Θρησκευτικά, Ιστορικά μνημεία και κτίρια αγροτικής κληρονομιάς

Οι χιλιάδες των ανθρώπων που έζησαν στην περιοχή των Αγράφων στα βάθη των αιώνων έχτισαν θρησκευτικά και άλλη μνημεία, έπλασαν ιστορίες και μύθους, δημιούργησαν τραγούδια και χορούς, οργάνωσαν πανηγύρια, θρησκευτικές και άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις για χαρές και λύπες. Δημιούργησαν έναν πλούσιο λαικό πολιτισμό που σήμερα αποτελεί κληρονομιά ανεκτίμητης αξίας. Με την επέκταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας οι πόλεις και οι εύφορες περιοχές του Θεσσαλικού κάμπου κατακλύζονται από Οθωμανούς. Η ίδρυση ναών τελεί υπό καθεστώς απαγόρευσης και άλλων περιορισμών. Διαφορετική είναι η κατάσταση στις δυσπρόσιτες και άγονες περιοχές των Αγράφων όπου οι κάτοικοι, κυρίως μετά τη συνθήκη του Ταμασίου (1525), απολαμβάνουν ιδιαίτερα προνόμια και μεγαλύτερη θρησκευτική ελευθερία. Αυτό συνέβαλε στην ίδρυση και λειτουργία πολλών και αξιόλογων μοναστηριών και θρησκευτικών μνημείων, πολλά από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα και είναι επισκέψιμα. Αξιόλογα ιστορικά μνημεία και μοναδικά αξιοθέατα των Θεσσαλικών Αγράφων είναι τα περίτεχνα γεφύρια. Τα μεγαλύτερα βρίσκονται στην Αργιθέα και κατασκευάστηκαν την εποχή του Βυζαντίου. Στο νομό υπάρχουν 40 γεφύρια από τα οποία τα 13 στην περιοχή της Αργιθέας. Μέρος της παράδοσης αποτελούν οι νερόμυλοι και τα μαντάνια, που βρίσκονται διάσπαρτα στα περισσότερα χωριά των θεσσαλικών Αγράφων, μερικά από τα οποία λειτουργούν και σήμερα. Πολλά είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα που μαρτυρούν τη μακραίωνη ιστορία της περιοχής, ελάχιστα από τα οποία είναι επισκέψιμα.

Σήμερα λοιπόν θα σας παρουσιάσουμε μερικά από τα θρησκευτικά, ιστορικά μνημεία και κτίρια αγροτικής κληρονομιάς της περιοχής μας.

1. Καρδίτσας – Μητρόπολης – Καλύβια – Νεοχώρι – Καστανιά – Λαμπερό – Μοσχάτο – Καρδίτσα

