Ιδιαίτερα ενθαρρυντικά για το Νομό μας ήταν τα στοιχεία που παρουσίασαν οι καθηγητές κ.κ. Τσαγκάρη, Καρέτσος και Προύτσος στα πλαίσια του 15ο Δασολογικού Συνεδρίου που διεξήχθη στην Καρδίτσα, σχετικά με την ύπαρξη πυρκαγιών κατά τα έτη 1983-2005. Ο Νομός Καρδίτσας εμφανίζεται μεταξύ των υπολοίπων Νομών της Θεσσαλίας να έχει τα λιγότερα περιστατικά πυρκαγιών (252) και φυσικά τις λιγότερες καμένες εκτάσεις (156.071 στρέμματα).
Γενικά
Στην εργασία των καθηγητών παρουσιάστηκαν τα επεξεργασμένα πυρκαγιολογικά στοιχεία της περιοχής της Θεσσαλίας, από όπου προκύπτει ότι στο σύνολο των 4 Νομών της, οι συνολικά καμένες εκτάσεις από το 1983 έως το 2005 φτάνουν τα 1.415.907 στρ., προερχόμενες από 2.548 περιστατικά, με μέσο μέγεθος πυρκαγιάς τα 556 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό. Ετησίως στο διαμέρισμα εκδηλώνονται κατά μέσο όρο 111 δασικές πυρκαγιές και καίγονται 61.561
στρ. Στο Ν.Λάρισας καταγράφηκε το 35% των πυρκαγιών, το 50% των καμένων
εκτάσεων και τα δριμύτερα περιστατικά, ενώ τα λιγότερα στο Ν.Καρδίτσας. Ο μέσος
χρόνος επέμβασης των πυροσβεστικών δυνάμεων στη Θεσσαλία ήταν περίπου 35 λεπτά
από την αναγγελία των περιστατικών και ο μέσος χρόνος κατάσβεσης πυρκαγιάς ήταν
12 ώρες και 13 λεπτά από την επέμβαση. Με βάση τη χρονική κατανομή τους, οι
πυρκαγιολογικές παράμετροι εμφανίζουν έντονη διαφοροποίηση. Σε ετήσια βάση, τα
έτη 1988 και 2000 εμφανίζουν τις περισσότερες και δριμύτερες πυρκαγιές, ενώ τα έτη
2000 και 1994 τα περισσότερα περιστατικά. Η μηνιαία κατηγοριοποίηση των
πυρκαγιολογικών παραμέτρων υποδεικνύει τον Ιούλιο ως τον πλέον επικίνδυνο μήνα
για την εξάπλωση πυρκαγιάς. Συχνότερα οι πυρκαγιές στο διαμέρισμα παρουσιάζονται
στα μέσα και χαμηλά υψόμετρα, καθώς το 37% του συνολικού αριθμού τους
καταγράφηκε από 0 έως 300 m και το 35% από 300-600 m. Στο 18,3% των
περιπτώσεων ανέρχεται το ποσοστό εξακρίβωσης των αιτίων εκδήλωσης των
πυρκαγιών στη Θεσσαλία. Τα αποτελέσματα από την επεξεργασία των
πυρκαγιολογικών στοιχείων του Διαμερίσματος δείχνουν ότι μπορούν να αξιοποιηθούν
από τους εμπλεκόμενους φορείς με τις δασικές πυρκαγιές, ώστε να αυξηθεί η
αποτελεσματικότητά τους στους τομείς της πρόληψης και της καταστολής.
