Κάθε φορά, από όποια θέση και όποιον ρόλο, έρχεται κάποιος σε επικοινωνία με τις κρατικές λειτουργίες, ένα και μόνο είναι το συμπέρασμα: πρόκειται για κρατική δουλοκτησία.
Καλούμαστε σήμερα να ονομάσουμε τα πράγματα όπως είναι, αν θέλουμε να έχουμε μια ελπίδα να τα αλλάξουμε. Να τα προσεγγίσουμε με τη σκέψη μας σε καθαρή πνευματική διάταξη, με την εμπειρία ως αφετηρία και δεδομένο, μαζί με την επιστημονική ματιά ως εργαλείο κατανόησης.
Καιρό τώρα, χρόνια τώρα, μονότονα επαναλαμβάνεται στη δημόσια συζήτηση ότι το μεγάλο εμπόδιο στην εξέλιξη, σε κάθε μέτωπο, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, είναι το κράτος. Την ίδια ώρα ενώ κοινή η δημόσια παραδοχή του μέγιστου αυτού προβλήματος, ακόμη και οι προσπάθειες που έγιναν ήταν δειλές και τελικά ανακόπηκαν από το φόβο του πολιτικού κόστους.
Αυτό το κράτος και η δουλοκτητική φύση του υπήρξε το αποτελεσματικό εργαλείο οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου εις βάρος των ανθρώπων.
Το κράτος είναι ένα σύνθετος μηχανισμός , εξωτερικά διοικητικός. Καλύπτει τις ανάγκες της συνύπαρξης και θεωρητικά είναι εγγυητής, κυρίως της ασφάλειας. Στο ζεύγος υποχρεώσεις – δικαιώματα στο ελληνικό κράτος διαγράφονται και οι δύο έννοιες. Και τη θέση τους καταλαμβάνει μία και μόνο: απαγόρευση. Το ελληνικό κράτος είναι πέραν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, είναι ένα κράτος απαγορεύσεων. Αυτό είναι το θεμέλιο της δουλοκτητικής φύσης του.
Με μοχλό τις απαγορεύσεις ως σταθερή αφετηρία κάθε σχέσης μαζί του, αποκτά προοδευτικά μια ιδεολογική και πολιτική αυτονομία έναντι των ανθρώπων. Αυτοενισχυόμενο διαρκώς μέσα σε αυτόν τον κύκλο επιβολής, τείνει να εγκατασταθεί ως απόλυτη αναγκαιότητα. Με το χρόνο εδραιώνεται ένας συμβιβασμός των πολιτικών δυνάμεων με τις σχέσεις και την αδράνεια που προκύπτει εντός τους. Καθώς ο συμβιβασμός αποφέρει ποικιλότροπες ευεργεσίες στηρίζεται, συντηρείται και αυτοσυντηρείται.
Και σιγά-σιγά αυτό το κράτος εξελίσσεται σε κύριο φεουδαρχικού τύπου, εξελίσσεται σε περιφανή κύριο των πάντων. Των ανθρώπων, των αγαθών, του χρόνου.
Η πρόσφατη τραγωδία στη Μάνδρα είναι ο καθρέπτης και η υπόσταση αυτής της πραγματικότητας.
Εκεί που απαγορεύει, εκεί και επιτρέπει.
Εκεί που απειλεί, εκεί και προστατεύει.
Εκεί που ζητάει αποφάσεις, εκεί και αδρανοποιεί.
Εκεί που βιάζεται, εκεί και ανακόπτει,
Εκεί που τιμωρεί, εκεί και αθωώνει.
Υψώνει τις απαγορεύσεις για να αυτοαναχθεί σε ύψιστο κριτή της ενοχής και της αθωότητας.
Αυτό το δουλοκτητικό κράτος κυοφορεί την καταστροφή μας.
Έχω πολλές φορές πει, και δεν θα κουραστώ να το επαναλαμβάνω, ότι η αφαίρεση εξουσίας από το κεντρικό κράτος είναι η κύρια οδός μεταρρύθμισής του.
Αποκέντρωση.
Ριζική, τολμηρή, ριζοσπαστική αποκέντρωση. Δεν θα αναπτύξω εδώ τις ευεργετικές συνέπειες αυτού του αυτοπεριορισμού της εξουσίας.
Θα σημειώσω μόνο ότι στο αποκεντρωμένο σύστημα η δυνατότητα εργαλειοποίησης της διοίκησης για έλεγχο της κοινωνίας περιορίζεται. Ενώ την ίδια ώρα ο έλεγχος επί της διοίκησης και την λειτουργία της μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικός στο μέτωπο της διαφάνειας, της αντιμετώπισης της διαφθοράς ή τον πολλαπλασιασμό του παραγόμενου έργου.
Σημειώνω ακόμη, επικαλούμενος την εμπειρία μου – και ας μου επιτραπεί – και την επιστημονική μου γνώση, ότι η μετάβαση σε ένα κράτος που θα είναι προσανατολισμένο στα δικαιώματα και τις ελευθερίες, προϋποθέτει ακόμη τούτο:
Μια πολιτιστική επανάσταση μέσα στο κράτος.
Δεν αρκεί η αλλαγή της διοικητικής λειτουργίας, των διατάξεων και των ρυθμίσεων. Χρειάζεται μια αλλαγή βάθους και ποιότητας στις στάσεις, τις συμπεριφορές και τις συνειδήσεις των εργαζομένων στην κρατική λειτουργία. Μόνο αυτό θα θεμελιώσει μια ποιοτικά νέα σχέση.
Μας χρειάζεται αμέσως ένας τολμηρός, ανοιχτός και γενναίος δημόσιος διάλογος. Διαφορετικά το κράτος αυτό θα τρώει τα θεμέλιά μας.
Άρθρο του Προέδρου της ΕΝΠΕ και Περιφερειάρχη Θεσσαλίας στο Βήμα της Κυριακής