Στη διαδρομή αυτή περνάμε από την αρχαία Μητρόπολη, 9 χλμ δυτικά της Καρδίτσας, που ήταν χτισμένη στη θέση της σημερινής, έδρα του ομώνυμου Δήμου. Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία που αποκαλύφθηκε πρόσφατα είναι ο αρχαικός περίπτερος δωρικός ναός του Απόλλωνα (μέσα 6^ου αι. π.Χ.) μοναδικό δείγμα μνημειακής αρχιτεκτονικής αρχαικών χρόνων σ’ ολόκληρη τη Θεσσαλία. Λίγο πριν το Μορφοβούνι δεξιά παράκαμψη του δρόμου μας οδηγεί στην Ιερά Μονή Αγ. Τριάδος, η οποία σύμφωνα με επιγραφή κτίσθηκε το 1858. Στα 6 χλμ παραπάνω βρίσκεται η Κερασιά. Για πάρα πολλά χρόνια τα νερά του ποταμού Κερασιώτη αξιοποιήθηκαν στις νεροτριβές και τους νερόμυλους. Μερικά απ’ αυτά λειτουργούν και σήμερα, για να θυμίζουν μια άλλη εποχή… Λίγο έξω από την Πεζούλα, σε ξέφωτο με θέα τη λίμνη, συναντάμε τον Άγιο Παντελεήμονα, στη θέση παλιού μοναστηριού. Μεγαλύτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζει η Μονή της Αγ. Τριάδος στην κορυφή του χωριού Φυλακτή, 3 χλμ παραπάνω και περίπου 40 χλμ από την Καρδίτσας. Είναι μνημείο του 18^ου αι. με σωζόμενο τρίκογχο ναό με νάρθηκα στη δυτική του πλευρά. Κοσμείται από ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1852 και τοιχογραφίες του 18^ου αι. Αριστερά του δρόμου από Πεζούλα για Φυλακτή λειτουργεί ο παραδοσιακός νερόμυλος και δίπλα δριστέλα. Το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο στη δυτική πλευρά της λίμνης Ν. Πλαστήρα είναι η Ιερά Μονή Πελεκητής. Βρίσκεται στο χωριό Καρίτσα Δολόπων, σε υψόμετρο 1.400 μ. και σε απόσταση 10 χλμ περίπου από το Νεοχώρι. Αποπερατώθηκε το 1529 από τον Όσιο Δαμιανό και αγιογραφήθηκε το 1654-1666. Αποτελείται από το μικρό μονόχωρο ναό της Αναλήψεως του Σωτήρος και τον Αθωνικό τύπου ναό της Παναγίας Φανερωμένης. Αποτελεί κόσμημα για την περιοχή και τόπο επίσκεψης χιλιάδων προσκυνητών. Είναι ανοιχτή και επισκέψιμη τις περισσότερες μέρες του έτους (τηλ. 24410-94747). Εορτάζει στις 15 Αυγούστου. Συνεχίζοντας προς τον ανατολικό παραλίμνιο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο της Παναγίας στην Καστανιά και οι Ιερές Μονές Πέτρας και Κορώνας. Η Ιερά Μονή Πέτρας απέχει 12 χλμ από την Καστανιά και 5 χλμ από τον οικισμό Αγ. Αθανάσιο Λαμπερού. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Καταφύγι. Η Ιερά Μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Χτίστηκε πιθανότατα το 1550. Ο ναός είναι σταυροειδής, βυζαντινός, τρίκογχος. Οι τοιχογραφίες του είναι του 1672 ενώ ο νάρθηκας αγιογραφήθηκε το 1789. Η Μονή είναι ανδρώα και επισκέψιμη. Στα 7 χλμ από τον Άγ. Αθανάσιο, πάνω στον οδικό άξονα προς Καρδίτσα βρίσκεται η Ιερά Μονή Κορώνας. Η Μονή είναι χτισμένη σε υψόμετρο 800 μ. περίπου σε περίοπτη θέση πάνω από το Μοσχάτο. Η θέα από τον περίβολό της προς τον θεσσαλικό κάμπο είναι εντυπωσιακή. Από την Καρδίτσα απέχει μόλις 18 χλμ. Ιδρύθηκε το 1123 επί Αυτοκρατορίας Ιωάννου Κοπμνηνού και ξαναχτίστηκε στις αρχές του 16^ου αι. Μέχρι το 1718 αναφέρεται και ως Ιερά Μονή Κρυεράς Πηγής. Το καθολικό είναι αθωνικού τύπου και οι τοιχογραφίες του είναι του

Μοναχού Δανιήλ (1587), από τις παλαιότερα χρονολογημένες των Αγράφων. Το τέμπλο του Ναού είναι ξυλόγλυπτο, πραγματικό έργο τέχνης. Στην Μονή φυλάσσεται και η τίμια κάρα του Αγίου Σεραφείμ (τοπικός άγιος καταγόμενος από την Πεζούλα. Υπήρξε ηγούμενος της Μονής και επίσκοπος Νεοχωρίου και Φαναρίου). Η Μονή είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου, είναι ανδρώα και επισκέψιμη σύμφωνα με ωρολόγιο πρόγραμμα (τηλ. 24410-22250). Εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Επιστρέφοντας προς την Καρδίτσας, ένα χιλιόμετρο μετά από το Μοσχάτο, συναντάμε μονότοξη πέτρινη γέφυρα.