Μέθοδοι και υλικά
Η Δασική Υπηρεσία από το 1983 ξεκίνησε σε όλα τα Δασαρχεία της χώρας την
καταγραφή των περιστατικών των πυρκαγιών με ενιαίο τρόπο, καταχωρώντας ανά
περιστατικό πυρκαγιάς σημαντικό αριθμό παραμέτρων, που προσδιόριζαν τον τρόπο
και χρόνο εμφάνισης και τη διαδικασία αντιμετώπισής τους. Η επεξεργασία όλων των
διαθέσιμων στοιχείων της Θεσσαλίας και των Νομών της που αφορούν στη χρονική
περίοδο 1983-2005, επιχειρείται για πρώτη φορά και συνάγονται συμπεράσματα τόσο
σε επίπεδο Νομού όσο και γεωγραφικού διαμερίσματος. Οι συνολικές αναλυτικές καταγραφές πυρκαγιών αφορούν 2.548 περιστατικά, της χρονικής περιόδου 1983-2005. Η ανάλυση βασίστηκε σε δεδομένα της Δασικής Υπηρεσίας και γίνεται σε δύο κύριους άξονες: α. γεωγραφικό-διοικητικό (4 Νομοί και Διαμέρισμα) και β. πυρκαγιολογική κατάσταση (βάση τριών κύριων παραμέτρων:
αριθμό περιστατικών, σύνολο καμένων εκτάσεων και μέση καμένη έκταση ανά
περιστατικό πυρκαγιάς-ΚΕΠ). Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε σε σχέση με,
διαβαθμισμένες σε κλάσεις, σημαντικές παραμέτρους που ομαδοποιούνται ως
ακολούθως:
- – Χρονικές: έτος, μήνας, ημέρα της εβδομάδας, ώρα του 24ώρου, χρόνοι επέμβασης
και κατάσβεσης.
- – Τοπογραφικές: υψόμετρο και εδαφική κλίση.
- – Μετεωρολογικές: θερμοκρασία αέρα, σχετική υγρασία, ταχύτητα ανέμου.
- – Σημείο έναρξης: κατοικημένη έκταση, εθνικός ή επαρχιακός δρόμος, δάσος,
δασικός δρόμος, δασικό έδαφος, δασική έκταση, γεωργοκτηνοτροφική
εγκατάσταση, γεωργοδενδρική καλλιέργεια, αναγέννηση-αναδάσωση και άγνωστο.
- – Αίτια εκδήλωσης: χρήση εκρηκτικών, τσιγάρο, σπινθήρας μηχανής, κυνηγοί,
κεραυνός, κάψιμο καλαμιάς (αγρών), κάψιμο βοσκοτόπων, κάψιμο απορριμμάτων,
κακόβουλος εμπρησμός, εργαζόμενοι στην ύπαιθρο, ενέργεια ψυχοπαθούς,
ενέργεια πυρομανούς, ενέργεια παιδιού, ενέργεια ατόμου με διανοητική αναπηρία,
εκδρομείς, βραχυκύκλωμα, βολή στρατού, άλλα γνωστά και άγνωστα αίτια.
Αποτελέσματα
Κατά τη χρονική περίοδο 1983-2005, στη Θεσσαλία εκδηλώθηκαν 2.548 δασικές
πυρκαγίες, οι οποίες προκάλεσαν απώλειες 1.415.907 στρ. Κατά μέσο όρο, κάθε έτος,
στο Διαμέρισμα εμφανίζονται 111 πυρκαγιές, με μέση ΚΕΠ, 556 στρ. καμένης έκτασης
ανά περιστατικό, καίγοντας 61.561 στρ. δασικών και αγροτικών εκτάσεων.
Η Θεσσαλία καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση με βάση τη δριμύτητα των
περιστατικών της (Τσαγκάρη κ.ά. 2011), την πέμπτη θέση (10%) ως προς τις καμένες
εκτάσεις και την τελευταία (7%) ως προς τον αριθμό των περιστατικών, σε σχέση με τα
υπόλοιπα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας. Επίσης, με βάση συγκεντρωτικά
στοιχεία της περιόδου 1983-2008, προκύπτει ότι το σύνολο των καμένων εκτάσεων του
διαμερίσματος αντιστοιχεί στο 10,1% των πραγματικών εκτάσεων της Θεσσαλίας
κατέχοντας την πέμπτη θέση μεταξύ των υπολοίπων διαμερισμάτων (Τσαγκάρη κ.ά.
2011). Η υψηλή μέση ΚΕΠ σε συνδυασμό με τους σχετικά περιορισμένους αριθμούς
πυρκαγιών και καμένων εκτάσεων, σε σχέση με άλλες περιοχές, υποδεικνύουν την
ανάγκη επανασχεδιασμού της πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών στην
περιοχή. Το μέγεθος της μέσης ΚΕΠ της Θεσσαλίας θεωρείται ιδιαίτερα μεγάλο , όπως
άλλωστε και η μέση ΚΕΠ της χώρας (351 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό,
Τσαγκάρη κ.ά. 2011), συγκρινόμενη με εκείνες άλλων χωρών της Ν. Ευρώπης όπως της
Ισπανίας (285), της Ιταλίας (197) ή της Πορτογαλίας (153) (Iliadis et al. 2002).
