
Βασική αιτία και κεντρικός άξονας της διδακτικής μας επίσκεψης υπήρξε η μελέτη της Μικρασιατικής Εκστρατεία στα αντίστοιχα κεφάλαια-ενότητες του μαθήματος της Ιστορίας, καθώς και ο Νικόλαος Πλαστήρας ως προσωπικότητα που έπαιξε κομβικό ρόλο στις ιστορικές εξελίξεις της εποχής. Η γνωριμία μας, λοιπόν, με τα Μουσεία της πόλης της Καρδίτσας, γενέτειρας του Ν. Πλαστήρα άρχισε από το Αρχαιολογικό Μουσείο, συνεχίστηκε στην Ιστορική και Λαογραφική Συλλογή και ολοκληρώθηκε με την Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας, προκειμένου, με περιήγηση και ξενάγηση στα εκθέματα, οι μαθητές, μέσα από τα ιστορικά τεκμήρια, τα προσωπικά αντικείμενα του Ν. Πλαστήρα, τα μνημεία, την Τέχνη και τους ζωγραφικούς πίνακες, να έρθουν σε επαφή με τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής στην οποία αυτά δημιουργήθηκαν, ώστε να προβληματιστούν για τη σημασία και τη διαχρονικότητα των ιδεών που αυτά εκπροσωπούν.
Αρχικά, η μετάβαση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας και η περιήγηση και ξενάγηση από έμπειρο αρχαιολόγο του Μουσείου στα πλούσια εκθέματα μας απέδειξε πως το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας φιλοξενεί αντιπροσωπευτικά και πολύ σημαντικά ευρήματα της περιοχής, καταγράφοντας το χαρακτήρα της πολιτισμικής της εξέλιξης μέσα από μια ιστορική διαδρομή που καλύπτει χρονικά όλες τις περιόδους της Προϊστορίας και Ιστορίας από την Παλαιολιθική και Νεολιθική εποχή έως την Ύστερη Αρχαιότητα.
Στο χώρο της Προϊστορίας ενδιαφέρον παρουσιάζει φυλλόσχημη αιχμή από πυριτόλιθο της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής από τη λίμνη Ν. Πλαστήρα, η μικρογραφία οικίσκου από τους Μαυραχάδες, η κεραμική, ο εργαλειακός εξοπλισμός και η ειδωλοπλαστική της Νεολιθικής Εποχής. Στα ευρήματα της Εποχής του Χαλκού αξιοσημείωτα είναι το σύνολο των πήλινων αγγείων και του ταύρου από το Μαυρομμάτι, τα αντικείμενα από τους θολωτούς τάφους, ενώ από την Εποχή του Σιδήρου πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα είναι τα αντικείμενα από το θολωτό τάφο των Αγ. Θεοδώρων. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αρχαιολογικά ευρήματα για την ταύτιση έξι αρχαίων πόλεων της περιοχής που αναφέρονται στις φιλολογικές πηγές και επιβεβαιώνονται μέσα από τις επιγραφικές μαρτυρίες, καθώς επίσης τα αντικείμενα από το Πανθεσσαλικό Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στη Φίλια. Από τους Ιστορικούς χρόνους εστιάζουμε στα μαρμάρινα αγαλματίδια από το Ασκληπιείο του Κιερίου, στην πήλινη κεφαλή του Διονύσου από τη Μητρόπολη, στα ευρήματα, όπως η πήλινη κεφαλή ίππου και το χάλκινο άγαλμα του θεού Απόλλωνα από ναό της αρχαίας Μητρόπολης, στη λάρνακα με θέμα την αρπαγή Κόρης από τους Γόμφους, και στα κτερίσματα των τάφων της Αργιθέας, όπως αργυρά και χρυσά κοσμήματα, ορειχάλκινες περικνημίδες.