2. Καρδίτσα – περιοχή Μουζακίου

Στις υπώρειες των Αγράφων, 8 χλμ περίπου από την Καρδίτσα στη διαδρομή μας προς το Μουζάκι, βρίσκονται τα Κανάλια, παραδοσιακό χωριό με πετρόκτιστα σπίτια και τους στενούς δρόμους, Μπροστά μας, στην κορυφή του λόφου, βλέπουμε το επιβλητικό Κάστρο Φαναρίου. Το Κάστρο είναι Βυζαντινό μνημείο του 13^ου αι. και το μοναδικό στη Θεσσαλία. Πρόκειται για μικρό οχυρό έκτασης 2,6 στρεμμάτων, σε θέση μοναδική και θαυμάσια θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι εργασίες του εσωτερικά δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί και δεν είναι ανοιχτό σε επισκέπτες. Στη συνέχεια της διαδρομής μας μπορούμε να επισκεφθούμε το Μαυρομμάτι και τη σπηλιά που γεννήθηκε ο Γ. Καραισκάκης, που βρίσκεται σε μικρή απόσταση πάνω από το χωριό και στη συνέχεια την Ιερά Μονή Αγ. Γεωργίου (Καραισκάκη). Η Μονή του Αγ. Γεωργίου χτίστηκε πριν 400 χρόνια περίπου και οι τοιχογραφίες της χρονολογούνται στο 1657. Το καθολικό είναι μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος, αθωνικού τύπου, σταυροειδής ναός χωρίς τρούλο και το τέμπλο του είναι ξυλόγλυπτο, χρυσοποίκιλτο. Είναι γυναικεία και επισκέψιμη. Τηλ. 24450-41495. Συνεχίζοντας, στον οικισμό της Οξυάς Σούλα, κοντά στις πηγές του Πάμισου (παραπόταμος του Πηνειού) βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγ. Τριάδος που ιδρύθηκε τον 17^ο αι. και αγιογραφήθηκε το 1682. Επιστρέφουμε για μια μικρή περιήγηση στο Μουζάκι πριν συνεχίσουμε τη διαδρομή μας για την περιοχή της Αργιθέας.

3. Μουζάκι – Ανατολική Αργιθέα

Στην Ανατολική Αργιθέα μπορούμε να επισκεφθούμε την Ιερά Μονή Γενέσιον της Θεοτόκου στο Βλάσι, που βρίσκεται πάνω από το χωριό σε απόσταση 26 χιλιομέτρων από το Μουζάκι. Κτίστηκε στις αρχές του 17^ου αι. Κάτω από το Βλάσι στην αρχή του δρόμου για το Δροσάτο υπάρχει η μονότοξη γέφυρα Μεζίλου, με ημικυκλικό τόξο ανοίγματος 12 μέτρων και ύψους 9,5 μέτρων. Στη διασταύρωση για το Λεοντίτο αντιστέκεται στο πέρασμα του χρόνου ο παλαιός νερόμυλος Παληαντώνη. Το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο της περιοχής είναι αναμφίβολα η Ιερά Μονή Σπηλιάς, 50 χλμ από το Μουζάκι. Η Μονή είναι χτισμένη σε βράχο, σε υψόμετρο που αγγίζει τα 1000 μέτρα. Χτίστηκε πιθανότατα στα τέλη του 16^ου αι. ή στις αρχές του 17^ου. Σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε πολύ νωρίτερα. Δέχεται χιλιάδες επισκέπτες και εορτάζει στις 15 Αυγούστου. Είναι ανδρώα Μονή και παρ’όλες τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που επικρατούν πολλές φορές το χειμώνα, παραμένει όλο το χρόνο ανοικτή (τηλ. 24450-31739). Άλλα αξιόλογα θρησκευτικά μνημεία της περιοχής είναι η Ιερά Μονή Κώστη, αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου (μετά τη λίμνη Στεφανιάδας) με άγνωστη ημερομηνία ίδρυσης, η ανακαινισμένη εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους στο Λεοντίτο, ο ναός του χριστού στον οικισμό Ρώσση, της Παναγίας στον οικισμό Κρανιά, η Ιερά Μονή Γενέσιον της Θεοτόκου Πετρίλου, γνωστό και ως μοναστήρι του Αγ. Χαραλάμπους, το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Πετροχώρι, η Ιερά Μονή Αγ. Αθανασίου Δροσάτου.