Σε επίπεδο Νομών, στη Λάρισα καταγράφηκαν τα περισσότερα περιστατικά
πυρκαγιών (898 ή το 35% του συνόλου του διαμερίσματος), οι μεγαλύτερες
καταστροφές (710.905 στρ. ή το 50% του διαμερίσματος) και οι δριμύτερες πυρκαγιές
(μέση ΚΕΠ 792 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό). Ακολουθεί ο Ν. Μαγνησίας,
με 742 περιστατικά (το 29% του συνόλου) και 337.890 στρ. καμένων εκτάσεων (ή το
24% του συνόλου τους). Ο Νομός Καρδίτσας παρουσιάζει τις λιγότερες καμένες
εκτάσεις (156.071 στρ.) και το μικρότερο αριθμό περιστατικών (252), τα οποία όμως
έχουν αρκετά υψηλή μέση ΚΕΠ (619 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό)
Χρονική κατανομή
Η μηνιαία κατηγοριοποίηση των πυρκαγιολογικών παραμέτρων υποδεικνύει τον
Ιούλιο ως τον πλέον επικίνδυνο μήνα για την εξάπλωση πυρκαγιάς, δεδομένου ότι κατά
τη διάρκειά του έχουν συνολικά καταστραφεί 403.235 στρ. (το 34,8% του συνόλου των
καμένων εκτάσεων της περιόδου 1983-2005), ως αποτέλεσμα 438 περιστατικών. Οι
μήνες Αύγουστος και Σεπτέμβριος παρουσιάζουν αυξημένη επικινδυνότητα για
εκδήλωση πυρκαγιάς, καθώς τότε καταγράφονται οι μεγαλύτεροι αριθμοί περιστατικών
(565 ή το 25,7% του συνόλου και 558 ή το 25,4% του συνόλου αντίστοιχα). Τα πλέον
καταστροφικά περιστατικά παρουσιάζονται επίσης τον Ιούλιο και η δριμύτητά τους
φτάνει κατά μέση μηνιαία τιμή τα 921 στρ. καμένης έκτασης ανά περιστατικό.Στην εβδομαδιαία διαβάθμισή τους, οι καμένες εκτάσεις από πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν Σάββατο παρουσιάζονται αυξημένες. Τα περιστατικά αυτά, που ανέρχονται σε 324, έχουν προκαλέσει καταστροφές σε 265.615 στρ. Η μεγαλύτερη πυκνότητα δασικών πυρκαγιών, όμως, καταγράφεται την Κυριακή (334 περιστατικά). Εντούτοις, ως πλέον επικίνδυνη μέρα της εβδομάδας είναι το Σάββατο, καθώς η μέση ένταση των πυρκαγιών μεγιστοποιείται έναντι των υπόλοιπων ημερών, στα 820 στρ.
καμένης έκτασης ανά περιστατικό. Από την ωριαία ανάλυση προκύπτει ότι τόσο οι συνολικά καμένες εκτάσεις όσο και τα περιστατικά ακολουθούν σχεδόν κανονικές κατανομές, εμφανίζοντας χαμηλές τιμές τις νυχτερινές ώρες, οι οποίες αυξάνουν σταδιακά το πρωί και μεγιστοποιούνται
το μεσημέρι. Συγκεκριμένα, στις 15:00 παρατηρείται μεγιστοποίηση των συνολικά
καμένων εκτάσεων (128.771 στρ.) και στις 14:00 των περιστατικών (320 περιστατικά).
Αίτιο και δράστης
Στο 18,3% των περιπτώσεων ανέρχεται το ποσοστό εξακρίβωσης των αιτίων
εκδήλωσης των πυρκαγιών στη Θεσσαλία, με το υπόλοιπο 81,7% να καταγράφονται ως
πιθανά. Τα 402 περιστατικά εξακριβωμένου αιτίου ευθύνονται για 162.059 στρ.