Η έκθεση είναι δομημένη κατά χρονολογική σειρά και με θεματικές ενότητες, αποσκοπώντας στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση του παρελθόντος, με αναφορές στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο, στις καθημερινές δραστηριότητες, την αισθητική, τη λατρεία, το εμπόριο, την οικονομία και το θάνατο ως φυσική κατάληξη, τόσο κατά τους Προϊστορικούς και Ιστορικούς χρόνους. Με πρωτογενές αρχαιολογικό υλικό δίνονται τα προϊόντα της Νεολιθικής Οικονομίας, η εξέλιξη τους κατά τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού και του Σιδήρου, καθώς και η ιστορία των αρχαίων πόλεων Κιέριον, Όρθη, Μητρόπολη, Γόμφοι και Αργιθέα, με τη σειρά που παρουσιάζονται σε μια δελφική επιγραφή των μέσων του 2ου αι. π.Χ. Στον επίλογο της έκθεσης με θέμα «Αρχαιολογία και Κοινωνία προσφέρεται η πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου που δεν έχει μόνο ιστορική αξία ως φορέας πληροφοριών, αλλά συνάμα πολυδιάστατη σημασία για την κοινωνία και τους θεσμούς.
Πρόθεση της έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Καρδίτσας είναι να «συστήσει» την πόλη στους επισκέπτες και στους κατοίκους της, μέσα από πληροφορίες που παρουσιάζονται από ένα σύνολο εφαρμογών εικόνας και ήχου, με τη μορφή προβολών βίντεο, εφαρμογών πολυμέσων σε οθόνες αφής, καθώς επίσης και κατασκευές για την καλύτερη κατανόηση του αρχαιολογικού αντικειμένου. Συμπληρωματικά στο πωλητήριο του Μουσείου διατίθενται έντυπες εκδόσεις αρχαιολογικού περιεχομένου, κατάλογοι εκθέσεων, καθώς και ακριβή αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων. Η επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας αποτέλεσε μια αισθητική εμπειρία για τους μαθητές/τριές μας δίνοντάς τα δικά της, πρωτότυπα ερεθίσματα.
Στη συνέχεια, η ξενάγηση στη Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας, ως τόπου πραγματοποίησης του εναλλακτικού μας μαθήματος με Φορείς Συνεργασίας στην πόλη το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρδίτσας, την Ιστορική & Λαογραφική Συλλογή και, βέβαια, την Δημοτική Πινακοθήκη, στους 20 μαθητές /τριες της Γ΄ Λυκείου του Σχολείου μας, υπήρξε απολαυστική, γεμάτη δυνατά χρώματα του θεσσαλικού κάμπου και ενδιαφέροντα θέματα του αγροτικού και εργατικού μόχθου, καθώς και κοινωνικές αντιθέσεις, όπως αυτές αποτυπώνονται στην τέχνη της ζωγραφικής. Η Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας δραστηριοποιείται από το 1993 με την οργάνωση εκθέσεων, την επιμέλεια εκδόσεων και την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Η αποδοχή από το Δήμο Καρδίτσας μίας σημαντικής δωρεάς (έργα του Γιώργου Βαλταδώρου, 1993) και άλλης μίας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (έργα του Καρδιτσιώτη ζωγράφου Δημήτρη Γιολδάση, 1994) επέβαλε τη δημιουργία της. Τα έργα αυτά αποτελούν τον αρχικό πυρήνα της εικαστικής συλλογής της και διαμορφώνουν το χαρακτήρα των πρώτων χρόνων λειτουργίας της. Από το 2002 στεγάζεται σε ένα σύγχρονο ιδιόκτητο κτίριο στο κέντρο της πόλης που υλοποιήθηκε με την συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μέσω του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης) και του Δήμου Καρδίτσας. Συλλογές: Διαθέτει μία εκτεταμένη συλλογή έργων που συγκροτήθηκε με δωρεές καλλιτεχνών και συλλεκτών και καλύπτει δύο βασικούς άξονες ενδιαφέροντος. Πρόκειται κυρίως για έργα ζωγραφικής και λιγότερο γλυπτικής, χαρακτικής, φωτογραφίας κ.ά.