4. Μουζάκι – Αργιθέα – Αχελώος

Στη διαδρομή μας προς το Δήμο Αργιθέας μπορούμε να επισκεφθούμε την Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας στην Δρακότρυπα στην κορυφή του χωριού σε υψόμετρο 800 μέτρων. Η σημερινή Μονή είναι κτίσμα του 1758. Το Καθολικό είναι αθωνικού τύπου, με νάρθηκα. Η αγιογράφηση έγινε από το Θεόδωρο Ουρία από την Αγιά Λάρισας. Κοσμείται από υπερυψωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1744. Πανηγυρίζει του Αγίου Πνεύματος. Είναι γυναικεία Μονή και επισκέψιμη όλο το χρόνο. Τηλ. 24450-61502. Στα 2 χλμ νοτιοδυτικά της Αργιθέας, τη θέση «Ελληνικά» βρίσκεται ο

Αρχαιολογικός χώρος της Αργιθέας. Ορισμένοι ιστορικοί και περιηγητές ταυτίζουν τη θέση αυτή με την πρωτεύουσα των Αθαμάνων που εμφανίστηκαν στην περιοχή της Πίνδου κατά τη 2^η χιλιετία π.Χ. Μετά τη γέφυρα Θερινού, πάνω στο δρόμο, μπορούμε να επισκεφθούμε την Ιερά Μονή Κατουσίου στο Ανθηρό. Βρίσκεται μεταξύ των οικισμών Λαγκάδι και Μεταμόρφωση, 3 χλμ από το Ανθηρό. Ο ναός είναι τρίκογχος, χτίστηκε γύρω στο 1600 και αγιογραφήθηκε το 1663 από τους ζωγράφους Ιωάννη Ευτελή, Αναστάσιου Ιερέα και Δημητρίου Αναγνώστη. Η Μονή είναι επισκέψιμη όλο το χρόνο. Είναι αφιερωμένη στη Γέννηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ιστορικής σημασίας είναι και η Κοίμηση της Θεοτόκου, που βρίσκεται στην είσοδο του Ανθηρού με τοιχογραφίες του 1682. Εντυπωσιακή είναι η όψη της μονότοξης γέφυρας Τριζόλου, με άνοιγμα τόξου 32 μ. και ύψος 16 μ. που φαίνεται πάνω από το δρόμο για την Άρτα. Πανέμορφη είναι και η διαδρομή από το Πετρωτό προς την Καλή Κώμη και τα Ελληνικά απ’όπου μπορούμε να επισκεφθούμε την Παλαιοκάμαρα, γέφυρα στον Αρένιο ποταμό, με άνοιγμα τόξου 17 μ. και ύψος 7,30 μέτρων. Περνώντας δίπλα από την πέτρινη γέφυρα Πετρωτού, η διαδρομή μας συνεχίζεται για την Άρτα ή τα χωριά του Αχελώου. Στην περιοχή του Δήμου Αχελώου, ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Βρίσκεται σε απόσταση 5 χλμ περίπου από τα Βραγκιανά (Μικρά Βραγκιανά), την έδρα του Δήμου Αχλώου και 80 χλμ από το Μουζάκι. Εκτιμάται ότι ιδρύθηκε το 1669. Κοσμείται με αξιόλογες τοιχογραφίες και περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η Μονή πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου (Μεταμόρφωση του Σωτήρος). Είναι ανδρώα και επισκέψιμη. Αξιόλογη είναι και η Παναγία Επισκοπή στο Δένδρο Βραγκιανών. Στα 10 χλμ από εκεί περίπου βρίσκεται το Καταφύλλι (Σελιπιανά). Οι «ρίζες» του φτάνουν στην αρχαία Ελλάδα, γεγονός που τεκμηριώνεται από το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων στην ευρύτερη περιοχή καθώς και την παλαιά του ονομασία (από το βασιλιά Σέλιπο). Η σύνδεση της περιοχής με την Άρτα και την Αιτωλοακαρνανία γίνεται από την πεντάτοξη γέφυρα στο Αρδάνοβο. Η γέφυρα έχει μήκος 50 μέτρων και κτίστηκε με πελεκητή πέτρα το 1910.