καμένων εκτάσεων στο διαμέρισμα. Από την ανάλυση των αιτίων προκύπτει ότι από τα
γνωστά αίτια, συνηθέστερο είναι το κάψιμο καλαμιάς αγρών (358 περιστατικά), ενώ οι
δριμύτερες πυρκαγιές οφείλονται στο κάψιμο βοσκοτόπων. Περιορισμένο είναι το ποσοστό περιστατικών με εξακριβωμένα τα στοιχεία του δράστη που τα προκάλεσε (9,2% του συνόλου των περιπτώσεων ή 202 περιστατικά). Οι πυρκαγιές αυτές ευθύνονται για καταστροφές σε 52.985 στρ.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η πολυπαραμετρική ανάλυση των στοιχείων από τις δασικές πυρκαγιές μπορεί να
οδηγήσει στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, τα οποία γενικά μπορούν να
συνοψισθούν στα ακόλουθα:
- – Η χρονική κατανομή των πυρκαγιολογικών παραμέτρων, αν και σε γενικές γραμμές
λαμβάνεται υπόψη στο σχεδιασμό για την καταστολή και την πρόληψη των δασικών
πυρκαγιών, θα πρέπει να εξειδικευτεί ακόμα περισσότερο λαμβάνοντας υπόψη
επιπλέον τις χρονικές κατανομές ανά ημέρα της εβδομάδας και ανά ώρα της ημέρας.
- – Ο εντοπισμός των συνηθέστερων θέσεων έναρξης των πυρκαγιών πρέπει να
αποτελέσει βασικό άξονα για την οργάνωση των υποδομών για την πρόληψη και των
περιπολιών κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
- – Η ετοιμότητα των υπηρεσιών πρέπει να παραμένει αυξημένη ακόμα και σε μη
ακραίες καιρικές συνθήκες καθώς τότε εμφανίζεται η πλειονότητα των περιστατικών.
- – Τα υψηλά ποσοστά πυρκαγιών αγνώστων αιτίων υπαγορεύουν την ανάγκη για
επιμόρφωση του προσωπικού των φορέων, ώστε να είναι σε θέση να εντοπίζουν ή
έστω να εκτιμούν τις αιτίες των πυρκαγιών, καθώς τέτοια στοιχεία είναι καθοριστικά
για το σχεδιασμό της πρόληψης και καταστολής.
- – Προκειμένου να μειωθούν οι χρόνοι επέμβασης και κατάσβεσης απαιτείται
εντατικοποίηση των ασκήσεων ετοιμότητας των δυνάμεων καταστολής και βελτίωση
του αντιπυρικού σχεδιασμού και της αποτελσματικότητας στην κατάσβεση, καθώς η
άμεση επέμβαση και καταστολή είναι καθοριστική για την εξέλιξη των πυρκαγιών.
10
- – Στους Νομούς με τη συχνότερη εμφάνιση πυρκαγιών και τις μεγαλύτερες
καταστροφές θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην ενίσχυση των υποδομών,
μέσων, υλικών και έμψυχου δυναμικού.
- – Ο σχεδιασμός της πρόληψης και της καταστολής των δασικών πυρκαγιών πρέπει να
γίνεται σε τοπικό επίπεδο και να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες κάθε Νομού,
ώστε να εξασφαλίζεται μέγιστη αποτελεσματικότητα. Για αυτό το λόγο τα ιστορικά
πυρκαγιολογικά στοιχεία θα πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη από τους
εμπλεκόμενους φορείς, να επικαιροποιούνται συνεχώς και να είναι αξιόπιστα.
- – Η πληρότητα των στοιχείων για τις πυρκαγιές είναι ιδιαίτερα σημαντική για την
ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων. Είναι λοιπόν απολύτως αναγκαία η γρήγορη αλλά
και σωστή καταγραφή στοιχείων από τους εμπλεκόμενους φορείς. Θα πρέπει λοιπόν
να δημιουργηθεί μια ενιαία ηλεκτρονική φόρμα καταγραφής των περιστατικών
πυρκαγιάς, ώστε να είναι εφικτή η άμεση εξαγωγή συγκεντρωτικών στοιχείων που θα
βοηθήσουν τον καλύτερο σχεδιασμό της πρόληψης και της διαχείρισης των δασικών
πυρκαγιών.