Τέλος, η επίσκεψη στην Ιστορική & Λαογραφική Συλλογή Καρδίτσας ήταν πραγματική αποκάλυψη σε σχέση με τον βασικό σκοπό και τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της μετακίνησής μας, δηλαδή, να έρθουν οι μαθητές, μέσα από τα ιστορικά εκθέματα, τα προσωπικά αντικείμενα του Ν. Πλαστήρα, την Τέχνη και τους ζωγραφικούς πίνακες, σε επαφή με τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής τους, ώστε να προβληματιστούν για τη σημασία και τη διαχρονικότητα των ιδεών που αυτά εκπροσωπούν. Πρόκειται για την πολυπληθέστερη και αντιπροσωπευτικότερη συλλογή του μουσείου. Περιλαμβάνει αντικείμενα κάθε είδους, όπως ιστορικά κειμήλια, αντικείμενα καθημερινής χρήσης (οικιακά ή προσωπικά), αστικές και παραδοσιακές φορεσιές και εξαρτήματα ένδυσης, νομίσματα, οικιακά σκεύη, έπιπλα, υφαντά, κεντήματα, αγροτικά και οικοτεχνικά εργαλεία, επαγγελματικό και βιομηχανικό εξοπλισμό κ.ά. Πρόκειται για ένα σπάνιο μουσειακό σύνολο, το οποίο προέρχεται εξ ολοκλήρου από υπό κατεδάφιση οικία του 19ου αι. στη συνοικία του «Βλαχομαχαλά».
Όσο για τη Συλλογή Ν. Πλαστήρα (Καρδίτσα 1881- Αθήνα 1953): υπήρξε από τις πρώτες που ενσωματώθηκαν εκθεσιακά στο νέο μουσείο. Παραχωρήθηκε στο Δήμο Καρδίτσας το 1971 από την αδερφή του, κ. Αγγελική Μπουμπάρα, απόφαση που απηχούσε προσωπική επιθυμία του. Σύμφωνα με το βιβλίο αποφάσεων του δημοτικού συμβουλίου του 1954: «…προς απόδοσιν τιμής εις το εκλιπόν μέγα τέκνον της πόλεώς μας στρατηγόν Πλαστήραν εγένετο προμήθεια κρυσταλλίνης βιτρίνας εγκατασταθείσης εν τη αιθούση του δημοτικού συμβουλίου εις ην θα τοποθετηθούν διάφορα αντικείμενα κειμήλια του εκλιπόντος ως και η ταριχευθείσα καρδία αυτού…». Το υλικό της περιλαμβάνει προσωπικά αντικείμενα, στρατιωτικές στολές και παράσημα, δώρα προς τον αρχηγό της επανάστασης του 1922 και τον πρωθυπουργό Ν. Πλαστήρα, έγγραφα και φωτογραφίες κ.α. Ιδιαίτερη συναισθητική αξία για την πόλη έχει η προσφορά της καρδιάς του στη γενέτειρά του, η οποία αποτελεί αυτόνομη ενότητα του νέου μουσείου. Εκτίθεται σε ένα πρωτότυπο ερμηνευτικό πλαίσιο, με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνολογικών και εικαστικών μέσων.
Η μόνιμη έκθεση του μουσείου εκτείνεται στο αίθριο, ισόγειο, στον α’ και στον β’ όροφο με διαδραστική οθόνη με πλήθος επεξεργασμένων και θεματικά διαρθρωμένων πληροφοριών σχετικά με την εξέλιξη της Καρδίτσας από τον 15ο μέχρι τον 21ο αιώνα με έμφαση στο χώρο, τους κατοίκους, τις λειτουργίες και τον χαρακτήρα της πόλης, η περιοδική εγκατάσταση «φωτογραφίζοντας την πόλη διαχρονικά», με φωτογραφίες της ίδιας τοποθεσίας σε διαφορετικές χρονικές στιγμές με κενή τη θέση της φωτογραφίας, την οποία καλείται να συμπληρώσει ο επισκέπτης από το δικό του, προσωπικό ή οικογενειακό αρχείο και το «απόκτημα του μήνα», ένα έκθεμα που αλλάζει κάθε μήνα και που προέρχεται από τη σημαντικότερη πρόσφατη δωρεά, θυμίζοντας ότι ο εμπλουτισμός της συλλογής του μουσείου οφείλεται αποκλειστικά στη γενναιοδωρία των δημοτών. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί ακόμη μικρή δανειστική βιβλιοθήκη, η «γωνιά του ερευνητή» με συσκευή ανάγνωσης μικροφωτογραφημένων τοπικών εφημερίδων από το 1881 ως το 1940 και πωλητήριο βιβλίων και αναμνηστικών.