5. Καρδίτσα – Σμόκοβο – Ρεντίνα

Στη διαδρομή αυτή περνάμε από την πλούσια σε αρχαιολογικά ευρήματα περιοχή του Κέδρου και τη Λίμνη Σμοκόβου με κατεύθυνση προς την Ευρυτανία και τη Φθιώτιδα. Πριν φτάσουμε εκεί αξίζει να επισκεφθούμε τον Ιερό Ναό Ιωάννη Προδρόμου που βρίσκεται 4,5 χλμ περίπου νότια από το χωριό Παλιούρι σε υψόμετρο 500 μ. περίπου και 25 χιλιόμετρα από την Καρδίτσα. Πιθανολογείται ότι ο ναός είναι το καθολικό Μονής του 13^ου αι., με σπάνια αρχιτεκτονική για το θεσσαλικό χώρο. Στα 3 χιλιόμετρα μετά το Παλιούρι βρίσκεται ο Κέδρος, έδρα του Δήμου Μενελαΐδος με μακραίωνη ιστορία. Σε πολλά σημεία της περιοχής και κυρίως στις θέσεις «Χελωνόκαστρο» και στο ύψωμα της «Κολοκριάς» ανασκάφηκαν αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα. Σε αίθουσα του Δημαρχείου λειτουργεί και Αρχαιολογική Αποθήκη, όπου φυλάσσεται ένα μικρό μέρος των ευρημάτων. Σε απόσταση 55 χιλιομέτρων από την Καρδίτσα, μετά από μια όμορφη διαδρομή στις όχθες του ποταμού Ονόχωνου, τη Λουτροπηγή Σμοκόβου και τη Λουτροπηγή, φτάνουμε στη Ρεντίνα. Η Ρεντίνα είναι έδρα του ιστορικού ομώνυμου Δήμου χτισμένη σε υψόμετρο 900 μέτρων στα όρια των νομών Καρδίτσας, Φθιώτιδος και Ευρυτανίας. Απέχει 54 χιλιόμετρα από το Καρπενήσι. Η Ρεντίνα, παραδοσιακός οικισμός, είναι πλούσια σε θρησκευτικά μνημεία και με αξιόλογη ιστορία. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον Άγιο Γεώργιο με το περίτεχνο τέμπλο και τις θαυμάσιες τοιχογραφίες, καθώς και άλλους ναούς. Το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημεία είναι η γυναικεία Ιερά Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου (1579), που βρίσκεται 6 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Ρεντίνας με πολύ καλή οδική πρόσβαση. Το Καθολικό είναι περικαλλής ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αθωνικού τύπου, με τρούλο. Το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο, χρυσοποίκιλτο και οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται το 1662, ενώ του νάρθηκα το 1676. Η Μονή πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου και στις 22 Μαρτίου, του Αγίου Βασιλείου Πρεσβυτέρου Αγκύρας, η Τιμία Κάρα του οποίου φυλάσσεται στη Μονή. Η Μονή είναι γυναικεία και επισκέψιμη όλο το χρόνο (τηλ. 24430-71206).