Η Καρδίτσα από τους οθωμανικούς χρόνους ως το μεσοπόλεμο μέσα από επιλεγμένες όψεις της εξέλιξής της είναι το θέμα των 7 ενοτήτων που αναπτύσσονται στην αίθουσα του πρώτου ορόφου.
- Οθωμανικό παρελθόν
Περιεχόμενο: το βυζαντινό υπόστρωμα, η ίδρυση της Καρδίτσας από τους Οθωμανούς στις αρχές του 15ου αιώνα, η εξέλιξή της σε κωμόπολη στους μέσους οθωμανικούς χρόνους, η ανάπτυξή της σε πόλη την εποχή των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες των Αγράφων, η συνύπαρξη μουσουλμάνων- χριστιανών κά.
Αντικείμενα: βυζαντινό νόμισμα, οθωμανικές επιτύμβιες στήλες, φορητή εικόνα του 1847, βιβλία, φυλαχτό, παλάσκα
Στόχος: να φωτιστεί μέσα από το εντοπισμένο μουσειακό υλικό και τις δημοσιευμένες πηγές η ελάχιστα γνωστή στους σύγχρονους ιστορία της οθωμανικής Καρδίτσας, με έμφαση στις τοπικές εκφάνσεις του φαινομένου της οθωμανικής κυριαρχίας - Τσιφλίκι, ύπαιθρος και πόλη
Περιεχόμενο: το τσιφλίκι, η διάδοχη κατάσταση στον αγροτικό χώρο μετά το 1881, αφορμή αναφοράς στην ιδιόμορφη ανάπτυξη πόλης και υπαίθρου, στις ιδιαίτερες πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες στον κάμπο, στις σύγχρονες Οθωμανικές επιβιώσεις Αντικείμενα: σφραγίδα σταριού με αρχικά τσιφλικά, κομμάτια καραγκούνικης φορεσιάς, καθημερινά αντικείμενα από κονάκι του κάμπου, μπερντές του 1889
Στόχος: να καταγραφούν οι συνθήκες του υπαίθρου χώρου και οι επιρροές του στην εξέλιξη της πόλης μετά το 1881 - Ιδιωτικός χώρος
Περιεχόμενο: η καθημερινή ζωή μέσα από ποικίλα οικιακά αντικείμενα διαφόρων κοινωνικών τάξεων
Αντικείμενα: οικιακά αντικείμενα που αναφέρονται σε διάφορα προικοσύμφωνα στη στροφή του 20ου αιώνα
Στόχος: η διείσδυση στον ιδιωτικό χώρο, η οπτική απόδοση της ταξικότητας μέσα από αντικείμενα προικοδοτημένα, τα οποία αποτυπώνουν τις βασικές ανάγκες ενός νοικοκυριού - Αγορά
Περιεχόμενο: η εμπορική λειτουργία σύμφυτη με την ύπαρξη της πόλης από το ξεκίνημά της ως τα μέσα του 20ου αιώνα
Αντικείμενα: σκεύη μεταφοράς, μέτρησης και αποθήκευσης αγαθών, ζυγός χρυσών νομισμάτων, συμβόλαια αγοραπωλησιών
Στόχος: να καταδειχθεί η ζωτική της σημασία για την τοπική οικονομία και η λειτουργία της διαχρονικά - Δημόσιος χώρος
Περιεχόμενο: χώροι δημόσιων συναθροίσεων, πολιτικές συζητήσεις, ψυχαγωγία, θεάματα, πολιτιστική κίνηση, μόδα, κοινωνικά πρότυπα
Αντικείμενα: ενδύματα περιπάτου και εξαρτήματα ένδυσης από τις αρχές του 20ου αιώνα, έντυπα, σκεύη και έπιπλα δημόσιων χώρων, εφημερίδες, φωτογραφικό υλικό από τη δράση επαγγελματικών σωματείων και πολιτιστικών συλλόγων, προσωπικά αντικείμενα πολιτικών
Στόχος: η συνοπτική απόδοση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της πόλης μέσα από ενδεικτικές όψεις του δημόσιου βίου.
Τομέας Ν. Πλαστήρα
Ο κεντρικός χώρος του ορόφου αφιερώνεται στο μεγάλο Καρδιτσιώτη στρατιωτικό και πολιτικό, εστιάζοντας στη ζωή, τη δράση και την προσφορά του
- Εξορία, εκπατρισμός και περιπλάνηση
Περιεχόμενο: η λιτή, πολυκύμαντη καθημερινότητά του
Αντικείμενα: προσωπικά αντικείμενα, νομίσματα, διαβατήριο, βαλίτσα, μπαστούνι
Στόχος: να δοθεί έμφαση στον άνθρωπο Πλαστήρα - Ο στρατιωτικός Πλαστήρας: η πορεία προς την αναγνώριση
Περιεχόμενο: η εξέλιξη του Ν. Πλαστήρα από υπαξιωματικό σε αρχηγό της επανάστασης
Αντικείμενα: κομμάτια και εξαρτήματα στρατιωτικών στολών διαφόρων βαθμίδων, όπλα, παράσημα και προσωπικά αντικείμενα
Στόχος: ο συσχετισμός ιστορικών συνθηκών και προσωπικότητας του Ν. Πλαστήρα με έμφαση στη διεθνή πολιτική συγκυρία - Ο Πλαστήρας της επανάστασης του ’22: η αποθέωση
Περιεχόμενο: η πανελλήνια αναγνώριση του Ν. Πλαστήρα μετά τη Μικρασιατική Εκστρατεία
Αντικείμενα: τιμητικές κοπές, δώρα και πορτρέτα
Στόχος: η συνειδητοποίηση ότι ο Πλαστήρας μετά το ’22 είχε αναδειχθεί σε εθνικό μύθο - Ο επίλογος Περιεχόμενο: η προσφορά της καρδιάς του κρυσταλλώνει την αγάπη του για τη γενέθλια πόλη
Αντικείμενα: μέσα σε ειδική, αδιαφανή θήκη εκτίθεται η καρδιά του
Στόχος: να αποδοθεί συμβολικά το συναισθηματικό φορτίο του Πλαστήρα στην πόλη της Καρδίτσας.
Ευχόμαστε η διδακτική επίσκεψη που πραγματοποιήθηκε, με συνοδούς καθηγήτριες τις φιλολόγους κ.κ. Ηλιάδη Αμαλία & Αγναντή Μαρία υπό τη διαρκή υποστήριξη και ενθάρρυνση της σχολικής συμβούλου φιλολόγων Ν. Τρικάλων κ. Κοτρώτσιου Ευαγγελής, η οποία και λόγω εντοπιότητας εμψύχωσε, φυσική παρουσία, την μουσειοπαιδαγωγική μας περιήγηση, να βοήθησε τους μαθητές μας να βιώσουν τον εκπαιδευτικό-μορφωτικό χαρακτήρα, καθώς και την ψυχική ανάταση και αναζωογόνηση που αφειδώλευτα προσφέρεται μέσω μιας σχολικής «εκδρομής». Σε μια εποχή που ο πολιτισμός της εικόνας κυριαρχεί στην καθημερινότητα των νέων ανθρώπων και που το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρεί δημιουργικό τον χρόνο εκείνο των εκπαιδευτικών μετακινήσεων που αντικαθιστά, εναλλακτικά, την διδασκαλία στην τάξη, οι οργανωμένες σχολικές επισκέψεις με συνείδηση του χαρακτήρα τους από εκπαιδευτικούς που, σεβόμενοι τους μαθητές τους, αγαπούν και τιμούν το λειτούργημά τους, χωρίς να εμφορούνται από νοοτροπία χρησιμοθηρίας, αποτελούν αναγκαία συνθήκη για ένα αναβαθμισμένο, ελκυστικό, μα πρωτίστως δημιουργικό Δημόσιο Σχολείο.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός στο Μουσικό Σχολείο Τρικάλων
